Ο «πατέρας» της κλωνοποίησης που είπαν «σύγχρονο δρ Φρανκενστάιν»

Το ημερολόγιο έγραφε 5 Ιουλίου 1996 όταν ήρθε στην τεχνητή ζωή η διάσημη πλέον προβατίνα Ντόλι, το πρώτο πετυχημένο αποτέλεσμα κλωνοποίησης. Η Ντόλι κλωνοποιήθηκε μέσω της διαδικασίας μεταφοράς πυρήνα από ζωντανά ενήλικα κύτταρα από τον Ίαν Γουίλμουτ και την ομάδα του στο Ινστιτούτο Ρόσλιν της Σκωτίας. Το πιο διάσημο πρόβατο του κόσμου πέθανε το 2003, όχι βέβαια προτού φέρει φήμη αλλά και λυσσαλέα πολεμική στον γεννήτορά του. Όπως ήταν φυσικό, ο Γουίλμουτ έγινε αστέρι της επιστήμης και μίλησε πολύ για τη συνεισφορά του στη γενετική. Παρά το γεγονός ότι έμοιαζε ένας ιδιαιτέρως φιλικός και ίσως υπερβολικά «φυσιολογικός» άνθρωπος, διαθέτοντας γερές δόσεις χιούμορ, δεν ήταν λίγοι αυτοί που τον απεικόνισαν ως σύγχρονη ενσάρκωση του δρος Φρανκεστάιν, έναν μοχθηρό τύπο με μια μυστική ατζέντα στο μυαλό του! Ήταν απλώς ο φόβος μπροστά στο άγνωστο ή μήπως ο τρόμος που προκαλούσαν στην κοινωνία τα πειράματά του και η ενδεχόμενη εξέλιξή τους στον άνθρωπο; Ακόμα και μερίδα του έγκριτου ξένου Τύπου τον αντιμετώπισε ως όργανο του κακού, την ίδια ώρα που επιστημονικές επιθεωρήσεις τού έπλεκαν το εγκώμιο και τον αντιμετώπιζαν με δέος. Ο Γουίλμουτ πέτυχε άλλωστε εκεί που άλλοι είχαν αποτύχει ολότελα, όντας επίμονος και ταγμένος στον στόχο του. Πέρασε εξάλλου δέκα ολόκληρα χρόνια προσπαθώντας να σκαρώσει την Ντόλι του και η τύχη εμφανίστηκε συχνά στον δρόμο του. Εκείνος μοιάζει πάντως μετριοπαθής και «κανονικός» σε όλα του: «Ήμασταν τυχεροί», ομολογεί, «για παράδειγμα, χρησιμοποιήσαμε τα κύτταρα που αποδείχθηκαν εκ των υστέρων κατάλληλα όχι γιατί ξέραμε πως θα αποδεικνύονταν κατάλληλα, αλλά γιατί απλώς αυτή ήταν η πιο εύκολη επιλογή»! Πλέον μας χωρίζουν πάνω από είκοσι χρόνια από τη στιγμή που ανακοινώθηκε η γέννηση του πρώτου θηλαστικού που δημιουργήθηκε στο εργαστήριο μέσω γενετικής κλωνοποίησης. Τι απέμεινε άραγε από την Ντόλι και την πρωτόγνωρη σαγήνη που άσκησε στην επιστήμη, τον Τύπο και την κοινωνία; Πέρα δηλαδή από τις ασύλληπτες τεχνολογικές δυνατότητες που δημιούργησε για την ανθρωπότητα η τεράστια αυτή επιτυχία της γενετικής; Στις δύο αυτές δεκαετίες που μεσολάβησαν ξεχάστηκε ίσως ο φόβος της ανθρωπότητας, όταν πίστεψε κοντολογίς πως ήταν απλώς θέμα χρόνου να καταφέρει η βιοτεχνολογία να δημιουργήσει πιστά βιολογικά αντίγραφα ανθρώπων που είχαν φύγει από τη ζωή ή, γιατί όχι, και στρατιές ολόκληρες από οργανισμούς με ιδιαίτερα επωφελή για την ανθρωπότητα σωματικά χαρακτηριστικά. Οι τεχνολογικές υποσχέσεις του θριάμβου του Γουίλμουτ επέφεραν όχι μόνο υπερβολικές ελπίδες στην επιστήμη αλλά και παράλογους φόβους στην κοινωνία, σχετικά με τη δυνατότητα άμεσης εφαρμογής αυτής της καινοτόμας βιοτεχνολογίας στους ανθρώπους. Η υστερία με την κλωνοποίηση που είχε καταλάβει τα ΜΜΕ δεν δικαιώθηκε, καθώς ούτε ανθρώπινοι κλώνοι με προδιαμορφωμένα χαρακτηριστικά αναπτύχθηκαν ούτε και σκοτεινά σενάρια για αγρίους. Οι απειλές για το ανθρώπινο είδος αποδείχτηκαν λοιπόν αβάσιμες, όχι τόσο επειδή ήταν παράλογες, αλλά επειδή ήταν πρακτικά ανεφάρμοστες. Σήμερα εξάλλου η «κλωνοποίηση μέσω μεταφοράς πυρήνα», η τεχνική που απέδωσε την Ντόλι, θεωρείται πλέον ξεπερασμένη, την ίδια ώρα που η δημιουργία ανθρώπινων κλώνων για βιοϊατρικούς σκοπούς παραμένει μια προοπτική που απορρίπτεται συλλήβδην από την επιστημονική κοινότητα, τόσο για τα αμφίβολα κέρδη όσο και τους απαράδεκτα υψηλούς κινδύνους. Η Ντόλι δεν φτιάχτηκε όμως ματαίως, καθώς πυροδότησε εντυπωσιακές εξελίξεις στη βασική έρευνα και τεχνολογία των γονιδίων, εξελίξεις που υπερέβησαν κατά πολύ τις αρχικές προσδοκίες και τις πρακτικές εφαρμογές της κλωνοποίησης. Τίποτα δεν έμεινε το ίδιο μετά την Ντόλι. Ακόμα και ο Γουίλμουτ έγινε σερ…

Πρώτα χρόνια

Ο σερ Ίαν Γουίλμουτ γεννιέται στις 7 Ιουλίου 1944 στο Βαρβικσάιρ της Αγγλίας ως γιος ενός καθηγητή μαθηματικών. Φοίτησε μάλιστα στο σχολείο που δίδασκε ο πατέρας του, ο οποίος υπέφερε από διαβήτη και στο τέλος θα έχανε την όρασή του. Ο μικρός Ίαν ονειρευόταν να γίνει ναυτικός, έπασχε όμως από αχρωματοψία και αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τα σχέδιά του. Δουλεύοντας από πιτσιρικάς τα Σαββατοκύριακα σε μια φάρμα για το χαρτζιλίκι του, σκέφτηκε να σπουδάσει γεωπόνος. Το έκανε στο Πανεπιστήμιο του Νότιγχαμ, όταν και άρχισε να τον ενδιαφέρει η αναπαραγωγή. Το 1966 πέρασε μερικές βδομάδες στο εργαστήριο ενός πιονέρου της βιολογίας που είχε καταφέρει να αναπτύξει την τεχνική της κρυοσυντήρησης το 1949. Το 1967 ο Γουίλμουτ άρχισε το διδακτορικό του στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ, το οποίο θα έπαιρνε το 1971 με μια διατριβή πάνω στην κρυοσυντήρηση του σπέρματος. Τώρα έκανε πειράματα στο Κέιμπριτζ σε έμβρυα ζώων, καθώς πλέον έβαλε στο στόχαστρο την κρυοσυντήρηση των εμβρύων. Το 1973 κατάφερε να εμφυτεύσει με επιτυχία σε παρένθετη μητέρα αγελάδα ένα έμβρυο που ήταν προϊόν κρυοσυντήρησης. Το πρώτο μοσχαράκι που γεννήθηκε με αυτή τη διαδικασία, ο Φρόστι, έφερε τη σφραγίδα του…

Γενετική μηχανική και πρωτοποριακή έρευνα στην κλωνοποίηση

Το 1973 ο Γουίλμουτ έγινε υπεύθυνος ενός κέντρου αναπαραγωγής ζώων που το 1993 θα ονομαζόταν Ινστιτούτο Ρόσλιν, μιας κρατικής ερευνητικής δομής στα νότια του Εδιμβούργου. Εκεί μελέτησε απερίσπαστος την ανάπτυξη των εμβρύων αλλά και τους λόγους της βρεφικής θνησιμότητας στα θηλαστικά. Στις αρχές της δεκαετίας του 1980 στράφηκε όμως στη γενετική μηχανική, όταν ο πρόδρομος του Ρόσλιν θέλησε να παράξει γενετικά τροποποιημένα πρόβατα που να αποδίδουν μεγάλες ποσότητες ανθρώπινων πρωτεϊνών κατάλληλες για θεραπευτικές χρήσεις. Παρά το γεγονός ότι δεν είχε μεγάλη εμπειρία στον κλάδο και μόνο ενθουσιασμένος δεν ήταν με τα νέα του καθήκοντα, οι γνώσεις του στην αναπτυξιακή βιολογία θα αποδεικνύονταν καθοριστικής σημασίας. Η Τρέισι, ένα πρόβατο που δημιουργήθηκε με το μαγικό του άγγιγμα, ήταν πράγματι προϊόν γενετικής τροποποίησης και απέδιδε τεράστιες ποσότητες γάλατος γεμάτο με μια ομάδα ενζύμων που χρησιμοποιήθηκαν για τη θεραπεία της κυστικής ίνωσης και του εμφυσήματος! Τα πρώτα τσαλαβουτήματα του Γουίλμουτ στην κλωνοποίηση ξεκίνησαν στα τέλη της δεκαετίας του 1980, όταν έστρεψε το ενδιαφέρον του στα εμβρυικά βλαστοκύτταρα. Τώρα τον ενδιέφερε η μεταφορά του κυτταρικού πυρήνα, μια τεχνική που είχε αναπτυχθεί ήδη από το 1928 από έναν γερμανό βιολόγο. Το 1989 ο Γουίλμουτ και ένας διδακτορικός φοιτητής στο Ρόσλιν απέδωσαν τέσσερις κλώνους προβάτου με βάση την τεχνική αυτή, σημειώνοντας έναν από τους πρώιμους άθλους της γενετικής. Και παραδεχόμενοι φυσικά πως ό,τι πέτυχαν, το πέτυχαν συμπτωματικά, καθώς δεν είχαν ιδέα τι ήταν αυτό που τους είχε βοηθήσει! Το 1991 θα συνέβαινε κάτι μνημειώδες για την κλωνοποίηση, αν και κανείς δεν το γνώριζε ακόμα: ο Γουίλμουτ προσλαμβάνει στο Ινστιτούτο Ρόσλιν τον βιολόγο Κιθ Κάμπελ, η γνώση του πάνω στον κύκλο ζωής των κυττάρων θα αποδεικνυόταν το σημείο καμπής στην ανάπτυξη της τεχνικής της μεταφοράς πυρήνα. Η πρώτη επιτυχία του διδύμου ήρθε το 1995, όταν δύο κλωνοποιημένα πρόβατα ήρθαν στη ζωή, τα Μέγκαν και Μόραγκ, τα οποία προήλθαν ωστόσο από εμβρυικά κι όχι ενήλικα κύτταρα. Η γενετική όρεξή τους είχε μόλις ανοίξει…

Η περιβόητη Ντόλι και η λιγότερο γνωστή Πόλι

Τον χειμώνα του 1995-1996, ο Γουίλμουτ αναμείχθηκε όχι σε ένα, όχι σε δύο, αλλά σε τρία πρωτοποριακά πειράματα αναφορικά με την κλωνοποίηση. Το πρώτο απέδωσε τέσσερις κλώνους και το δεύτερο δύο, εμβαθύνοντας ακόμα περισσότερο τις γνώσεις τους περί γενετικής μηχανικής. Το τρίτο πείραμα έμελλε να είναι το καλύτερο. Ο Γουίλμουτ και η ομάδα του κατασκεύασαν στο εργαστήριο 277 έμβρυα που περιείχαν πυρήνες από ενήλικα κύτταρα, τα οποία εμφύτευσαν σε 13 παρένθετες μητέρες. Μία εκ των οποίων έμεινε τελικά έγκυος και γέννησε στις 5 Ιουλίου 1996 την Ντόλι. Η επιστήμη, ο Τύπος και η ίδια η κοινωνία τελικά θα έπρεπε να περιμένουν ωστόσο τη δημοσίευση των αποτελεσμάτων του πειράματος στην έγκριτη επιστημονική επιθεώρηση «Nature» το 1997 για να γίνει το σώσε!

Ο Γουίλμουτ, η Ντόλι του και το Ινστιτούτο Ρόσλιν είχαν μόλις ανοίξει την πόρτα σε μια νέα εποχή, αν και οι επικρίσεις ήταν σχεδόν τόσες όσοι και οι έπαινοι. Η κλωνοποίηση έγινε το νέο αμφιλεγόμενο θέμα που χώριζε τους ανθρώπους σε στρατόπεδα, καθώς όλοι φοβόνταν το επόμενο βήμα, την κλωνοποίηση του ανθρώπου. Ο «σύγχρονος Φρανκενστάιν» καθησύχαζε βέβαια όπως μπορούσε τους φόβους της οικουμένης, λέγοντας πως η ανθρώπινη κλωνοποίηση δεν ήταν απλώς αμφισβητήσιμη ηθικά, αλλά και ανεφάρμοστη πρακτικά. Ο Γουίλμουτ ήθελε να βάλει τη συζήτηση στα σωστά -και λογικά- πλαίσιά της, δείχνοντας τις πρακτικές εφαρμογές της μεθόδου του: «Κάποια μέρα θα μπορούμε να παίρνουμε κύτταρα από έναν ασθενή και να τα επεξεργαζόμαστε με τέτοιον τρόπο ώστε να γίνονται “ανειδίκευτα” και έπειτα να τους δίνουμε μια νέα “ειδικότητα”. Θα μπορούμε να επιλέγουμε την “ειδικότητά” τους και κατ’ επέκταση το είδος του οργάνου που θα σχηματίσουν όταν πολλαπλασιαστούν. Θα μπορούμε λοιπόν να δημιουργούμε καρδιές ή νεφρά ή οτιδήποτε άλλο. Και ακόμη, μέσω της κλωνοποίησης, θα μπορούμε να επιδιορθώνουμε κύτταρα που έχουν υποστεί ζημιά». Τα Μέσα δεν τον πίστευαν ωστόσο, πυροδοτώντας μια πρωτόγνωρη υστερία με την κλωνοποίηση, παρά το γεγονός ότι ο επιστήμονας που ήξερε καλά τους κινδύνους της τεχνικής ήταν ο πρώτος που καταλάγιαζε τις φήμες. Δεν τον ενδιέφερε εξάλλου η κλωνοποίηση για την κλωνοποίηση, παρά η κλωνοποίηση για να προκύψει κάτι καλό και χρήσιμο.

Παρά ταύτα, το 1997 ο Γουίλμουτ και η ομάδα του έφτιαξαν την Πόλι, ένα κλωνοποιημένο πρόβατο που είχε μεταλλαχθεί γενετικά ώστε να περιέχει ένα ανθρώπινο γονίδιο που λείπει από τους ασθενείς που πάσχουν από αιμοφιλία. Αυτή κι αν ήταν πρακτική εφαρμογή της κλωνοποίησης! Η πετυχημένη γέννηση της Πόλι ήταν το τελευταίο μεγάλο πείραμα του Γουίλμουτ με την κλωνοποίηση. Σήμερα, η μέθοδος του Γουίλμουτ, η «κλωνοποίηση μέσω μεταφοράς πυρήνα», θεωρείται μια σχετικά απλή και τυποποιημένη τεχνική της γενετικής μηχανικής, ξεπερασμένη πια από τις νεότερες εξελίξεις στον κλάδο. Η κλωνοποίηση της Ντόλι καταγράφηκε στην ιστορία της επιστήμης ως ένα κολοσσιαίο βιοτεχνολογικό επίτευγμα, ανατρέποντας ένα από τα βασικά δόγματα της αναπτυξιακής βιολογίας. Μέχρι τότε οι γενετιστές και οι εμβρυολόγοι ήταν πεπεισμένοι ότι στους πιο περίπλοκους οργανισμούς, όπως τα θηλαστικά, ο πυρήνας ενός ενήλικου -και άρα ήδη διαφοροποιημένου κυττάρου- δεν θα μπορούσε ποτέ να «αντιστρέψει τον χρόνο», να αποδιαφοροποιηθεί και να προσφέρει το γενετικό υλικό του για τη δημιουργία ενός γονιμοποιημένου τεχνολογικά ωαρίου από το οποίο θα προκύψει τελικά ένας οργανισμός που θα είναι πιστό αντίγραφο ή κλώνος του αρχικού οργανισμού που έδωσε τον πυρήνα. Κι όμως, η Ντόλι και οι επίγονοί της ήταν η ζωντανή απόδειξη ότι το αξίωμα με το οποίο είχε πορευτεί μέχρι τότε η επιστήμη απλά δεν ίσχυε…

Κατοπινά χρόνια

Όταν άγγιξε τον επιστημονικό θρίαμβό του, ο Γουίλμουτ πήγε για άλλα, καθώς η έρευνα της κλωνοποίησης λογίστηκε εξαιρετικά δύσκολη, χρονοβόρα και δαπανηρή. Το 2000 ο ερευνητής έγινε επικεφαλής του Ρόσλιν, όταν η μελέτη του μετακινήθηκε από τα ζώα στον άνθρωπο. Τώρα τον ενδιέφεραν οι γενετικοί μηχανισμοί που ελέγχουν την εμβρυική ανάπτυξη και ο ρόλος τους στις ανθρώπινες ασθένειες.

Το 2005 αποδέχθηκε τη θέση του επικεφαλής στο τμήμα αναπαραγωγικής επιστήμης στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου, λειτουργώντας ως σύμβουλος ή πρόεδρος σε μια σειρά ακόμα θεσμών και οργανισμών Σκωτίας και Αγγλίας. Οι σχέσεις του με το Ινστιτούτο Ρόσλιν δεν χάλασαν ποτέ, καθώς παραμένει επισκέπτης ερευνητής. Όπως ήταν επόμενο, τιμήθηκε με μια μακρά σειρά επιστημονικών βραβείων για τη συνεισφορά του στη γενετική και το 2008 έγινε ιππότης του στέμματος. Πέρα από τα άρθρα του-ορόσημα σε επιστημονικές επιθεωρήσεις, έχει γράψει και αρκετά βιβλία για την Ντόλι του και το τεράστιο επίτευγμά του. Και βέβαια δεν σταματά να διευκρινίζει πως η κλωνοποίηση είναι επισφαλής μέθοδος, καθώς πολλά κλωνοποιημένα ζώα γεννιούνται με γενετικά ελαττώματα. Όσο για τη σημερινή έρευνά του, ξεκαθαρίζει: «Ένας από τους στόχους μας είναι να εφαρμόσουμε στα γουρούνια την τεχνολογία χάρη στην οποία γεννήθηκε η Ντόλι. Όχι να κλωνοποιήσουμε γουρούνια, αλλά να προσπαθήσουμε να δημιουργήσουμε ένα γουρούνι που να διαθέτει μέλη κατάλληλα για μεταμόσχευση σε ανθρώπους. Αυτό θα μπορούσε να επιτευχθεί με κλωνοποίηση κυττάρων του ασθενούς που χρειάζεται τη μεταμόσχευση. Τα κλωνοποιημένα κύτταρα καθοδηγούνται με τεχνητό τρόπο και καταλήγουν να σχηματίσουν ένα νεφρό ή μια καρδιά»… Δείτε όλα τα πρόσωπα που φιλοξενούνται στη στήλη «Πορτραίτα» του newsbeast.gr