Ο άνθρωπος που το 1962 έσωσε τον πλανήτη

Επικεφαλής του διεθνούς θεσμού στην ταραγμένη δεκαετία του 1960, ο βιρμανός διπλωμάτης και πρώτος μη Ευρωπαίος που αναρριχήθηκε στα ύπατα αξιώματα του ΟΗΕ φαινόταν να δικαιώνει την παγκόσμια ναυαγοσωστική εμβέλεια του οργανισμού. Γενικός γραμματέας από το 1961-1971, ο Ου Θαντ έζησε την πολιτική αναταραχή ήδη από τα μικράτα του, ακροβατώντας μεταξύ των παθιασμένων εθνικιστών της χώρας του και των πιστών φιλοβρετανών από παιδί ακόμα. Πράος και συγκαταβατικός, αποσπούσε αβίαστα τον σεβασμό των συναδέλφων του, κι έτσι έφτασε να διαδεχθεί το 1961 τον δεύτερο γενικό γραμματέα του ΟΗΕ, τον Σουηδό Νταγκ Χάμαρσκγιολντ, όταν ο τελευταίος έχασε πρόωρα τη ζωή του σε αεροπορική τραγωδία. Αυτό που δεν ήξερε ο Ου Θαντ ήταν πόσο ταραγμένος ήταν ο πλανήτης όταν ανέλαβε τα ηνία του ΟΗΕ. Πριν καν καθίσει αναπαυτικά στη θέση του, βρέθηκε να διαχειρίζεται την Πυραυλική Κρίση της Κούβας του 1962, όσο πιο κοντά έφτασε ποτέ ο κόσμος στον πυρηνικό όλεθρο δηλαδή, διαμεσολαβώντας μεταξύ Κένεντι και Χρουστσόφ και ελπίζοντας να αποσοβηθεί η παγκόσμια σύρραξη. Μετά ακολούθησαν οι ταραχές στο Κονγκό, με τον Ου Θαντ να επιστρατεύει τις ειρηνευτικές δυνάμεις του ΟΗΕ για να καταλαγιάσει την αποσχιστική εξέγερση στο εσωτερικό της χώρας που οδήγησε στον εμφύλιο πόλεμο. Τον Δεκέμβριο του 1966 οι επιτυχίες της διακυβέρνησής του θα του φέρουν παμψηφεί τη δεύτερη θητεία του ως ύπατος του ΟΗΕ, όταν εμφανώς αλλαγμένος κατακεραυνώνει όπου σταθεί κι όπου βρεθεί τα εγκλήματα των ΗΠΑ στο Βιετνάμ, την ίδια ώρα που διευκολύνει την είσοδο όλων αυτών των νεότευκτων αφρικανικών και ασιατικών εθνών στην αγκαλιά των Ηνωμένων Εθνών. Όλοι τον ήθελαν και για τρίτη θητεία, εκείνος αρνήθηκε ωστόσο ευγενικά το 1971 και πήγε σπίτι του, πεθαίνοντας τελικά τρία χρόνια αργότερα από καρκίνο του πνεύμονα. Ειρηνιστής από τα γεννοφάσκια του, θεοσεβούμενος βουδιστής καθώς ήταν, εκτιμούσε απεριόριστα την ειρήνη και τη σταθερότητα και έκανε ό,τι περνούσε από το χέρι του για να διασφαλίσει αυτές τις αρετές στη Γη. Δεν είχε μάλιστα κανένα πρόβλημα να καυτηριάσει τόσο τη Δύση όσο και την Ανατολή όταν ένιωθε πως αυτά που έκαναν απειλούσαν την παγκόσμια ειρήνη. Για μας έχει ξεχωριστό ενδιαφέρον ο Ου Θαντ, καθώς επί των δικών του ημερών (1963) απέκτησαν σάρκα και οστά τα πρώτα αποσχιστικά όνειρα των Τουρκοκυπρίων έναντι της Κυπριακής Δημοκρατίας. Στο πηδάλιο των Ηνωμένων Εθνών βρισκόταν όμως ο δίκαιος, τίμιος και εξόχως δημοκράτης Ου Θαντ, ο οποίος με τη στάση και τις άοκνες προσπάθειές του κατάφερε να περάσει σημαντικά ψηφίσματα που θωράκισαν την Κυπριακή Δημοκρατία τόσο ως διεθνώς αναγνωρισμένο κράτος όσο και πλήρες μέλος του ΟΗΕ. Ως δίκαιος των εθνών έφυγε από τον κόσμο, κοσμώντας έναν οργανισμό που όλα τα μέλη του έλπιζαν να εγκαθιδρύσει την παγκόσμια ειρήνη…

Πρώτα χρόνια

Ο Ου Θαντ γεννιέται στις 22 Ιανουαρίου 1909 σε επαρχία της αποικιοκρατικής Βιρμανίας ως ένα από τα τέσσερα παιδιά ενός γαιοκτήμονα και εμπόρου ρυζιού. Ο πατέρας του ήταν ο μόνος μάλιστα στην αγροτική κοινότητα που μιλούσε αγγλικά, κι έτσι είδε τη θέση του να αλλάζει. Φιλελεύθερος και δημοκράτης, μεγάλωσε τα παιδιά του με προοδευτικό τρόπο και όλα τους θα γίνονταν πολιτικοί, ακαδημαϊκοί και διπλωμάτες καριέρας. Ο μικρός Θαντ (το «Ου» ήταν τιμητικός τίτλος στη Βιρμανία που του αποδόθηκε αργότερα) μεγαλώνει ως βιβλιοφάγος και ήδη από το σχολείο τον αποκαλούν «φιλόσοφο», μιας και ήταν συνεχώς με ένα βιβλίο στα χέρια. Αυτός ήθελε να γίνει δημοσιογράφος, έχασε όμως τον πατέρα του στα 14, κάτι που άλλαξε τις ισορροπίες και έφερε οικονομικές περιπέτειες στην οικογένεια. Ως ο μεγαλύτερος από τους τέσσερις γιους, έγινε πια ο αρχηγός της φαμίλιας και όλες οι υποχρεώσεις φορτώθηκαν στους ώμους του. Τώρα έπρεπε να ξεχάσει την τετραετή φοίτηση του δημοσιογράφου και πήγε αντιθέτως για έναν διετή κύκλο μαθημάτων που θα του επέτρεπε να διδάσκει ως παιδαγωγός. Έτσι ξεκίνησε πράγματι την επαγγελματική του καριέρα, ως δάσκαλος σε ένα σχολείο μιας αγροτικής κωμόπολης. Ήταν όμως φωτισμένο πνεύμα και σύντομα (1931) θα ήταν ο νεαρότερος διευθυντής σχολείου σε όλη τη Βιρμανία, κερδίζοντας σχετικό πανεθνικό διαγωνισμό! Ταυτοχρόνως, ο Θαντ είχε έναν καρδιακό φίλο από τα πανεπιστημιακά του χρόνια, κάποιον Ου Νου, ο οποίος έμελλε αργότερα (1948) να γίνει ο πρώτος πρωθυπουργός της ανεξάρτητης πια Βιρμανίας. Ο Ου Νου ήταν αυτός που θα τον βγάλει από τις σχολικές αίθουσες, παίρνοντάς τον μαζί του στην κυβέρνηση αλλά και τη δημόσια ζωή. Από το 1948-1961, ο Θαντ υπηρετεί σε διάφορες κυβερνητικές θέσεις, υψηλότερες ή χαμηλότερες, κερδίζοντας ωστόσο τον σεβασμό όλων, ακόμα και των πολιτικών του εχθρών. Μέλος του Οργανισμού Διδακτικών Βιβλίων και του Συμβουλίουλιο Εθνικής Εκπαίδευσης πριν από τον Β’ Παγκόσμιο, έφτασε ως την Ειδική Επιτροπή Διευθυντών Σχολείων λίγο αργότερα. Στον ελεύθερο χρόνο του εξασκούσε πάντα το χόμπι του, το παιδικό του απωθημένο όπως έλεγε, τη δημοσιογραφία. Η μεγαλύτερη του θέση θα έρθει το 1947, όταν θα διατελέσει εκπρόσωπος Τύπου της κυβέρνησης. Την επόμενη χρονιά χρηματίζει διευθυντής στο εθνικό τηλεοπτικό δίκτυο της Βιρμανίας και το 1949 γίνεται γενικός γραμματέας στο Υπουργείο Τύπου. Το 1953 υπηρετεί σε νευραλγική θέση κατευθείαν στο Πρωθυπουργικό Γραφείο και δύο χρόνια μετά αναλαμβάνει κι άλλες αρμοδιότητες σε οικονομικές και διοικητικές επιτροπές. Το 1957 θα γίνει μόνιμος αντιπρόσωπος της Βιρμανίας στα Ηνωμένα Έθνη, καταλαμβάνοντας τον διπλωματικό βαθμό του πρέσβη. Η απήχησή του στον διεθνή θεσμό είναι γενικευμένη και σύντομα καταλαμβάνει νέες θέσεις ευθύνης, τόσο ως επικεφαλής της βιρμανικής πολιτικής στη Γενική Συνέλευση όσο και ως αντιπρόεδρος (από το 1959) σε υποεπιτροπές των Ηνωμένων Εθνών. Την ίδια χρονιά υπηρετεί και ως αντιπρόεδρος της Γενικής Συνέλευσης…

Γενικός γραμματέας του ΟΗΕ

Τον Σεπτέμβριο του 1961, ο δεύτερος γενικός γραμματέας του ΟΗΕ, Νταγκ Χάμαρσκγιολντ, σκοτώνεται σε αεροπορικό δυστύχημα καθοδόν για το Κονγκό. ΗΠΑ και ΕΣΣΔ δεν μπορούσαν να καταλήξουν σε πρόσωπο κοινής επιλογής, μέχρι να αρχίσουν τουλάχιστον τα μικρότερα έθνη να προτείνουν τον Ου Θαντ.

Με τη σύμφωνη γνώμη των δύο ψυχροπολεμικών υπερδυνάμεων, ο Θαντ εκλέγεται παμψηφεί στις 30 Νοεμβρίου 1961 ως νέος γενικός γραμματέας, έπειτα από εισήγηση του Συμβουλίου Ασφαλείας. Ο νέος ύπατος του ΟΗΕ σήκωσε αμέσως τα μανίκια καθώς είχε δύο κρίσεις να διαχειριστεί: τον εμφύλιο του Κονγκό και την Πυραυλική Κρίση της Κούβας που απειλούσε να βουτήξει τον κόσμο στο πυρηνικό έρεβος.

Η πυραυλική κρίση και η πυροσβεστική δράση του Ου Θαντ

Η πρώτη φάση του θερμού επεισοδίου ξεκινά τον Σεπτέμβριο του 1962, όταν ο Κένεντι με διάγγελμά του ανακοινώνει στον αμερικανικό λαό τη βαθιά ανησυχία του για την εγκατάσταση στο έδαφος της Κούβας «κόκκινων» πυραύλων. Λίγες μόλις ημέρες μετά, στις 13 Σεπτεμβρίου, ο Κένεντι έβαλε στο στόχαστρο τον Κάστρο, στήνοντας τα θεμέλια της κρίσης και προειδοποιώντας τις συμμαχικές χώρες του ΝΑΤΟ να κατανοήσουν καλά τις συνθήκες που επικρατούσαν στην αμερικανική γειτονιά. Τα διαγγέλματα του αμερικανού προέδρου είχαν ανησυχήσει τους πάντες, συμπεριλαμβανομένων των ευρωπαίων ηγετών της εποχής. Η δεύτερη φάση της κρίσης ξεκίνησε δυόμισι εβδομάδες μετά, όταν στις 22 Οκτωβρίου ο Κένεντι ξαναχτυπά με νέο τηλεοπτικό διάγγελμα, όπου ανακοινώνει στον αμερικανικό λαό ότι πύραυλοι με πυρηνικές κεφαλές, ικανοί να πλήξουν το δυτικό ημισφαίριο, είχαν ήδη εγκατασταθεί στο κουβανικό έδαφος, παρά τις επίσημες διαβεβαιώσεις της σοβιετικής ηγεσίας για τον αμυντικό χαρακτήρα των «κόκκινων» πυραύλων. Ο Κένεντι πρότεινε την κατεπείγουσα σύγκληση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, λέγοντας χαρακτηριστικά πως «δεν επιθυμούμε πόλεμο με την ΕΣΣΔ, αλλά δεν μπορούμε να αντιμετωπίζουμε μια κατάσταση υπό το καθεστώς του τρόμου». Την ίδια ημέρα, εκδίδεται και η προεδρική βούλα με την οποία «διατάσσω τις δυνάμεις της χώρας … να εμποδίσουν την απόβαση κάθε είδους στρατιωτικής βοήθειας στο κουβανικό έδαφος». Οι ώρες είναι δραματικές για τον πλανήτη και είναι ώρα να παρέμβει ο Θαντ. Αυτό το κρίσιμο τετραήμερο (24-28 Οκτωβρίου), ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ ανταλλάσσει τηλεγραφήματα και επιστολές με τον Κένεντι, τον Χρουστσόφ και τον Κάστρο, προσπαθώντας να καταλαγιάσει τα τεταμένα νεύρα. Ο Χρουστσόφ διαβεβαίωσε μάλιστα τον Ου Θαντ ότι θα υποχωρήσει πρώτος, δίνοντας εντολή να σταματήσει αμέσως το εξοπλιστικό πρόγραμμα της Κούβας ώστε να ανασάνει ο κόσμος. Αν και το θερμό επεισόδιο δεν λήγει φυσικά, μπαίνοντας αισίως στην τρίτη φάση του! Μεταξύ 2-20 Νοεμβρίου, οι σοβιετικοί πύραυλοι απομακρύνονται από την Κούβα, δοκιμάζοντας τα νεύρα και τις αντοχές του πλανήτη. Ο Ου Θαντ ξεπηδά θριαμβευτής, καθώς είχε βάλει πολλά λιθαράκια για τη σταθερότητα στην περιοχή. Η μεγαλύτερη κρίση του 20ού αιώνα είχε αποσοβηθεί, με τον ίδιο να κοιτά κατάματα τους ηγέτες των δύο πυρηνικών υπερδυνάμεων.

Ο γενικός γραμματέας παντού στον κόσμο

Για τη δράση του στην Πυραυλική Κρίση της Κούβας, ο νορβηγός μόνιμος αντιπρόσωπος στα Ηνωμένα Έθνη ενημέρωσε τον Ου Θαντ το 1965 πως θα τον πρότειναν για Νόμπελ Ειρήνης. Εκείνος αποκρίθηκε με τη γνώριμη μετριοπάθειά του: «Δεν κάνει απλά τη δουλειά του ο γενικός γραμματέας όταν εργάζεται για την ειρήνη;». Ήταν πράγματι να το πάρει, ο πρόεδρος ωστόσο της επιτροπής των Νόμπελ δεν τον ήθελε καθόλου, κι έτσι βραβεύτηκε η UNICEF τελικά. Νόμπελ Ειρήνης δεν δόθηκαν μάλιστα ούτε το 1966 ούτε το 1967, καθώς όλοι ήθελαν τον Ου Θαντ, εκτός από πρόεδρο που είχε βάλει βέτο! Κι έτσι δεν τα βρήκαν πουθενά με τα άλλα μέλη της Ακαδημίας. Παρών ήταν ο γενικός γραμματέας και στις ταραχές που ξέσπασαν τα Χριστούγεννα του 1963 με τους Τουρκοκύπριους και τους Ελληνοκύπριους. Η ειρηνευτική βρετανική δύναμη δεν έβαλε τέλος στα επεισόδια, ούτε και το συνέδριο για το Κυπριακό στο Λονδίνο τον Ιανουάριο του 1964, κι έτσι ο Ου Θαντ ανέλαβε την πρωτοβουλία να στείλει τους Κυανόκρανους του ΟΗΕ στην Κύπρο, συμβάλλοντας στην προσωρινή εκτόνωση του ταραγμένου κλίματος. Πασιφιστής και θρησκευόμενος βουδιστής, ο Θαντ δεν δίσταζε να χρησιμοποιεί τη δύναμη των όπλων για το γενικότερο καλό. Όπως έκανε στον εμφύλιο του Κονγκό του 1962, όταν οι δυνάμεις του Μοΐς Τσόμπε έκαναν σειρά επιθέσεων στα ειρηνευτικά αποσπάσματα του ΟΗΕ. Έπειτα από τέσσερις μέρες πολιορκίας των Κυανόκρανων στην Κατάνγκα, ο Θαντ διέταξε τους τοποτηρητές του να επιτεθούν, αλλάζοντας άρδην τις ισορροπίες: μέχρι τον Ιανουάριο του 1963, η πρωτεύουσα των αυτονομιστών ήταν στα χέρια του Ηνωμένων Εθνών. Με τέτοιες επιτυχίες στο ενεργητικό του, εκλέχτηκε και πάλι γενικός γραμματέας της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ στις 2 Δεκεμβρίου 1966, έπειτα από την ομόφωνη εισήγηση του Συμβουλίου Ασφαλείας. Τώρα ο Ου Θαντ καλωσόριζε και επέβλεπε την είσοδο των νεόκοπων αφρικανικών και ασιατικών κρατών στα Ηνωμένα Έθνη, κατακεραυνώνοντας παράλληλα το Απαρτχάιντ της Νότιας Αφρικής.

Στην πιο άγνωστη πλευρά της συνεισφοράς του στον ΟΗΕ, εισηγήθηκε τη δημιουργία πολλών προγραμμάτων και κονδυλίων του ΟΗΕ που είναι σήμερα κοινός τόπος, από φιλανθρωπικές δράσεις μέχρι εκπαιδευτικά και εμπορικά προγράμματα. Η εποχή του ήταν ωστόσο ιδιαιτέρως ταραγμένη. Επί των ημερών του, έλαβαν χώρα από τον Πόλεμο των Έξι Ημερών μεταξύ Ισραήλ και αραβικών εθνών και την Άνοιξη της Πράγας, μέχρι τη σοβιετική εισβολή στην Τσεχοσλοβακία και τον Ινδο-Πακιστανικό Πόλεμο του 1971 που κατέληξε στη γέννηση του Μπαγκλαντές.

ΗΠΑ και Ισραήλ του άσκησαν δριμεία κριτική για την απόσυρση των Κυανόκρανων του ΟΗΕ από τη χερσόνησο του Σινά το 1967, καταμαρτυρώντας του πως έκανε πλάτες στον Νάσερ της Αιγύπτου. Ο Θαντ προσπάθησε πάντως να αποτρέψει τον Νάσερ να κηρύξει τον πόλεμο στο Ισραήλ πετώντας την τελευταία κυριολεκτικά στιγμή στο Κάιρο. Το Κυπριακό αναδύθηκε και πάλι το 1967, όπου λειτούργησε για άλλη μια φορά πυροσβεστικά, φτάνοντας σε έναν προσωρινό διακανονισμό. Οι λύσεις που πρότεινε ο Θαντ έπεσαν ωστόσο στο κενό και μέχρι να ξαναρχίσουν οι ειρηνευτικές συνομιλίες το 1972, εκείνος δεν θα ήταν πια στο τιμόνι του ΟΗΕ. Οι καλές του σχέσεις με τις ΗΠΑ είχαν εξάλλου διαταραχθεί ανεπανόρθωτα μέχρι τότε, καθώς είχε ασκήσει δημοσίως κριτική κατά της αμερικανικής εμπλοκής στο Βιετνάμ. Οι μυστικές του απόπειρες για ειρήνη με συνομιλίες κατευθείαν με Ουάσιγκτον και Ανόι σαμποταρίστηκαν με ευθεία παρέμβαση της αμερικανικής κυβέρνησης.

Τελευταία χρόνια

Παρά το γεγονός ότι οι δύο του θητείες κρίνονταν εν πολλοίς επιτυχημένες, ο ίδιος δεν θέλησε να πάει για τρίτη. Είχε κρατήσει εξάλλου ίσες αποστάσεις από Δύση και Ανατολή και με εξαίρεση ΗΠΑ και Ισραήλ, δεν είχαν και πολλά να του προσάψουν. Αρνήθηκε παρόλα αυτά και μάλιστα κατηγορηματικά να συνεχίσει στο τιμόνι του ΟΗΕ, βάζοντας το Συμβούλιο Ασφαλείας σε μεγάλους μπελάδες να βρει τον αντικαταστάτη του. Ο Αυστριακός Κουρτ Βαλντχάιμ τον διαδέχτηκε στις 21 Δεκεμβρίου 1971. Αντίθετα μάλιστα από τους δύο προκατόχους του, ο Ου Θαντ ολοκλήρωσε τη θητεία του στον ΟΗΕ και μιλούσε ακόμα με τις μεγάλες δυνάμεις! Αυτός καθιέρωσε εξάλλου την απήχηση του γενικού γραμματέα, μιας και μέχρι τη δεύτερη θητεία του η ΕΣΣΔ ήθελε τρεις γενικούς γραμματείς. Το 1966, αποδεχόμενη τον σημαίνοντα ρόλο που είχε ήδη διαδραματίσει ο Θαντ στο τιμόνι των Ηνωμένων Εθνών, συγκατατέθηκε σε έναν γενικό γραμματέα. Μετά την απόσυρσή του από την προβεβλημένη θέση του, ο Θαντ λειτούργησε ως σύμβουλος σε διάφορους διεθνείς θεσμούς, περνώντας τα τελευταία του χρόνια στρατευμένος στον αγώνα της ζωής του: γράφοντας και κηρύττοντας τις αρετές της ειρήνης. Ο Ου Θαντ (Κύριος Θαντ στη γλώσσα του) έφυγε από τον κόσμο στις 25 Νοεμβρίου 1974 στη Νέα Υόρκη, χτυπημένος από καρκίνο του πνεύμονα. Η σορός του επέστρεψε στη Βιρμανία, εγκαινιάζοντας μια μάχη που σίγουρα δεν θα ήθελε καθόλου ο μεγάλος πασιφιστής, μιας και το πτώμα του μετατράπηκε σε αντιδικτατορική κραυγή. Κάποιοι φοιτητές ενταφίασαν το σώμα του κάτω από ένα πρόχειρο μαυσωλείο στις 5 Δεκεμβρίου, όταν θα επενέβαινε η αστυνομία, η οποία θα ανακτούσε το πτώμα στις 11 του μήνα μέσα σε πανδαιμόνιο. Αυτές οι ταραχές θα οδηγούσαν τη χούντα της Βιρμανίας να κηρύξει στρατιωτικό νόμο στην πόλη και να θρηνήσουμε αρκετές χαμένες ζωές… Δείτε όλα τα πρόσωπα που φιλοξενούνται στη στήλη «Πορτραίτα» του newsbeast.gr