Ο «Πειρατής Πάπας» Ιωάννης ΚΓ’

Υπάρχουν τμήματα της Ιστορίας που είναι τόσο παράξενα που δύσκολα γίνονται πιστευτά, αν και στην περίπτωση του καρδινάλιου Μπαλντασάρε Κόσα τα πράγματα είναι τόσο ακραία που δύσκολα θα μπορούσε να τα σκαρφιστεί κάποιος. Ο καρδινάλιος, που χρίστηκε από τον Πάπα Βονιφάτιο Θ’ το 1402, μπήκε στο σκηνικό κατά τα χρόνια του Δυτικού Σχίσματος, υπηρετώντας ως πληρεξούσιος αντιπρόσωπος του Ποντίφικα στην Μπολόνια. Σύντομα βέβαια ο στασιαστής ιεράρχης θα σηκώσει τη δική του παντιέρα και μέσω της σχισματικής Συνόδου της Πίζας θα καταφέρει να αναρριχηθεί στο ύπατο ρωμαιοκαθολικό αξίωμα το 1410. Παρά τα μόλις πέντε χρόνια που θα παραμείνει στον Θρόνο του Αγίου Πέτρου, ο Ιωάννης ΚΓ’ (που δεν πρέπει να συγχέεται με τον συνονόματό του Ποντίφικα του 20ού αιώνα) θα προλάβει να αφήσει ζοφερή κληρονομιά στο Βατικανό, διαπράττοντας κάθε γνωστό στον άνθρωπο αδίκημα και με το παραπάνω. Ως ο πιο διεφθαρμένος κακοποιός που κάθισε ποτέ στον παπικό θρόνο, ο Ιωάννης ΚΓ’ κατηγορήθηκε για συνουσία, μοιχεία, αιμομιξία, σοδομισμό, κλοπή, μαγεία και τη δολοφονία του προκατόχου του τελικά, με αναρίθμητα μέλη του ιερατείου του να γίνονται μάρτυρες και 37 κληρικούς να καταθέτουν μάλιστα ανοιχτά εναντίον του. Το χαρέμι του Πάπα φαίνεται ότι αριθμούσε 200 εταίρες, με το κερασάκι στην τούρτα να είναι ότι οι περισσότερες από αυτές ήταν καλόγριες! Έπειτα από πολύ κόπο, ίντριγκα και δολοπλοκία, θα ανατρεπόταν τελικά, πλημμυρίζοντας με ευτυχία τους πιστούς…

Πρώτα χρόνια

Ο Μπαλντασάρε Κόσα γεννιέται περί το 1370 σε ένα νησάκι του βασιλείου της Νάπολης ως γιος τοπικού μικροηγεμόνα, που είχε ωστόσο ξεπέσει οικονομικά. Ακολουθώντας τις επιταγές της αριστοκρατικής αλλά φτωχής πια ναπολιτάνικης φαμίλιας, εντάσσεται στον στρατό του βασιλείου επιδιώκοντας να κάνει στρατιωτική καριέρα. Οι πηγές τον θέλουν να παίρνει μέρος σε αρκετούς πολέμους, όταν όμως ο βασιλιάς Λαδίσλαος της Νάπολης καταδίκασε τους δύο αδερφούς του σε θάνατο για πειρατεία, ο Μπαλντασάρε συνειδητοποίησε ότι οι μέρες του στο στράτευμα ήταν μετρημένες. Κι έτσι μετακομίζει στην Μπολόνια για να φοιτήσει στο τοπικό πανεπιστήμιο, απ’ όπου θα ξεπηδήσει διδάκτορας τόσο της Νομικής όσο και της Θεολογίας. Μέσω των υψηλόβαθμων διασυνδέσεων του αριστοκρατικού του οίκου, θα μπει το 1392 στη δούλεψη του σχισματικού Πάπα Βονιφάτιου Θ’ (1389-1404), του φιλοχρήματου Ποντίφικα που εκδιώχθηκε δύο φορές από τη Ρώμη αν και δεν έχασε ποτέ τον θρόνο του. Ως πρωτοπαλίκαρο πια του Πάπα, ο Κόσα θα προωθήσει με τον καλύτερο τρόπο τα ιδιοτελή συμφέροντα του Βονιφάτιου σε Ρώμη και Μπολόνια και θα ανταμειφθεί με απανωτές προαγωγές: το 1402 θα χριστεί καρδινάλιος φτάνοντας την επόμενη χρονιά να γίνει απόλυτος αντιπρόσωπος του Πάπα και πληρεξούσιός του. Την ίδια εποχή θα αφήσει να φανούν οι πρώτες ριπές της μοχθηρής του προσωπικότητας. Η Καθολική Εγκυκλοπαίδεια περιγράφει τον καρδινάλιο Κόσα ως «εντελώς κοσμικό, φιλόδοξο, πανούργο, αδίστακτο και ανήθικο» άνθρωπο, έναν καλό στρατιώτη του παπικού θρόνου δηλαδή αλλά με τίποτα άνθρωπο του Θεού. Ο καρδινάλιος ανταμείβει τον Πάπα με γενναίες εκστρατείες ώστε να γεμίζουν τα αποθεματικά του Βατικανού και διατηρεί μάλιστα σχέσεις με τοπικές ληστρικές συμμορίες, τις οποίες επιστρατεύει για να εκφοβίζει αντιπάλους και να γιγαντώνει τη δύναμή του. Σταθερά στο πλευρό του Βονιφάτιου, ο Κόσα πήρε ενεργό μέρος στο λεγόμενο Δυτικό Σχίσμα που ξεκίνησε το 1378 και έφερε αντιμέτωπους δύο ανταγωνιστικούς Πάπες κάθε φορά, έναν Αντίπαπα στην Αβινιόν, με την υποστήριξη Γαλλίας και Ισπανίας, και έναν στη Ρώμη, κάτω από τις ευλογίες Ιταλίας, Γερμανίας και Αγγλίας…

Η γέννηση του Αντίπαπα

Τον Μάιο του 1408, ο καρδινάλιος Κόσα και έξι ακόμα συνάδελφοί του εγκατέλειψαν τον νόμιμο Πάπα Γρηγόριο ΙΒ’ (που διαδέχθηκε τον Ιννοκέντιο Ζ’ το 1406, μιας και ο Βονιφάτιος είχε ήδη κατηγορηθεί για σοδομισμό!) συγκαλώντας τη Σύνοδο της Πίζας και καλώντας τους δύο αντιμαχόμενους Ποντίφικες (τον Γρηγόριο ΙΒ’ και τον Αντίπαπα Βενέδικτο ΙΓ’) να παραστούν. Οι ίντριγκες ήταν όμως τέτοιες που όλοι φοβούνταν για τη ζωή τους κι έτσι δεν παρέστη κανείς! Με τον Κόσα ηγέτη, η Σύνοδος της Πίζας, επιδιώκοντας φανερά να δώσει τέλος στο Δυτικό Σχίσμα, καθαιρεί στις 5 Ιουνίου 1409 και τους δύο προκαθήμενους του καθολικισμού κατηγορώντας τους ως σχισματικούς, αιρετικούς και επίορκους. Στη θέση τους εκλέγει τον Αντίπαπα Αλέξανδρο Ε’. Χωρίς ουσιαστική δύναμη, η Σύνοδος της Πίζας το μόνο που κατάφερε ήταν να θέσει και τρίτο διεκδικητή του παπικού θρόνου, κάτι που θα εκμεταλλευόταν άμεσα ο Κόσα, καθώς όταν πέθανε ο Αλέξανδρο Ε’ λίγο αργότερα ο δρόμος ήταν διάπλατα ανοιχτός γι’ αυτόν να στεφθεί Αντίπαπας στη θέση του! Κι έτσι στις 25 Μαΐου 1410 ο καρδινάλιος Μπαλντασάρε Κόσα στέφεται Πάπας, παίρνοντας το όνομα Ιωάννης ΚΓ’. Αντί να λήξει το σχίσμα, όπως υπολόγιζαν, θα έμπαινε τώρα σε νέα φάση! Ήταν όμως και το άλλο: ο καρδινάλιος Κόσα χειροτονήθηκε επισήμως ιερέας μόλις την προηγούμενη μέρα (24 Μαΐου 1410)! Και τώρα ήταν ώρα να επιστρατεύσει ο σχισματικός Πάπας, για να εγκαθιδρύσει την ηγεμονία του, τη βοήθεια των Φλωρεντινών Μεδίκων. Ο ιδρυτής της περιβόητης μεσαιωνικής τράπεζας των Μεδίκων ήταν καλός φίλος του καρδιναλίου Κόσα και θα έκανε τα πάντα για αυτόν, ζητώντας ως αντάλλαγμα να γίνει το τραπεζικό του ίδρυμα η επίσημη τράπεζα του Βατικανού. Όπως και έγινε δηλαδή και πλέον ο Αντίπαπας Ιωάννης ΚΓ’ αναγνωριζόταν επισήμως από τη Γαλλία, την Αγγλία, τη Βοημία, την Πορτογαλία και πολυάριθμα ιταλικά βασίλεια, περιλαμβανομένων της Φλωρεντίας και της Βενετίας! Ο Αντίπαπας της Αβινιόν, Βενέδικτος ΙΓ’, αναγνωριζόταν από τη Σκοτία, τη Σικελία και τα βασίλεια της Αραγονίας και της Καστίλης, την ίδια στιγμή που ο τρίτος διεκδικητής, Πάπας Γρηγόριος ΙΒ’, συνέχιζε να απολαμβάνει τις ευλογίες της Νάπολης, της Βαυαρίας, της Πολωνίας και πολλών ακόμα βασιλείων της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Ο Ιωάννης είχε όμως την Τράπεζα των Μεδίκων να εξαγοράζει συνειδήσεις και να πλουτίζει τόσο τον ίδιο όσο και τους συμμάχους του. Όσο για τους Μέδικους, η ανίερη συμφωνία με τον αιρετικό Πάπα ήταν ιδιαιτέρως επικερδής, καθώς είχαν πια στα ταμεία τους όλους τους θησαυρούς των παπικών κρατών! Το υποκατάστημα της Ρώμης έπαιξε τον δικό του ρόλο σε όλη αυτή την ιστορία, συγκεντρώνοντας πρωτόγνωρα πλούτη. Στα «ψιλά» της Ιστορίας, παρά τα μόλις πέντε χρόνια που έκαναν δουλειές οι Μέδικοι με τον παπικό θρόνο, τα κέρδη που αποκόμισαν θα τους κρατούσαν στο τιμόνι της Φλωρεντίας για περισσότερο από 3 αιώνες…

Η Σύνοδος της Κωνσταντίας και η εκθρόνιση

Ο παντοδύναμος, έστω και αμφισβητούμενος, Ιωάννης ΚΓ’ δεν θα άφηνε τον αιώνιο εχθρό του, βασιλιά Λαδίσλαο της Νάπολης, να ησυχάσει, καθώς αυτός ήταν ο βασικός υποστηρικτής του μεγάλου αντιπάλου του στη Ρώμη, Γρηγορίου ΙΒ’. Με το που ανέλαβε λοιπόν τον ρωμαιοκαθολικό θρόνο, εγκατέλειψε την Αιώνια Πόλη, καθώς φοβόταν για τη ζωή του, και περνούσε τώρα τον συνωμοτικό χρόνο του στην Μπολόνια. Εκεί έπεισε τον Λουδοβίκο Β’ του Ανζού, τον μόνιμο διεκδικητή του ναπολιτάνικου θρόνου, να βαδίσει κατά του Λαδίσλαου, αν και η κοινή τους νίκη θα αποδεικνυόταν βραχύβια. Ο Λαδίσλαος επανακατέλαβε τη Ρώμη τον Μάιο του 1413 αναγκάζοντας τον Ιωάννη να αποδράσει για άλλη μια φορά από την πόλη, καταφεύγοντας τώρα στον συνέταιρό του Μέδικο της Φλωρεντίας. Εκεί θα συναντήσει τον βασιλιά της Ουγγαρίας και της Βοημίας (και αυτοκράτορα της Γερμανίας), Σιγισμούνδο, ο οποίος θέλοντας να δώσει τέλος στο Δυτικό Σχίσμα τον προτρέπει να συγκαλέσει νέα σύνοδο. Ο Ιωάννης κωλυσιεργούσε βέβαια, αν και παρά τις νέες δολοπλοκίες του η Σύνοδος της Κωνσταντίας, η «Μάχη της Χριστιανοσύνης» όπως ονομάστηκε γλαφυρά για τη σπουδαιότητά της, συγκλήθηκε τελικά στις 5 Νοεμβρίου 1414. Έπειτα από μακροχρόνιες και περιπετειώδεις εργασίες, οι οποίες σημαδεύτηκαν από πολιτικούς ανταγωνισμούς και παρεμβάσεις, στην τρίτη περίοδό της το 1415 το Δυτικό Σχίσμα έπαιρνε επιτέλους τέλος: οι τρεις διεκδικητές (και κυρίως οι δύο βασικοί της Ρώμης, Ιωάννης και Γρηγόριος) εξαναγκάστηκαν να παραιτηθούν υπέρ της εκλογής ενός νέου και κοινής αποδοχής Ποντίφικα, του Μαρτίνου Ε’. Παρά την αρχική του συμφωνία όμως, ο Αντίπαπας Ιωάννης αθέτησε τον λόγο του, αν και τώρα παύτηκε με ομόφωνη γνώμη της συνόδου (29 Μαΐου 1415), όπως και ο Βενέδικτος ΙΓ’ της Αβινιόν, ο οποίος αφορίστηκε κιόλας. Μέχρι να συμβούν βέβαια αυτά, ο Ιωάννης είχε ήδη αποδράσει από την Κωνσταντία τον Μάρτιο του 1415, μασκαρεμένος σε ταχυδρομικό υπάλληλο, εξοργίζοντας τον Σιγισμούνδο. Κατά την απουσία του είναι που έλαβε χώρα η εκθρόνισή του από τη σύνοδο και κυνηγημένος πια απ’ όλους, αναγκάστηκε να επιστρέψει, όταν και δικάστηκε για τα απίστευτα εγκλήματά του ως αιρετικός, αλλά και για μαγεία και ανηθικότητα. Όπως παρατηρεί η Καθολική Εγκυκλοπαίδεια, για τα βαρύτερα των εγκλημάτων του αθωώθηκε και καταδικάστηκε μόνο(!) για τα πλέον σκανδαλώδη: πειρατεία, σιμωνία, βιασμό, σοδομισμό, φόνο και αιμομιξία. Προσκομίζοντας αποδείξεις, το δικαστήριο έκρινε πως ο Ιωάννης είχε πράγματι δολοφονήσει τον Αλέξανδρο Ε’, ενώ από τα πρακτικά της δίκης έμαθε ο καθολικός κόσμος για αποπλάνηση τουλάχιστον 100 ανήλικων κοριτσιών της Μπολόνιας και πολλά ακόμα ειδεχθή εκλήματα…

Το τέλος

Ο έκπτωτος Κόσα, όπως τον αποκαλούσαν και πάλι, φυλακίστηκε σε διάφορα κάστρα της Γερμανίας, αν και η βαρύτατη ποινή του εξαγοράστηκε τελικά το 1518 από τους Μέδικους έναντι αστρονομικού ποσού. Ο παντοδύναμος φλωρεντινός οίκος και οι ομολογουμένως αρκετοί σύμμαχοι του Κόσα στην Ιταλία ανάγκασαν τον νέο Πάπα Μαρτίνο Ε’ να τον χρίσει καρδινάλιο και επίσκοπο στο Τούσκουλο το 1419, αν και δεν θα προλάβαινε να απολαύσει τα νέα του αξιώματα, καθώς πέθανε στις 22 Δεκεμβρίου 1419. Το τελευταίο δώρο από το θησαυροφυλάκιο των Μέδικων ήταν ο μεγαλοπρεπής του τάφος στο Βαπτιστήριο της Φλωρεντίας, έργο του ίδιου του Ντονατέλο, όπου και μεταφέρθηκε η σορός του «Πειρατή Πάπα» στη δεκαετία του 1420. Το κόστος του άγγιξε τα 800 φιορίνια, σε μια εποχή που με 1.000 φιορίνια μπορούσε κάποιος να χτίσει ολόκληρο παλάτι… Δείτε όλα τα πρόσωπα που φιλοξενούνται στη στήλη «Πορτραίτα» του newsbeast.gr