Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας στην Ελλάδα αποτελεί τον θεματοφύλακα του πολιτεύματος και της συνταγματικής τάξης. Παρότι οι αρμοδιότητές του είναι περιορισμένες και κυρίως εθιμοτυπικές, ο ρόλος του είναι κρίσιμος για τη διασφάλιση της σταθερότητας και της ενότητας του κράτους, ιδιαίτερα σε περιόδους πολιτικής κρίσης.

Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας είναι ο ανώτατος άρχοντας του ελληνικού κράτους, με κύριο ρόλο τη ρύθμιση του πολιτεύματος και την εξασφάλιση της συνταγματικής τάξης. Το Σύνταγμα της Ελλάδας, στα άρθρα 30 έως 34, καθορίζει τον τρόπο εκλογής, τις αρμοδιότητες, τις προϋποθέσεις εκλογιμότητας και την ευθύνη του Προέδρου, αποσαφηνίζοντας τον κυρίως συμβολικό χαρακτήρα του αξιώματος.

Πότε ξεκίνησε να υπάρχει ο θεσμός του Προέδρου της Δημοκρατίας;

Ο θεσμός του ΠτΔ υπήρχε ήδη από την ίδρυση της Ελληνικής Δημοκρατίας το 1924, όταν η Ελλάδα έγινε αβασίλευτη δημοκρατία. Ωστόσο, ο θεσμός πήρε τη σύγχρονη μορφή του, ως μέρος της προεδρευόμενης κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, με το Σύνταγμα του 1975, μετά την πτώση της δικτατορίας και την κατάργηση της βασιλείας μέσω του δημοψηφίσματος του 1974.

Τι προβλέπει το Σύνταγμα για τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας;

Ρυθμιστής του πολιτεύματος: Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας εκλέγεται από τη Βουλή για πενταετή θητεία, με δυνατότητα επανεκλογής μία φορά. Η θητεία του ξεκινά από την ορκωμοσία του, ενώ σε περιπτώσεις πολέμου παρατείνεται μέχρι τη λήξη του. Το αξίωμα είναι ασυμβίβαστο με οποιαδήποτε άλλη θέση ή δραστηριότητα.

Προσόντα εκλογιμότητας: Για να εκλεγεί κάποιος Πρόεδρος της Δημοκρατίας πρέπει να:

  • Είναι Έλληνας πολίτης για τουλάχιστον πέντε έτη.
  • Έχει ελληνική καταγωγή από τον πατέρα ή τη μητέρα του.
  • Έχει συμπληρώσει το 40ό έτος της ηλικίας.
  • Έχει τη νόμιμη ικανότητα του εκλέγειν.

Εκλογή: Η εκλογή γίνεται από τη Βουλή με ονομαστική ψηφοφορία. Αν δεν επιτευχθεί η απαιτούμενη πλειοψηφία στις πρώτες ψηφοφορίες, εφαρμόζονται διαδοχικά στάδια μειωμένων πλειοψηφιών. Σε περίπτωση αδυναμίας εκλογής, η διαδικασία συνεχίζεται μέχρι να εκλεγεί Πρόεδρος. Αυτή η διαδικασία εξασφαλίζει ότι ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας εκλέγεται με ευρεία αποδοχή, συμβάλλοντας έτσι στην πολιτική σταθερότητα.

Έναρξη θητείας και όρκος: Ο εκλεγμένος Πρόεδρος αναλαμβάνει καθήκοντα την επομένη της λήξης της θητείας του προκατόχου του. Ο όρκος που δίνει ενώπιον της Βουλής περιλαμβάνει την υπεράσπιση του Συντάγματος, της εθνικής ανεξαρτησίας και των δικαιωμάτων του ελληνικού λαού.

Αναπλήρωση: Σε περιπτώσεις προσωρινής ή μόνιμης αδυναμίας του Προέδρου να ασκήσει τα καθήκοντά του, τον αναπληρώνει ο Πρόεδρος της Βουλής ή άλλα όργανα, σύμφωνα με το Σύνταγμα. Η Βουλή συγκαλείται για την εκλογή νέου Προέδρου αν η αδυναμία παραταθεί πέραν των έξι μηνών.

Μάθετε ποιες είναι οι αποδοχές του Προέδρου της Δημοκρατίας και όλα όσα θέλετε να ξέρετε, σε σχετικό podcast του Newsbeast

Τι μπορεί να κάνει ένας Πρόεδρος της Δημοκρατίας;

Ο ρόλος του Προέδρου της Δημοκρατίας είναι κυρίως θεσμικός και συμβολικός, με περιορισμένες εκτελεστικές εξουσίες. Η εξουσία του Προέδρου της Δημοκρατίας είναι αυστηρά οριοθετημένη από το Σύνταγμα. Ουσιαστικά, ενεργεί πάντα βάσει των εισηγήσεων της κυβέρνησης και δεν διαθέτει ανεξάρτητες νομοθετικές ή εκτελεστικές αρμοδιότητες. Ο ρόλος του περιορίζεται στη διασφάλιση της συνταγματικής τάξης και στη διατήρηση της πολιτειακής σταθερότητας.

Ενδεικτικά, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας:

  • Υπογράφει και εκδίδει νόμους και διατάγματα που έχουν ψηφιστεί από τη Βουλή.
  • Διορίζει τον Πρωθυπουργό, ακολουθώντας τη διαδικασία που ορίζει το Σύνταγμα, δηλαδή τον αρχηγό του κόμματος που έχει την πλειοψηφία στη Βουλή. Σε περίπτωση αδυναμίας σχηματισμού κυβέρνησης, δίνει διερευνητικές εντολές στα κόμματα και, αν αποτύχουν, μπορεί να διορίσει υπηρεσιακό Πρωθυπουργό.
  • Ασκεί αρμοδιότητες στις διεθνείς σχέσεις, όπως η επικύρωση διεθνών συμφωνιών.
  • Απονέμει χάρη και αμνηστία, σύμφωνα με τον νόμο.

Γιατί χαίρει σεβασμού ο ΠτΔ στην Ελλάδα

Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας αντιμετωπίζεται με μεγάλο σεβασμό στην Ελλάδα για τους εξής λόγους:

  • Συμβολίζει την ενότητα του έθνους: Ο Πρόεδρος δεν εκπροσωπεί κάποιο κόμμα ή πολιτική παράταξη, αλλά όλους τους Έλληνες. Η θέση του είναι υπερκομματική και εξασφαλίζει τη θεσμική σταθερότητα, ιδιαίτερα σε περιόδους πολιτικών κρίσεων.
  • Εγγυητής της Συνταγματικής τάξης: Ο ρόλος του είναι να διασφαλίζει ότι οι νόμοι και οι αποφάσεις της κυβέρνησης συμμορφώνονται με το Σύνταγμα.
  • Ιστορική σημασία του θεσμού: Η καθιέρωση της Προεδρευόμενης Δημοκρατίας μετά τη μεταπολίτευση του 1974 αποτέλεσε κομβικό σημείο για την επιστροφή στη δημοκρατική ομαλότητα μετά τη δικτατορία.
  • Διεθνής εκπροσώπηση: Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας εκπροσωπεί την Ελλάδα σε διεθνές επίπεδο, προβάλλοντας τη χώρα σε συναντήσεις με ξένους ηγέτες και συμμετέχοντας σε σημαντικές διεθνείς εκδηλώσεις.
  • Υπεράσπιση των εθνικών συμφερόντων: Μέσω του συμβολικού του ρόλου, ο Πρόεδρος προάγει την εθνική ενότητα και υπερασπίζεται τα εθνικά συμφέροντα σε κρίσιμες περιόδους.

Μάλιστα, μέχρι πρόσφατα ήταν ποινικό αδίκημα να προσβάλει ή να δυσφημεί κανείς τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και επέφερε φυλάκιση τουλάχιστον τριών μηνών, κάτι που δεν ισχύει πλέον. Η σχετική ποινική διάταξη που τιμωρούσε την προσβολή του Προέδρου της Δημοκρατίας καταργήθηκε το 2019 για λόγους προσαρμογής στις αρχές της ελευθερίας του λόγου.