Σοκ! Συμβαίνει τώρα: Ο κόσμος του ίντερνετ δεν μπορεί να ελεγχθεί!

Ίντερνετ, τι υπέροχο πράγμα! Λειτουργικό, εύκολο, γρήγορο. Εξάλειψε το χρόνο και τις αποστάσεις. Καθισμένος από τον καναπέ σου, μπροστά στο λάπτοπ ή στο κινητό σου μπορείς να μεταφερθείς σε μία στιγμή στην πιο απομακρυσμένη γωνιά της γης, να νιώσεις τον κόσμο σαν να είναι έξω από την πόρτα του σπιτιού σου και να μάθεις τα νέα του με ένα κλικ. Συγχρόνως τείνει κάποιες φορές να γίνει μία χαοτική γούρνα παραπληροφόρησης, άλλες φορές εσκεμμένα κι άλλες όχι. Ψευδείς ειδήσεις, παραπλανητικές, κομματικές, πιασάρικες, ψαρωτικές, ανύπαρκτες ειδήσεις και «αποκαλύψεις» γιγαντώνονται μέσω των social media επηρεάζοντας ακόμα και κολοσσούς ενημέρωσης. Μέσα σε μια γενικότερη έλλειψη αξιοπιστίας που καταγράφουν τα παραδοσιακά ΜΜΕ, έρχεται να προστεθεί και η άνθιση των λεγόμενων ειδήσεων του «κλικ». Μεγάλα ξένα ειδησεογραφικά συγκροτήματα δεν δίνουν μόνο τη μάχη της είδησης αλλά και τη μάχη της πιστοποίησης της είδησης. Το BBC έχει επιστρατεύσει ειδική 12μελή ομάδα δημοσιογράφων με βασικό τους μέλημα να ξεσκεπάζουν τα ψέματα του ίντερνετ αλλά και τις τρολιές παρακολουθώντας λογαριασμούς, social media, ιστοσελίδες. Οργανισμοί όπως το Facebook και η Google έχουν ανακοινώσει ότι θα λάβουν μέτρα για την αντιμετώπιση των ψευδών ειδήσεων. Ακόμα και το CNN παρουσίασε ένα σύντομο οδηγό για τον εντοπισμό των ψεύτικων ειδήσεων στο διαδίκτυο. Πολιτικές σκοπιμότητες, συνωμοσιολογία, συμφέροντα, αφέλεια, σάτιρα ή… χαζομάρα κρύβονται πίσω από τα κατασκευασμένα δημοσιεύματα αναρωτιούνται αναλυτές και δημοσιογράφοι ενώ πολλοί βλέπουν ακόμη και μία προσπάθεια ελέγχου και φίμωσης της ενημέρωσης.

Η συνάντηση Καραμανλή – Ερντογάν που δεν έγινε ποτέ

Πίσω στο καλοκαίρι του 2009, κυριακάτικες εφημερίδες με μπροστάρη «Το Βήμα» διέπραξαν μία γκάφα χωρίς φυσικά καμία πρόθεση παραπλάνησης των αναγνωστών, αλλά αυτό δεν την κάνει λιγότερο… γκάφα. Ο κυριακάτικος τύπος μιλάει για τη δήθεν συνάντηση Καραμανλή-Ερντογάν η οποία τελικά δεν έγινε καθώς ο πρωθυπουργός της Τουρκίας ματαίωσε την τελευταία στιγμή την επίσκεψή του στην Αθήνα. Οι εφημερίδες της Κυριακής, αρχίζουν να εκτυπώνονται από το πρωί του Σαββάτου. Έτσι, πολλές φορές αναφέρονται σε συναντήσεις και άλλες δραστηριότητες σαν να επρόκειτο για γεγονότα. Ωστόσο η «πρωτοπορία» του «Βήματος» ήταν μεγαλύτερη καθώς δημοσιεύθηκε και «ρεπορτάζ» για το τι (θα) συζητούσαν μεταξύ τους οι δύο πρωθυπουργοί, το οποίο, όπως έσπευσε να εξηγήσει η ίδια η εφημερίδα, δεν είναι παράδοξο καθώς οι ανεπίσημες αλλά έγκυρες πηγές (δηλ. κυβερνητικοί παράγοντες ή άτομα του επιτελείου των ηγετών, που δεν είναι βέβαια οι επίσημοι κυβερνητικοί κλπ. εκπρόσωποι) αφήνουν να διαρρέουν προς τους διαπιστευμένους δημοσιογράφους πληροφορίες για τη συνάντηση. Συνήθως αρκετοί δημοσιογράφοι συντάσσουν βάσει αυτών των πληροφοριών τα κείμενά τους και τα παραδίδουν προς δημοσίευση προτού λήξει η συνάντηση… Το ατόπημα ήταν τόσο μεγάλο που ο Σταύρος Ψυχάρης αναγκάστηκε να απολογηθεί ζητώντας συγγνώμη από τους αναγνώστες του.

«Γουστάρω Πολάκη μου»

Η ιστορία της γιατρού-πορνοστάρ που δήλωνε ερωτευμένη με τον Πολάκη και η ατάκα της «Γουστάρω Πολάκη μου» σε τοπική εφημερίδα, απέκτησε το δικό της μερίδιο διασημότητας στο διαδίκτυο. Η συνέντευξη μπορεί να ήταν παλιά, αλλά την ξέθαψε ένα τοπικό σάιτ κι αυτό ήταν αρκετό. Η είδηση αναπαράχθηκε από το 80% του ελληνικού ίντερνετ. Η είδηση δεν ήταν ψευδής αλλά… παλιά. Σίγουρα όμως κατάφερε να ψαρέψει τους αναγνώστες της οι οποίοι αναλώθηκαν για ένα 48ωρο σε ένα μπαγιάτικο θέμα, κερδίζοντας επάξια τον τίτλο της παραπλανητικής είδησης. Στο θέμα δόθηκε και συνέχεια αφού μία μέρα μετά, εφημερίδα πανελλαδικής κυκλοφορίας θέλησε να επικοινωνήσει μαζί της και να την ρωτήσει εάν η επιθυμία της εξακολουθεί να υφίσταται με εκείνη να απαντά ότι της… πέρασε πια.

Ο βιασμός στο «Τελευταίο Τανγκό στο Παρίσι»

Χαμός έγινε στο διαδίκτυο με την περίφημη σκηνή του βιασμού στο «Τελευταίο Τανγκό στο Παρίσι». «Η σκηνή του βιασμού στην ταινία “Το τελευταίο ταγκό στο Παρίσι” ήταν πραγματική», «Σοκ στο Χόλιγουντ: Η σκηνή βιασμού με το βούτυρο στο “Τελευταίο Τανγκό στο Παρίσι” ήταν αληθινή, «Η σκηνή βιασμού στο “Τελευταίο Τανγκό στο Παρίσι” ήταν πραγματικός βιασμός» είναι μόνο μερικοί από τους τραβηχτικούς τίτλους των άρθρων που έπαιξαν και μιλούσαν για τον αληθινό βιασμό της Σνάιντερ. Τα πράγματα όμως δεν έγιναν ακριβώς έτσι. Ο σκηνοθέτης Μπερνάρντο Μπερτολούτσι επιβεβαίωσε το 2013 πως η ηθοποιός Μαρία Σνάιντερ, ήταν το θύμα «συνωμοσίας» του με τον Μάρλον Μπράντο καθώς η ίδια δεν γνώριζε εξαρχής τι ακριβώς θα συνέβαινε στη σκηνή του σεξ με το βούτυρο. Ο βιασμός ήταν ψεύτικος αλλά και εκτός σεναρίου. Δεν τον είχαν προβάρει ποτέ και δεν είχε συμφωνηθεί όταν έπεσαν οι υπογραφές των πρωταγωνιστών. Μάλιστα, σύμφωνα με την ίδια τη Μαρία Σνάιντερ, δεν ήταν ακριβώς έκπληξη της στιγμής η σκηνή με το βούτυρο, αλλά την έμαθε λίγο πριν τη γυρίσει κάτι που τη θύμωσε πολύ. Ανταποκριτές του Guardian έκαναν μία απόπειρα να καταγράψουν το φαινόμενο της κυκλοφορίας ψευδών ειδήσεων σε μία σειρά από γεγονότα:

Γερμανία – Ο βιασμός που δεν έγινε και η εκνευριστική κα Μέρκελ

Το γερμανικό πολιτικό σύστημα εμφανίζεται ιδιαίτερα ανήσυχο και νευρικό από τις επιπτώσεις που μπορεί να έχει η άνοδος των ψευδών ειδήσεων στις ομοσπονδιακές εκλογές του 2017. Τόσο τα κατασκευασμένα νέα όσο και οι ρωσικές παρεμβάσεις, είτε ασκώντας επιρροή σε ιστοσελίδες που παρουσιάζουν ψεύτικες ειδήσεις είτε μέσω χάκινγκ είτε μέσω κακής πληροφόρησης, θεωρούνται σοβαρή απειλή για τη δημοκρατική διαδικασία, ιδιαίτερα μετά τις αμερικανικές προεδρικές εκλογές. Από φήμες πως η Μέρκελ ανήκε στη μυστική αστυνομία της ανατολικής Γερμανίας μέχρι αυτές που αναφέρουν ότι είναι κόρη του Αδόλφου Χίτλερ, οι Γερμανοί φαίνεται πως εμφανίζονται ιδιαίτερα επιρρεπείς στην παραπληροφόρηση. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι αυτό που συνέβη στις αρχές του 2016. Η είδηση πως ένα 13χρονο κορίτσι από τη Ρωσία, με το όνομα Lisa F. έπεσε θύμα βιασμού στο Βερολίνο από πρόσφυγες από τη Μέση Ανατολή έκανε το γύρο του διαδικτύου. Το θέμα είχε τόσο μεγάλη κάλυψη από τα ρωσικά και γερμανικά μέσα που μετέφεραν τις φήμες ότι το κορίτσι είχε απαχθεί όταν πήγαινε στο σχολείο της και έπεσε θύμα ομαδικού βιασμού. Η επίθεση αποδείχθηκε ότι είχε κατασκευαστεί. Το απέδειξε η αστυνομία του Βερολίνου. Σύμφωνα με τον εισαγγελέα της πόλης το κορίτσι πέρασε 30 ώρες με ανθρώπους που γνώριζε και η ιατρική εξέταση έδειξε ότι δεν είχε βιαστεί. Η είδηση κυκλοφόρησε ευρέως στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και μέσω ρωσικών ιστοσελίδων, εκατοντάδες βγήκαν στους δρόμους για να διαμαρτυρηθούν, μαζί με ακροδεξιές και ξενοφοβικές ομάδες. Ο Σεργκέι Λαβρόφ, υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας, μάλιστα έφτασε στο σημείο να κατηγορήσει την κυβέρνηση της Μέρκελ ότι «έκρυψε την υπόθεση κάτω από το χαλί» αυξάνοντας τις υποψίες πως το Βερολίνο και το Κρεμλίνο προσπαθούν επίτηδες να οξύνουν τα πνεύματα. Υπάρχουν εκτιμήσεις πως η ιστορία κυκλοφόρησε πρώτα από τη Ρωσία με στόχο να υποβαθμίσει την πολιτική της Μέρκελ στο προσφυγικό. Άλλωστε η γερμανίδα καγκελάριος θεωρείται βασικός «εχθρός» της Ρωσίας για την υπόθεση της Ουκρανίας. Ο υπέρτατος σκοπός φέρεται να ήταν η αποσταθεροποίηση στο εσωτερικό ιδιαίτερα από τη στιγμή που θα διεκδικήσει και τέταρτη θητεία.

Γαλλία – Τα «ακρωτηριασμένα» θύματα του Μπατακλάν

Την τελευταία δεκαετία στη Γαλλία έχει παρατηρηθεί μεγάλη αύξηση στην αναγνωσιμότητα εναλλακτικών ακροδεξιών ιστοσελίδων, μπλογκ και λογαριασμών στα κοινωνικά δίκτυα. Προωθώντας απόψεις που περιλαμβάνουν αντιμεταναστευτικά, εθνικιστικά μηνύματα αυτές οι ιστοσελίδες λειτουργούν ανεξάρτητα και δεν ελέγχονται από κάποιο πολιτικό κόμμα, όμως, καλλιεργούν μια διάθεση δυσπιστίας για τα παραδοσιακά μέσα. Όπως σημειώνει ο Samuel Laurent, επικεφαλής του τμήματος διασταύρωσης ειδήσεων της Le Monde, η Γαλλία έχει έρθει αντιμέτωπη με πολλές περιπτώσεις διαστρέβλωσης, ιδιαίτερα κατά την προεκλογική περίοδο. Ένα παράδειγμα, από την πρόσφατη κούρσα για τον υποψήφιο της γαλλικής δεξιάς, ήταν η καμπάνια στις ακροδεξιές ιστοσελίδες με ισχυρισμούς πως ο Αλέν Ζιπέ συνδέεται με τη μουσουλμανική αδελφότητα. Ήταν οι εκλογές του 2014 όταν κυκλοφόρησαν διαστρεβλωμένες ιστορίες από μια ιστοσελίδα η οποία ισχυριζόταν ότι ο Ζιπέ θέλει να χτίσει ένα κεντρικό τζαμί στο Μπορντό, όπου ήταν δήμαρχος. Η ιστορία πήρε διαστάσεις αλλά και διανθίστηκε. Οι πρόσφατες επιθέσεις στο Παρίσι είχαν ως αποτέλεσμα να αναδειχθούν πολλές θεωρίες συνωμοσίας και διαστρεβλώσεις γεγονότων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η τρομοκρατική επίθεση στο Μπατακλάν, με τους 90 νεκρούς τον περασμένο Νοέμβριο. Υπήρξαν αναφορές ότι οι τρομοκράτες ακρωτηρίασαν τα θύματά τους, κάτι που κατατέθηκε και σε μια κοινοβουλευτική επιτροπή που ερευνούσε τις υποθέσεις. Όμως αυτό που δεν έγινε γνωστό είναι πως υπήρχαν πολλές αναφορές αξιωματικών που τόνιζαν ότι δεν υπήρξαν ακρωτηριασμοί. Και το θέμα των εκτρώσεων στη Γαλλία έχει υποστεί ειδησεογραφικό κανιβαλισμό. Η γαλλική Εθνοσυνέλευση έχει ήδη εγκρίνει κυβερνητικά σχέδια για απαγόρευση ιστοσελίδων με ψεύτικες πληροφορίες για τις εκτρώσεις, οι οποίες παρουσιάζονται ως ουδέτερες αλλά και ιστοσελίδων με τηλεφωνικές γραμμές δωρεάν υποστήριξης που στην ουσία προωθούν την ατζέντα κατά των εκτρώσεων και πιέζουν τις γυναίκες να μην τερματίσουν την εγκυμοσύνη.

Ιταλία – Η προπαγάνδα στην πολιτική

Στην Ιταλία η διάδοση της προπαγάνδας έχει ανησυχήσει την κυβέρνηση του Ματέο Ρέντσι με έναν ανώτερο αξιωματούχο από το επιτελείο του να καταγγέλλει προσπάθεια δυσφήμησης από έναν μυστηριώδη λογαριασμό στο Twitter (ο οποίος έχει εξαφανιστεί). Το όνομα στον λογαριασμό ήταν Beatrice di Maio και πραγματοποιούσε συνεχείς επιθέσεις στην κυβέρνηση Ρέντσι. Παραδείγματος χάρη, ένα ποστ στον λογαριασμό είχε την φωτογραφία της Elena Boschi υπουργό Μεταρρύθμισης, να μιλάει στο τηλέφωνο. Υπαινισσόταν ότι μοιράζεται εκ τω έσω πληροφορίες με τον πατέρα της ο οποίος ήταν και στέλεχος στην τράπεζα Etruria. Η τράπεζα διασώθηκε το 2015 από την ιταλική κυβέρνηση, αλλά δεν υπάρχει κανένα στοιχεία πως η Boschi βοήθησε τον πατέρα της ή διέπραξε κάποια αδικία. Οι επιθέσεις κατά του Ματέο Ρέντσι στην Ιταλία είχαν αυξηθεί τον τελευταίο καιρό εξαιτίας του κρίσιμου δημοψηφίσματος στις 4 Δεκεμβρίου. Σε κάποιες περιπτώσεις, ειδήσεις για την Ιταλία που μεταδόθηκαν από το Russia Today ήταν ιδιαίτερα επικριτικές απέναντι στον Ρέντσι. Η «La Stampa», παρουσιάζει μια συγκεκριμένη περίπτωση, όπου ρωσική ιστοσελίδα μετέδωσε ψευδώς ότι μια συγκέντρωση στη Ρώμη, η οποία πραγματοποιήθηκε από υποστηρικτές του Ρέντσι, απαρτιζόταν στην πραγματικότητα από αντιπάλους της κυβέρνησης. Το ρεπορτάζ στη συνέχεια αφαιρέθηκε. Τα μέλη του κόμματος του Ματέο Ρέντσι έχουν μιλήσει αρκετές φορές για «εκστρατείες λάσπης» από ιστοσελίδες που ελέγχονται από το κίνημα «Πέντε Αστέρων», κατηγορώντας τες ότι βρίσκονται πίσω από τη διάδοση ψευδών ειδήσεων με σκοπό να πλήξουν την κυβέρνηση Ρέντσι.

Μιανμάρ – Το Facebook έγινε συνώνυμο του Internet

Μετά από δεκαετίες αποκλεισμού εξαιτίας στρατιωτικών καθεστώτων οι 51 εκατ. κάτοικοι της Μιανμάρ άρχισαν το  2014 να χρησιμοποιούν το Διαδίκτυο. Πέρασαν κατευθείαν στην εποχή των «έξυπνων» κινητών και των social media και για πολλούς το Facebook έγινε συνώνυμο του Internet. Πολλές ήταν οι φωνές που έκαναν λόγο για ψεύτικες ειδήσεις που σχετίζονται με εκδηλώσεις θρησκευτικού μίσους και για το σκοπό αυτό δημιουργήθηκαν εθνικιστικοί λογαριασμοί. Ένας μουσουλμάνος δημοσιογράφος έπεσε πρόσφατα θύμα μιας τέτοιας καμπάνιας, όταν συγκεκριμένες αναρτήσεις τον εμφάνιζαν να έχει εμπλοκή σε μια σειρά από επιθέσεις κατά της συνοριακής αστυνομίας και ζητούσαν την άμεση σύλληψή του. Τίποτα δεν συνέβη, η ανάρτηση τελικά κατέβηκε, αλλά μέχρι να γίνει αυτό είχε περισσότερα από 3.000 shares.

Βραζιλία – Ψέμα και πολιτική

Η Βραζιλία αντιμετωπίζει ένα αυξανόμενο πρόβλημα με τις ψεύτικες ειδήσεις και η σημασία του έχει μεγαλώσει από τη στιγμή που η Ντίλμα Ρούσεφ επανεξελέγη πρόεδρος το 2014, ενώ κορυφώθηκε με τον πρόσφατη αμφιλεγόμενη καθαίρεσή της. Σύμφωνα με ένα ρεπορτάζ του BBC Brazil, τον Απρίλη του 2016, την ώρα που διαδικασία μομφής, την οποία η Ρούσεφ και οι υποστηρικτές της αποκαλούν «πολιτικό πραξικόπημα», βρισκόταν σε εξέλιξη, τρεις από τις πέντε ειδήσεις που κοινοποιήθηκαν περισσότερο στο Facebook ήταν λανθασμένες. Πέρυσι η δημοσιογράφος Tai Nalon άφησε τη δουλειά της στην Folha de S Paulo (μια από τις μεγαλύτερες εφημερίδες) για να ιδρύσει την ιστοσελίδα  Aos Fatos, την πρώτη στη χώρα που ασχολείται με την διασταύρωση ειδήσεων και δεδομένων. Αντίθετα υποστηρίζει ότι υπάρχουν πολιτικά υποκινούμενες σελίδες που επανερμηνεύουν και διαστρεβλώνουν ρεπορτάζ από μεγάλα ΜΜΕ και στις περισσότερες περιπτώσεις πρόκειται για υποκειμενικές απόψεις παρά για ψέματα. Αλλά υπάρχουν πολλές απολύτως ψευδείς ιστορίες που κυκλοφορούν στο Διαδίκτυο της Βραζιλίας. Η διετής έρευνα για το σκάνδαλο Petrobras ήταν μια από τις βασικές αιτίες που οδήγησαν στην παραπομπή της Ρούσεφ. Παρά το γεγονός ότι η ίδια δεν κατηγορείται, πολλοί στο κόμμα της εμπλέκονται και το σκάνδαλο αυτό έφερε πολλές διαδηλώσεις που ζητούσαν την αποπομπή της.

Αυστραλία – Ανεξέλεγκτα social media

Οι ψεύτικες ειδήσεις δεν είναι ιδιαίτερα μεγάλο πρόβλημα στην Αυστραλία, καθώς η αγορά των μίντια κυριαρχείται από συγκεκριμένους «παίκτες» και δεν δείχνει ιδιαίτερα κατακερματισμένη. Όμως και στην Αυστραλία έχουν διαδοθεί σε αρκετές περιπτώσεις αναλήθειες μέσω Facebook. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της προσπάθειας σύνδεσης της βιομηχανίας του Χαλάλ με την τρομοκρατία. Μάλιστα για το γεγονός έχει ήδη διαταχθεί έρευνα από πέρυσι. Η πιστοποίηση χαλάλ είναι ένα σήμα που φέρουν τρόφιμα που έχουν εγκριθεί από το Συμβούλιο των Μουσουλμάνων για να τα αγοράσουν οι μουσουλμάνοι που ζουν στη χώρα. Μέσω του facebook άρχισαν να κυκλοφορούν ανησυχίες για την εν λόγω πιστοποίηση και τις υποτιθέμενες διασυνδέσεις του οργανισμού με την τρομοκρατία, παρά τα γεγονός ότι η έρευνα δεν έδειξε κάτι τέτοιο. Η ομάδα για το μποϊκοτάζ του χαλάλ έφθασε τα 100.000 μέλη στο Facebook. Η Pauline Hanson, η οποία μιλάει συνεχώς εναντίον του Ισλάμ επανεξελέγη στη Σύγκλητο τον Ιούλιο ενώ πολλοί βλέπουν ομοιότητες στην επιστροφή της στην πολιτική σκηνή και στην εκλογή Τραμπ. Όπως σημειώνεται στο δημοσίευμα, και οι δύο χρησιμοποιούν τα social media όπου έχουν αρκετούς ακόλουθους και δεν δείχνουν να συγκινούνται από πραγματικά στοιχεία. Ψεύτικες ειδήσεις υπήρχαν και πριν από τα social media. Η τακτική είναι παλιά, τα μέσα αλλάζουν. Κι όσο κι αν την αποκλειστική ευθύνη για τα όσα μεταδίδονται την έχουν τα ΜΜΕ, αξίζει να αναρωτηθεί κανείς: Τι είναι αυτό που τραβάει τον κόσμο στις φουσκωμένες και αλλοιωμένες ειδήσεις; Γιατί οι περισσότεροι γράφουν σχεδόν σε κάθε είδηση… «Σοκ» ή «Συμβαίνει τώρα»; Γιατί το «παραμύθι» πουλάει τόσο και χαρίζει αβέρτα κλικ;