Ένα δυνατό «Αψού!» μπορεί να φέρει γέλιο, αμηχανία ή ακόμα και ανακούφιση. Όμως, τι συμβαίνει πραγματικά στο σώμα μας όταν φτερνιζόμαστε; Είναι απλώς μια φυσιολογική αντίδραση ή μήπως υποδηλώνει κάτι βαθύτερο για την υγεία μας;
Η κα Κάρλα Κατσαρά, Ειδικός Παθολόγος μίλησε στο Newsbeast και δίνει απαντήσεις για τις αιτίες, τους μύθους και τις επιστημονικές εξηγήσεις γύρω από το φτέρνισμα.
Τι είναι ακριβώς το φτέρνισμα και ποιος ο φυσιολογικός του σκοπός;
Το φτέρνισμα είναι ένας φυσιολογικός αμυντικός μηχανισμός του οργανισμού που βοηθά στην απομάκρυνση ερεθιστικών ουσιών από τη ρινική κοιλότητα. Όταν κάτι ερεθίζει τις νευρικές απολήξεις στη μύτη (π.χ. σκόνη, γύρη, ιοί, βακτήρια ή ακόμα και έντονες οσμές), ενεργοποιείται το τρίδυμο νεύρο, το οποίο στέλνει σήμα στον εγκέφαλο, ο οποίος δίνει εντολή στους αναπνευστικούς μυς να εκτελέσουν μια ισχυρή εκπνοή, έτσι ώστε να απομακρυνθεί ο ερεθιστικός παράγοντας.
Ποιες είναι οι πιο συνηθισμένες αιτίες που προκαλούν φτέρνισμα;
Οι πιο συχνές αιτίες περιλαμβάνουν:
- Αλλεργίες: Γύρη, σκόνη, τρίχωμα ζώων και μούχλα.
- Ιώσεις: Κρυολογήματα και γρίπη που προκαλούν φλεγμονή στον ρινικό βλεννογόνο.
- Ερεθιστικές ουσίες: Καπνός, αρώματα, ρύπανση και σκόνη.
- Αλλαγές θερμοκρασίας: Ξαφνική έκθεση σε κρύο ή ζέστη.
- Έντονο φως: Κάποιοι άνθρωποι φτερνίζονται όταν κοιτούν τον ήλιο (φωτοευαίσθητο φτέρνισμα).
Συνήθως το φτέρνισμα είναι αβλαβές, αλλά αν επιμένει, μπορεί να σχετίζεται με αλλεργίες ή λοιμώξεις.
Πώς επηρεάζουν οι αλλεργίες τη συχνότητα ή την ένταση του φτερνίσματος;
Στις αλλεργίες, το ανοσοποιητικό σύστημα αντιδρά υπερβολικά σε αλλεργιογόνα (ακίνδυνες ουσίες), παράγοντας ισταμίνη και άλλες φλεγμονώδεις ουσίες. Η ισταμίνη προκαλεί φλεγμονή και ερεθισμό του ρινικού βλεννογόνου, ενισχύοντας τη συχνότητα και την ένταση των φτερνισμάτων. Το φτέρνισμα στις αλλεργίες συχνά είναι πολλαπλό, λόγω της συνεχούς παρουσίας του αλλεργιογόνου, ενώ είναι δυνατόν να συνοδεύεται από καταρροή, φαγούρα στη μύτη και μάτια.
Υπάρχουν συγκεκριμένες εποχές του χρόνου που το φτέρνισμα γίνεται πιο έντονο; Αν ναι, γιατί;
Ναι, την άνοιξη και το φθινόπωρο. Την άνοιξη, η συγκέντρωση γύρης στον αέρα αυξάνεται λόγω ανθοφορίας φυτών και δέντρων, προκαλώντας αλλεργικές αντιδράσεις. Το φθινόπωρο, η υγρασία ευνοεί την ανάπτυξη μυκήτων και την παρουσία ακάρεων σκόνης, που είναι επίσης ισχυρά αλλεργιογόνα. Η ένταση του φτερνίσματος είναι μεγαλύτερη σε άτομα με αλλεργική ρινίτιδα.
Πόσο επικίνδυνο είναι να προσπαθήσουμε να συγκρατήσουμε ένα φτέρνισμα;
Το φτέρνισμα είναι ένας φυσικός μηχανισμός του σώματος για να απομακρύνει ερεθιστικές ουσίες από τη μύτη. Όταν το καταπιέζουμε, η πίεση που δημιουργείται δεν εκτονώνεται σωστά, αλλά κατευθύνεται προς το εσωτερικό του οργανισμού, κάτι που μπορεί να προκαλέσει προβλήματα. Η απότομη αύξηση της πίεσης μπορεί να οδηγήσει σε ρήξη τυμπάνου, μικροαιμορραγίες στα μάτια ή ακόμα και τραυματισμό του ρινικού βλεννογόνου, προκαλώντας ρινορραγία. Σε σπάνιες περιπτώσεις, μπορεί να αυξηθεί η ενδοκρανιακή πίεση, γεγονός επικίνδυνο για άτομα με προϋπάρχοντα προβλήματα υγείας.
Μπορεί το φτέρνισμα να είναι σημάδι σοβαρότερου προβλήματος υγείας; Πότε πρέπει να ανησυχούμε;
Συνήθως, το φτέρνισμα είναι φυσιολογικό κι ακίνδυνο και σχετίζεται με κοινές καταστάσεις όπως αλλεργίες, κρυολογήματα ή λοιμώξεις του αναπνευστικού. Ωστόσο, αν συνοδεύεται από ρινορραγία, αυτό μπορεί να σημαίνει ότι υπάρχει ερεθισμός ή πρόβλημα στο ρινικό βλεννογόνο. Δυσκολία στην αναπνοή, όπως συριγμός ή αίσθηση σφιξίματος στο στήθος, είναι επίσης σημαντικό να αξιολογηθεί από γιατρό.
Επιπλέον, αν το φτέρνισμα συνοδεύεται από πυρετό, έντονη αδυναμία, μπορεί να υποδηλώνει λοίμωξη που χρειάζεται ιατρική παρέμβαση. Επίσης, αν αισθάνεστε πόνο ή πίεση στα αυτιά, το πρόσωπο ή το κεφάλι κατά τη διάρκεια του φτερνίσματος, αυτό μπορεί να υποδηλώνει λοίμωξη των παραρρινίων κόλπων. Αν παρατηρήσετε οποιαδήποτε από αυτά τα συμπτώματα, είναι σημαντικό να συμβουλευτείτε τον γιατρό σας.
Ποιος είναι ο ρόλος των αρωμάτων ή της ρύπανσης στην πρόκληση φτερνίσματος;
Τα αρώματα και οι ρύποι του αέρα μπορούν να ερεθίσουν τη ρινική οδό και να προκαλέσουν φτέρνισμα. Οι έντονες οσμές από αρώματα, αποσμητικά ή καθαριστικά περιέχουν πτητικές χημικές ουσίες που διεγείρουν τους υποδοχείς του ρινικού βλεννογόνου. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μια αλυσιδωτή αντίδραση, ενεργοποιώντας το αντανακλαστικό του φτερνίσματος.
Η ατμοσφαιρική ρύπανση, όπως ο καπνός, τα καυσαέρια και τα αιωρούμενα σωματίδια, ερεθίζουν τη ρινική κοιλότητα και μπορεί να προκαλέσουν όχι μόνο φτέρνισμα, αλλά και ρινική συμφόρηση ή καταρροή. Ιδιαίτερα ευαίσθητα είναι τα άτομα με αλλεργική ρινίτιδα ή άσθμα, καθώς οι ερεθιστικοί αυτοί παράγοντες μπορεί να επιδεινώσουν τα συμπτώματά τους.
Υπάρχουν διατροφικοί παράγοντες ή τρόφιμα που μπορούν να προκαλέσουν φτέρνισμα;
Ίσως σας έχει συμβεί να δακρύσετε και να φτερνιστείτε μετά από ένα πικάντικο γεύμα. Αυτό δεν είναι τυχαίο! Ορισμένα τρόφιμα μπορούν να ενεργοποιήσουν το αντανακλαστικό του φτερνίσματος. Συνηθέστερα τα καυτερά τρόφιμα, όπως πιπέρι, τσίλι και μουστάρδα, αλλά δεν είναι τα μοναδικά που έχουν αυτό το αποτέλεσμα.
Πολύ κρύα τρόφιμα ή ροφήματα, όπως το παγωτό ή το παγωμένο νερό, μπορούν να προκαλέσουν μια ξαφνική αλλαγή στη ροή του αίματος στα αγγεία της μύτης, οδηγώντας σε στιγμιαίο ερεθισμό και φτέρνισμα. Ακόμα, άτομα με τροφικές αλλεργίες, π.χ. σε ξηρούς καρπούς, γαλακτοκομικά ή θαλασσινά, μπορεί να φτερνιστούν αμέσως μετά την κατανάλωση του αλλεργιογόνου τροφίμου, καθώς το ανοσοποιητικό τους σύστημα το αναγνωρίζει ως απειλή.
Πώς μπορούμε να προλάβουμε ή να μειώσουμε το φτέρνισμα όταν γνωρίζουμε ότι έχουμε αλλεργίες;
Το καλύτερο που μπορείτε να κάνετε είναι να αποφεύγετε τα αλλεργιογόνα που σας επηρεάζουν – η πρόληψη είναι το κλειδί. Κρατήστε τα παράθυρα κλειστά την άνοιξη, καθαρίζετε συχνά το σπίτι από σκόνη και χρησιμοποιήστε ειδικά φίλτρα αέρα. Αν έχετε αλλεργία στη σκόνη, καλό είναι να χρησιμοποιείτε αντιαλλεργικά καλύμματα σε στρώματα και μαξιλάρια, καθώς και να καθαρίζετε τακτικά το σπίτι με ηλεκτρική σκούπα με φίλτρο HEPA. Οι ρινικές πλύσεις με φυσιολογικό ορό βοηθούν στην απομάκρυνση των ερεθιστικών ουσιών, ενώ τα αντιισταμινικά μπορούν να μειώσουν τα συμπτώματα.
Ποιοι είναι οι καλύτεροι τρόποι για να φτερνιστούμε με ασφάλεια και να προστατεύσουμε τους γύρω μας από μικρόβια;
Το φτέρνισμα είναι φυσιολογικό, αλλά ας το παραδεχτούμε, κανείς δεν θέλει να βρεθεί στην πορεία των μικροβίων μας! Ο καλύτερος τρόπος να φτερνιστούμε με ασφάλεια είναι να χρησιμοποιήσουμε τον αγκώνα μας και όχι την παλάμη. Έτσι, αποφεύγουμε να μετατρέψουμε τα χέρια μας σε «βόμβες μικροβίων» που θα αγγίξουν πόμολα, κινητά και ό,τι άλλο βρεθεί μπροστά μας. Αν έχουμε χαρτομάντιλο, ακόμα καλύτερα! Φτερνιζόμαστε μέσα σε αυτό και το πετάμε αμέσως σε κλειστό κάδο – όχι στην τσέπη, γιατί δεν είναι αναμνηστικό. Και φυσικά, πλένουμε τα χέρια μας ή χρησιμοποιούμε αντισηπτικό.
Αν μας πιάσει φτέρνισμα σε κοινό χώρο και δεν έχουμε χρόνο να αντιδράσουμε, προσπαθούμε να γυρίσουμε το κεφάλι μας μακριά από τους άλλους. Κανείς δεν θέλει να νιώσει το αόρατο «σπρέι» σταγονιδίων στον αέρα! Με λίγη προσοχή, μπορούμε να φτερνιζόμαστε με ασφάλεια και… αξιοπρέπεια.
