Ήταν Φεβρουάριος του 2015 όταν μία από τις ομάδες συνοδείας ασυνόδευτων ανηλίκων της οργάνωσης «ΜΕΤΑδραση» συνόδευσε 26 παιδιά από την Αμυγδαλέζα σε δομές φιλοξενίας στο Βόλο και την Κόνιτσα. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού, ένα από τα παιδιά πήρε χαρτί και μπογιές και ζωγράφισε τον εαυτό του με έντονα χρώματα και ένα πουλί να το συνοδεύει. Και πριν ολοκληρώσει τη ζωγραφιά, έγραψε «Εγώ ελεύθερος».
Το 15χρονο παιδί είναι μια χαρακτηριστική περίπτωση ασυνόδευτου ανηλίκου που επέλεξε τη ζωγραφική για να εκφράσει τις σκέψεις, τα συναισθήματα, τα όνειρα και τα βιώματά του. Όπως θυμάται ο Αλέξανδρος, επικεφαλής της ομάδας συνοδείας, «ξεκινήσαμε τη συνοδεία στις 06:30 το πρωί και την ολοκληρώσαμε στις 19:20 το βράδυ. Τα παιδιά ήταν φανερά καταβεβλημένα, αφού είχαν παραμείνει στην Αμυγδαλέζα για δύο έως οκτώ μήνες. Η διαδρομή ήταν μεγάλη και κουραστική, αλλά δεν ακούστηκε ούτε ένα παράπονο. Μας έκαναν πολλές ερωτήσεις για να μάθουν πού τα πηγαίνουμε. Μόλις κατάλαβαν και αισθάνθηκαν επιτέλους ελεύθερα αναπτερώθηκε το ηθικό τους. Όταν φτάσαμε μας αποχαιρέτησαν εγκάρδια. Το συγκεκριμένο παιδί προσπάθησε να μας γράψει ότι είναι επιτέλους ελεύθερο».
Τη ζωγραφική για να εκφράσει τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τα όνειρά της επέλεξε και μια 15χρονη που ξεκίνησε από το Αφγανιστάν το μακρύ ταξίδι της προς την Ευρώπη και βρέθηκε ασυνόδευτη στην Αθήνα.
Όταν πήρε χρωματιστά μολύβια στα χέρια της, ζωγράφισε ένα κορίτσι, «Μπεχιστά» το ονόμασε, ένα σπίτι και έναν καλό φίλο. Το κορίτσι είχε ένα διάπλατο χαμόγελο και τότε η 15χρονη εξήγησε στην ψυχολόγο που ήταν δίπλα της ότι η Μπεχιστά είναι ευτυχισμένη γιατί έχει τρία πράγματα: ζει σε ειρήνη, μένει με τους γονείς της και ονειρεύεται ότι μπορεί να σπουδάσει.
Εκατοντάδες ασυνόδευτα παιδιά συναντά η ψυχολόγος, Εύα Μυλωνά, στο πλαίσιο του προγράμματος «Δίκτυο Επιτροπείας Ασυνόδευτων Ανηλίκων», που υλοποιεί η «ΜΕΤΑδραση».
Η ζωγραφική, όπως εξηγεί στο Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων, είναι για τα παιδιά αυτά μέσο έκφρασης και ένας τρόπος για να ομορφύνουν τη ζωή τους. Για τους ψυχολόγους, από την άλλη πλευρά, η ζωγραφική είναι ένα μέσο για να προσεγγίσουν τα παιδιά και να κατανοήσουν τις σκέψεις και τα βιώματά τους.
«Αυτά τα παιδιά χρειάζονται στήριξη γιατί έχουν ζήσει τραυματικές εμπειρίες: πολέμους, ένα μακρύ ταξίδι, τη ζωή σε μια ξένη χώρα χωρίς την οικογένειά τους. Συχνά δεν κοιμούνται το βράδυ, έχουν άγχος, βλέπουν εφιάλτη, δεν τρώνε. Δεν τους είναι εύκολο όμως να περιγράψουν αυτό που νιώθουν ή σκέφτονται ή είδαν και τους είναι πιο εύκολο να το ζωγραφίσουν. Μέσα από τη ζωγραφική εκφράζονται πιο εύκολα» επισημαίνει η κ. Μυλωνά.
Όταν η ίδια πηγαίνει να συναντήσει ασυνόδευτα παιδιά έχει πάντα μαζί της χαρτιά και χρώματα. Πολλά ζωγραφίζουν μαζί της για πρώτη φορά, παίρνοντας μέρος σε ένα παιχνίδι με μουτζούρες, γραμμές και σχέδια. Άλλα αγαπούν τη ζωγραφική και ξεκινούν μόνα τους να φτιάχνουν μια εικόνα. Όλα πάντως χαίρονται να ζωγραφίζουν σε όποια ηλικία και αν βρίσκονται. «Τα παιδιά αυτά δεν έχουν ζήσει παιδικά χρόνια, δεν έχουν ζήσει την παιδικότητα και την ανεμελιά και αναζητούν το παιχνίδι. Έχουν ανάγκη να ζήσουν παιδικά», μας εξηγεί.
Τα περισσότερα επιλέγουν έντονα και ζωηρά χρώματα για να φτιάξουν τη ζωγραφιά τους. «Βάζουν πολύ χρώμα στις ζωγραφιές τους, έχουν ανάγκη το χρώμα στη ζωή τους», λέει η κ. Μυλωνά.
Το θέμα που επιλέγουν είναι συχνά ένα ονειρεμένο μέρος. Ένας τόπος ιδανικός για να ζήσουν με δέντρα, λουλούδια και ποτάμια. Ή άλλες φορές ζωγραφίζουν ένα μέρος, όπου κυριαρχεί η ίδια θλίψη με αυτή που βιώνουν. Όπως η ζωγραφιά με ένα μεγάλο τριαντάφυλλο που κλαίει ή ένα δέντρο και έναν ήλιο, αλλά τριγύρω τους παντού βροχή.
Πολλές φορές αποτυπώνουν την οικογένειά τους και το σπίτι τους, που τόσο τους λείπουν. Συχνά ζωγραφίζουν τα όνειρα που βλέπουν, που είναι συνήθως όνειρα άγχους, όπως πολύς κόσμος σε ένα σπίτι ή ένα φίδι να τα κυνηγάει. Και άλλοτε οι ζωγραφιές τους είναι συμβολικές, όπως στην περίπτωση της 15χρονης Αφγανής που δημιούργησε το χαρούμενο κοριτσάκι αλλά του έδωσε ένα όνομα διαφορετικό από το δικό της.
Λίγες είναι οι φορές που η ψυχολόγος της οργάνωσης «ΜΕΤΑδραση» είδε άσχημες ζωγραφιές. Μία από αυτές ήταν η αποτύπωση ενός άγριου σπιτιού με χέρια σαν τέρας και άσχημα δέντρα. Τότε κατάλαβε ότι πρόκειται για περίπτωση κακοποίησης. «Σε τέτοιες περιπτώσεις όμως χρειάζεται χρόνος για να αναλύσεις μια τέτοια τραυματική εμπειρία και πρέπει να είμαι σίγουρη ότι έχω χρόνο με το παιδί και δεν θα φύγει άμεσα», επισημαίνει.
Στην περίπτωση των ασυνόδευτων που παραμένουν για μικρό χρονικό διάστημα στην Ελλάδα, προτεραιότητα για την κ. Μυλωνά είναι να τα βοηθήσει να χαλαρώσουν και να εκφραστούν και όχι να τα ψυχαναλύσει. «Στα παιδιά αυτά θεραπεία είναι να τα αγκαλιάσεις, να τους χαμογελάσεις, να τα ρωτήσεις αν είναι καλά. Γιατί δεν έχουν τη φροντίδα της μαμάς και του μπαμπά και έχουν αγωνία για το τι να κάνουν. Ακόμα και το πιο ασήμαντο, γι’ αυτά τα παιδιά είναι σπουδαίο».
Για τους ψυχολόγους οι ζωγραφιές, αλλά και η ίδια η διαδικασία της ζωγραφικής δείχνουν πολλά. Ακόμα και το πόσο πιέζει ένα παιδί το μαρκαδόρο του είναι σημάδι πίεσης και έντασης. Το τι μέγεθος επιλέγει να φτιάξει τους ανθρώπους ή το πόσο κοντά είναι μεταξύ τους οι άνθρωποι που θα ζωγραφίσει δείχνουν τη θέση που έχει η οικογένειά του στο μυαλό του. Και το αν το τοπίο έχει έδαφος, φανερώνει το αν αυτά τα παιδιά νιώθουν σταθερότητα ή όχι.
Ζωγραφιές ασυνόδευτων ανήλικων θα παρουσιάσει η «ΜΕΤΑδραση» το ερχόμενο Σαββατοκύριακο στην Τεχνόπολη του δήμου Αθηναίων, στο πλαίσιο του φεστιβάλ «Break the chain», που οργανώνεται με πρωτοβουλία του Εθνικού Εισηγητή για την Καταπολέμηση της Εμπορίας Ανθρώπων.
Σημειώνεται ότι το έργο «Δίκτυο Επιτροπείας Ασυνόδευτων Ανηλίκων» χρηματοδοτείται από την Ισλανδία, το Λιχτενστάιν και τη Νορβηγία στο πλαίσιο του προγράμματος «Είμαστε όλοι πολίτες», που είναι μέρος του συνολικού χρηματοδοτικού μηχανισμού του ΕΟΧ για την Ελλάδα, γνωστού ως EEA Grants. Διαχειριστής επιχορήγησης του προγράμματος είναι το Ίδρυμα Μποδοσάκη.
Οι συνοδείες ασυνόδευτων ανηλίκων της «ΜΕΤΑδρασης» χρηματοδοτούνται κυρίως από την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες και το Υπουργείο Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, συμπληρωματικά με χορηγία της Avaaz και δωρεές πολιτών.