Οι πιθανοί «ένοικοι» του τάφου της Αμφίπολης

Σε 14 ανάγονται οι κυρίαρχες θεωρίες Ελλήνων και ξένων αρχαιολόγων ως προς το πρόσωπο του ενοίκου του τάφου της Αμφίπολης.

Όπως τόνισε η Άννα Παναγιωταρέα, που έχει αναλάβει οικειοθελώς την ενημέρωση επί των εξελίξεων στην ανασκαφή, όλες οι θεωρίες είναι σεβαστές.

Ωστόσο, η Κατερίνα Περιστέρη και η ομάδα της περιμένουν να ολοκληρωθούν οι ανασκαφές, «με επιστημονική υπομονή», όπως χαρακτηριστικά τονίζεται, προκειμένου να προχωρήσει σε ασφαλή συμπεράσματα. Άλλωστε, η ίδια δήλωσε ότι αυτό δε θα αργήσει, καθώς εκτίμησε ότι σε ένα μήνα θα έχουν ολοκληρωθεί οι ανασκαφές στον τύμβο Καστά.

Ωστόσο, σημαντικές πληροφορίες για την ταυτότητα του νεκρού θα δώσει το θύρωμα των 96 εκατοστών, το οποίο, όπως εκτιμάται, οδηγεί σε νέο, υπόγειο χώρο, ο οποίος έγινε γνωστός ως «ο τέταρτος θάλαμος».

Πώς προχωρούν οι αρχαιολόγοι έως τον τέταρτο θάλαμο, που δεν έχει εξερευνηθεί ακόμη, για βρουν την ταυτότητα του νεκρού

Στην Αμφίπολη συνέχισαν τις τελευταίες ημέρες της εβδομάδας με την πλήρη αποχωμάτωση του τρίτου θαλάμου, ο οποίος αναμένεται να βοηθήσει στην πλήρη εξακρίβωση της χρονολόγησης της κατασκευής του τάφου, αν και δεν βρέθηκαν αντικείμενα που είχαν τοποθετηθεί κοντά στο νεκρό, όπως ήλπιζαν οι αρχαιολόγοι για πιο ασφαλή συμπεράσματα.

Τις λεπτομέρειες αυτές αναμένουν τώρα να βρουν στον νέο υπόγειο χώρο, ο οποίος ανακαλύφθηκε με χειροκίνητο τρυπάνι και περισσότερο περιγράφεται ως «θύρωμα» και όχι ως «θάλαμος», κάτι που ενδεχομένως να σημαίνει ότι θα είναι περισσότερο κλειστός χώρος, οπότε θέλει περισσότερη προσοχή -και ίσως περισσότερο χρόνο- η ανασκαφική διαδικασία εντός του.

Τα πιθανότερα σενάρια για τον ένοικο του τάφου

Η μητέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Ολυμπιάδα

Η κόρη του βασιλιά των Μολοσσών Νεοπτόλεμου, σύζυγος του Φιλίππου και μητέρα του Αλέξανδρου, είχε πάρει υπό την προστασία της τη Ρωξάνη και τον εγγονό της όταν επέστρεψε από την Ήπειρο στη Μακεδονία το 317 π.Χ. με στρατό. Είχε θανατώσει τον νόθο γιο του Φιλίππου, τον Αριδαίο, όταν ο Κάσσανδρος την πολιόρκησε στην Πύδνα και την ανάγκασε σε συνθηκολόγηση. Η πολιορκία του Κάσσανδρου κράτησε επτά μήνες.

Οι πολιορκημένοι αναγκάστηκαν να φάνε έναν ελέφαντα, δώρο του Αλέξανδρου, και συνθηκολόγησαν. Ο Κάσσανδρος δεν σεβάστηκε τους όρους της συνθηκολόγησης και τη δολοφόνησε με λιθοβολισμό το 316 π.Χ. Ο τάφος της εικάζεται ότι είναι στην Τούμπα της Πύδνας και δεν έχει ανασκαφεί.
Ο ίδιος ο Μέγας Αλέξανδρος

Η Αμφίπολη είναι η πόλη από την οποία απέπλευσε για την Ασία. Ωστόσο δεν αναφέρεται κάτι σχετικό στην ιστοριογραφία και θεωρείται βέβαιο πως ο τάφος του βρίσκεται στην Αλεξάνδρεια, αφού πρόσωπα όπως ο Καίσαρας τον έχουν επισκεφθεί και τον έχουν δει. Οι «σεναριογράφοι» της Ιστορίας θέλουν να έχει μεταφέρει τα οστά του εδώ η Ολυμπιάδα, να είναι ένα κενοτάφιο που περίμενε να τα δεχτεί, ακόμα και ένας δεύτερος τάφος.

Οι Ναύαρχοι του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Ανδροσθένης, Λαομέδοντας, Νέαρχος

Τρεις ναύαρχοι συνδέονται με την Αμφίπολη. Ο Ανδροσθένης, ο Λαομέδοντας -που γεννήθηκαν εδώ- και ο Νέαρχος που γεννήθηκε ή εξορίστηκε εδώ. Ο Ανδροσθένης από τη Θάσο ήταν και γεωγράφος – χαρτογράφος ως τριηράρχης του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Έφτασε μέχρι την Τύλο, νησί στο σημερινό Μπαχρέιν, και έγραψε το έργο «Περίπλους Ινδικής». Δεν είναι γνωστό πώς και πού πέθανε ή τάφηκε. Ο Λέων της Αμφίπολης θεωρείται ότι στήθηκε για τον Νέαρχο ή τον Λαομέδοντα, αλλά και τον Άγνωνα, έναν αιώνα πριν για να τιμηθούν οι χιλιάδες Αθηναίοι νεκροί.

Μια άλλη άποψη θέλει να συμβολίζει τη δόξα της Αμφίπολης. Διάφορες ενδείξεις στη βάση του θέλουν τον Λέοντα να συνδέεται άμεσα με τον τάφο και τον νεκρό του.
Πολυάνδριον Ηρώον ή Κενοτάφιο

Η άποψη αυτή ενισχύεται από τις διάφορες επιρροές στην κατασκευή του μνημείου και από το μέγεθός του. Κυρίως η ιδέα υποβάλλεται από τη θέση της Αμφίπολης ως μήλον της έριδος μεταξύ Αθηναίων, Σπαρτιατών και Μακεδόνων, που όταν δεν πολεμούν συμμαχούν έστω προσωρινά μεταξύ τους.

Από την ειρήνη του Νικία το 421 π.Χ. έως την εποχή που χρονολογείται ο τάφος μεσολαβεί πάνω από ένας αιώνας, αλλά ο χώρος φιλοξενεί αντικείμενα από διαφορετικές εποχές.

Ο τάφος του Σπαρτιάτη Βρασίδα βρίσκεται στην Αγορά της Αμφίπολης, όπου ετάφη από τους Αμφιπολίτες, τους Σπαρτιάτες και τους συμμάχους τους «ως εθνικός» ήρωας.

Οι υποστηρικτές αυτής της άποψης εστιάζουν στις μαρτυρίες του αυτόπτη Θουκυδίδη που αναφέρει πως στην πόλη στήθηκε μνημείο και καθιερώθηκαν ετήσιοι αγώνες προς τιμήν του.

Ο Ηφαιστίωνας

Η άποψη ότι ο τάφος ανήκει στον Ηφαιστίωνα υποστηρίζεται από τον καθηγητή Ιστορίας Θεόδωρο Μαυρογιάννη. Ο τάφος χτίστηκε το 325 π.Χ. κατά παραγγελία του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
Ο Ηρακλής της Μακεδονίας

Γιος του Αλέξανδρου που δολοφονήθηκε με τη μητέρα του, την Περσίδα Βαρσίνη. Οι πιθανότητές του αυξάνονται σημαντικά γιατί ο Νέαρχος ήταν γυναικαδελφός του και υποστήριζε το δικαίωμά του στη διαδοχή – ενώ όπως γνωρίζουμε ο συγκεκριμένος ναύαρχος είχε στενές σχέσεις με την Αμφίπολη και πιθανόν θα ενδιαφερόταν να προωθήσει μια τοπική λατρεία του τελευταίου απόγονου του Αλέξανδρου, αφού μάλιστα ήταν και συγγενής του.
Η Ρωξάνη, σύζυγος του Αλέξανδρου

Η Περσίδα σύζυγος του Αλέξανδρου έγινε μητέρα του γιου του το 323 π.Χ., αφού ο Αλέξανδρος είχε πεθάνει. Η Ρωξάνη αρχικά είχε καταφύγει στην Ήπειρο για να σωθεί από τους επιγόνους. Η Ρωξάνη κατέφυγε στην Αμφίπολη, όπου δολοφονήθηκε από τον Κάσσανδρο μαζί με τον γιο της το 310 π.Χ. Η Ολυμπιάδα, η μητέρα του Αλέξανδρου, είχε δολοφονηθεί έξι χρόνια νωρίτερα. Ο Μέγας Αλέξανδρος είχε μία ακόμα σύζυγο, την Παρυσάτιδα, κόρη του Αρταξέρξη του Γ’, και ακόμα έναν γιο, τον Ηρακλή, από τη Βαρσίνη. Η τύχη της Παρυσάτιδας αγνοείται.

Ο Κάσσανδρος, γιος του Αντίπατρου

Ο Κάσσανδρος, γιος του Αντίπατρου, δεν ακολούθησε τον στρατό του Αλεξάνδρου στην Ασία, αλλά έμεινε με τον πατέρα του στη Μακεδονία. Συγκρούεται με τον Πολυσπέρχοντα αλλά τελικά συμμαχεί μαζί του, όταν εκείνος δολοφονεί τον άλλο γιο του Αλέξανδρου, τον Ηρακλή.

Ο ετεροθαλής αδερφός του Αλέξανδρου, ο Φίλιππος ο Αριδαίος, και η σύζυγός του Ευρυδίκη θα βρουν τον θάνατο από τους άνδρες της Ολυμπιάδας, όπως και ο αδερφός του Κάσσανδρου, Νικάνωρ.

Το 311 π.Χ. δολοφονεί τον διάδοχο Αλέξανδρο και τη Ρωξάνη, που είναι φυλακισμένοι στα χέρια του. Πέθανε από υδρωπικία το 279 π.Χ.

Ο Πολυπέρχων, στρατηγός του Φίλιππου και του Μεγάλου Αλεξάνδρου

Στρατηγός του Φιλίππου και του Αλέξανδρου. Επέστρεψε στην Ελλάδα από την Ασία το 324 π.Χ. -μετά τον θάνατο του Αλέξανδρου- και τοποθετήθηκε από τον Αντίπατρο επίτροπος του κράτους αντί του γιου του, Κάσσανδρου, ο οποίος τον οδήγησε στην πατρίδα του την Ήπειρο στο πλευρό της Ολυμπιάδας και της Ρωξάνης.

Όταν η Ολυμπιάδα με τον στρατό της εισέβαλε στη Μακεδονία, έχοντας δολοφονήσει τον Φίλιππο Γ’, ο Κάσσανδρος τη δολοφόνησε και πήρε υπό την προστασία του τη Ρωξάνη και τον γιο του Αλέξανδρου.
Ο Αντίγονος του παρέδωσε τον άλλο γιο του Αλέξανδρου, Ηρακλή, τον οποίο δολοφόνησε το 304 π.Χ. εγκαταλείποντας τη συμμαχία με τον Αντίγονο και προσχωρώντας στις δυνάμεις του Κάσσανδρου.

Ο Φίλιππος Β’

Όσοι αναζητούν τον τάφο του Φιλίππου εδώ στην Αμφίπολη είτε δεν δέχονται πως ο τάφος στη Βεργίνα είναι δικός του είτε πιστεύουν ότι υπάρχει και δεύτερο μνημείο.

Ο Αλέξανδρος Δ’

Ο δωδεκάχρονος γιος του Αλέξανδρου και της Ρωξάνης δολοφονήθηκε μαζί της. Αν ο τάφος του βρίσκεται στη Βεργίνα, κάποιος τον έθαψε εκεί «πετώντας» το πτώμα της μητέρας του.

Ο Αντίγονος ο Μονόφθαλμος

Ο Αντίγονος, στρατηγός του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ανακηρύχθηκε βασιλιάς το 306 π.Χ. Ήταν κυβερνήτης της Φρυγίας όταν έγινε σατράπης της. Συγκρούστηκε με τον Περδίκκα, συμμάχησε με τον Αντίπατρο και αρνήθηκε να αναγνωρίσει την ηγεμονία του Πολυσπέρχοντα που τον διαδέχτηκε. Με τον θάνατο του Περδίκκα -το 321 π.Χ.- ανέλαβε τη Μικρά Ασία και τη Συρία μαζί μέχρι την ενηλικίωση του γιου του Αλέξανδρου. Η ειρήνη του 311 π.Χ. ανατράπηκε όταν ο Κάσσανδρος δολοφόνησε τη Ρωξάνη και τον γιο της. Το 306 π.Χ. ανακηρύχθηκε διάδοχος του Αλέξανδρου μετά την κατάληψη της Κύπρου και απαίτησε από τον Κάσσανδρο τη Μακεδονία.

Οι άλλοι τρεις διάδοχοι -Κάσσανδρος, Σέλευκος, Πτολεμαίος- τον νίκησαν στη Μάχη της Ιψού το 301 π.Χ. Ήταν ήδη ογδόντα ενός χρόνων και τάφηκε με βασιλικές τιμές.

Ο Φίλιππος ο Αριδαίος

Γιος του Φιλίππου που μετά τον θάνατο του Αλέξανδρου ανακηρύχτηκε βασιλιάς από τον μακεδονικό στρατό ως Φίλιππος Γ’ της Μακεδονίας υπό την εποπτεία του Περδίκκα. Δολοφονήθηκε από τους στρατιώτες που αυτομόλησαν προς την Ολυμπιάδα. Τα οστά του μεταφέρθηκαν από τον Κάσσανδρο στις Αιγές.