Πριν λίγες μέρες η Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου απένειμε σε τρεις διακεκριμένους Αμερικανούς αρχαιολόγους το Παράσημο του Ταξιάρχη του Τάγματος του Φοίνικα για την προσφορά τους στη μελέτη και ανάδειξη του ελληνικού πολιτισμού.

Μεταξύ αυτών, ο καθηγητής του Πανεπιστημίου του Σινσινάτι, Τζακ Ντέιβις (Jack L. Davis) και η σύζυγός του, επιστημονική συνεργάτης του ίδιου Πανεπιστημίου, Σάρον Στόκερ (Sharon R. Stocker). Πώς αισθάνθηκαν γι’ αυτή τη διάκριση; «Ήταν πραγματικά μεγάλη τιμή για εμάς. Είμαι ερωτευμένη με τη σύγχρονη Ελλάδα και το αρχαίο παρελθόν της από την πρώτη επίσκεψή μου πριν από 45 χρόνια. Έχω δουλέψει 40 χρόνια σε διάφορα αρχαιολογικά προγράμματα, όπως στην Αρχαία Αγορά της Αθήνας και στη Νεμέα, και τα τελευταία 30 χρόνια στην Πύλο. Είμαστε ευγνώμονες για την αναγνώριση της υπηρεσίας μας στην αποκάλυψη της ελληνικής ιστορίας», δηλώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Σάρον Στόκερ.

Οι δυο αρχαιολόγοι εργάστηκαν μαζί ως ομάδα στην Πύλο από τις αρχές της δεκαετίας του 1990, όταν συμμετείχαν στο Περιφερειακό Αρχαιολογικό Πρόγραμμα της Πύλου (Pylos Regional Archaeological project). Στο ίδιο μέρος, το 1998, η Σάρον Στόκερ διεύθυνε ένα πρόγραμμα που περιελάμβανε την επανεξέταση του υλικού από τις ανασκαφές του Καρλ Μπλέγκεν στο Παλάτι του Νέστορα. «Στη συνέχεια ήταν προνόμιο για μένα να συνεργαστώ με το ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού στις προσπάθειές του να προστατέψει το Παλάτι και να το παρουσιάσει στους τουρίστες. Ο Τζακ κι εγώ συνεχίζουμε να επιστρέφουμε στην περιοχή γιατί μας αρέσει πάρα πολύ», τονίζει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.

Η αρχαιολογική έρευνα που διεξήγαγαν στην Ελλάδα περιελάμβανε πολλά μέρη. Ποιο είναι το αγαπημένο τους και γιατί; «Θεωρώ τη Μεσσηνία δεύτερο σπίτι. Το τοπίο είναι τόσο πλούσιο και ποικίλο, με τη θάλασσα, τις πεδιάδες και τα βουνά να βρίσκονται όλα σε πολύ κοντινή απόσταση. Επίσης, όλες οι αρχαιολογικές και ιστορικές περίοδοι αντιπροσωπεύονται στη δυτική Μεσσηνία, από το ανώτατο Παλαιολιθικό παρελθόν ως τον Πόλεμο για την Ανεξαρτησία του 1821, που μνημονεύεται και γιορτάζεται στην Πύλο κάθε χρόνο. Επιπλέον, έχω μια εξαιρετική συνεργασία με πολλούς αρχαιολόγους που ζουν και εργάζονται στη Μεσσηνία. Έχω ισχυρούς δεσμούς με τις τοπικές κοινότητες και το μέρος μου αρέσει ιδιαίτερα στα τέλη του φθινοπώρου και τον χειμώνα, όταν οι τουρίστες είναι ελάχιστοι. Έχουμε απολαύσει τη φιλοξενία των κατοίκων της Χώρας, όπου βρίσκεται το Παλάτι του Νέστορα, καθώς και της σύγχρονης πόλης της Πύλου», επισημαίνει στο ΑΠΕ – ΜΠΕ η Σάρον Στόκερ.

Αλλά και ο τόπος, τους έχει ανταμείψει αρχαιολογικά. Ο αδιατάρακτος, μεμονωμένος τάφος του «Πολεμιστή των Γρυπών», κοντά στο Παλάτι του Νέστορα, στον Άνω Εγκλιανό, στη Χώρα του Δήμου Πύλου-Νέστορος, που περιελάμβανε τα υπολείμματα ενός ισχυρού άνδρα γύρω στα 35 έτη, ο οποίος πέθανε κοντά στο 1450 π. Χ., αλλά και περίπου 1.500 πολύτιμα αντικείμενα κύρους, ήταν μια συγκλονιστική ανακάλυψη. Όχι μόνο για το 2015, αλλά και για όλη τη δεκαετία του 2010, σύμφωνα με το έγκυρο αμερικανικό περιοδικό «Archaeology», καθώς και για τα τελευταία 65 χρόνια, όπως είχε ανακοινώσει το ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού. Ποιοι είναι οι κύριοι επιστημονικοί λόγοι που το εύρημα είναι τόσο σημαντικό;

«Ο τάφος του ‘Πολεμιστή των Γρυπών’ είναι σημαντικός για πολλούς λόγους. Πρώτα απ’ όλα, πρόκειται για την ταφή ενός μεμονωμένου ατόμου σε μια περίοδο κατά την οποία το πιο σύνηθες ήταν να υπάρχουν πολλαπλές ταφές στον ίδιο τάφο –έτσι γνωρίζουμε ότι όλα τα κτερίσματα ανήκαν σε αυτόν. Όταν υπάρχουν πολλά άτομα θαμμένα μαζί στον ίδιο τάφο, σπάνια μπορούμε να προσδιορίσουμε ποιο αντικείμενο ανήκει στο καθένα. Επίσης, με τον Πολεμιστή της Πύλου μπορέσαμε να δούμε ποια κτερίσματα μπορεί να ανήκουν σε μια ανδρική ταφή, γεγονός που μας βοήθησε να διαγράψουμε πολλά στερεότυπα σχετικά με το φύλο που υπήρχαν στο παρελθόν. Επειδή ο τάφος παρέμεινε ασύλητος –σε αντίθεση με πολλές ταφές της Εποχής του Χαλκού– μπορούμε να εξετάσουμε ένα πλήρες ταφικό σύνολο στην ολότητά του», εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η κ. Στόκερ. Και συμπληρώνει: «Επίσης, μπορούμε να καταλάβουμε πολλά για τις διαδικασίες σχηματισμού της μεταγενέστερης μυκηναϊκής κοινωνίας από τον τάφο του Πολεμιστή των Γρυπών, καθώς και από τους δύο νέους θολωτούς τάφους που εντοπίσαμε. Μπορούμε να δούμε πώς οι τοπικές ελίτ συμμετείχαν σε ανταγωνιστικές επιδείξεις πλούτου που τελικά οδήγησαν στην εμφάνιση του wanax ή του βασιλιά, όπως ο Νέστορας και άλλοι που περιγράφονται στην Ιλιάδα και στην Οδύσσεια». Αλλά και τα ίδια τα αντικείμενα «αφηγούνται» πολλές ιστορίες. «Μας λένε πολλά για το πολύ υψηλό επίπεδο χειροτεχνίας που υπήρχε κατά τη διάρκεια της περιόδου, καθώς και για τις διάφορες ξένες επιρροές που ίσχυαν στη Μεσσηνία στην αρχή της Ύστερης Εποχής του Χαλκού. Πολυτελή υλικά εισήχθησαν από πολλά μέρη του κόσμου, όπως η Αίγυπτος, η Εγγύς Ανατολή και η περιοχή της Βαλτικής, υποδεικνύοντας ότι υπήρχε ένα ακμάζον εμπορικό δίκτυο κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου», σημειώνει η αρχαιολόγος στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.

Όταν το 2015 γνωστοποιήθηκε η ανακάλυψη του τάφου του «Πολεμιστή των Γρυπών» ή «Γρύπα – Πολεμιστή» –όπως ονομάστηκε ο «ένοικός» του εξαιτίας κάποιων αντικειμένων από ελεφαντοστό που απεικονίζουν το μυθικό αυτό ζώο– μαζί με τα χιλιάδες αντικείμενα που τον συνόδευαν, κανείς δεν ήξερε τι να πρωτοθαυμάσει: Τον πλούτο των ευρημάτων, τη σημασία τους για έναν από τους πιο σημαντικούς πολιτισμούς της ελληνικής πρωτοϊστορίας, τον Μυκηναϊκό, ή τις πολύτιμες πληροφορίες που έδιναν για τις σχέσεις του με τον Μινωικό –ο οποίος ειδικά αυτήν την περίοδο φαίνεται ότι είχε ασκήσει πολύ μεγάλη επιρροή στην ηπειρωτική χώρα; Ο θαυμασμός έφτασε σε ακόμα μεγαλύτερα ύψη όταν, το 2017, η συντήρηση έφερε στο φως έναν εκπληκτικής ομορφιάς, λεπτομέρειας και τεχνικής μικροσκοπικό σφραγιδόλιθο από αχάτη, που απεικονίζει μια εντυπωσιακή σκηνή μάχης. «Είναι σαφές ότι ήταν ένας πολύ πλούσιος και σεβαστός άνθρωπος που κατάφερε να συγκεντρώσει τεράστιο πλούτο κατά τη διάρκεια της ζωής του. Είχε επίσης εξαιρετικό γούστο όπως δείχνουν προσωπικά αντικείμενα που τον συνόδευαν στον τάφο. Ο σφραγιδόλιθος με τη σκηνή της μάχης είναι ένα από τα πιο εντυπωσιακά έργα τέχνης όχι μόνο της συγκεκριμένης ταφής, αλλά ολόκληρης της μυκηναϊκής περιόδου», επισημαίνει η συνομιλήτρια του ΑΠΕ-ΜΠΕ. Και από τα υπόλοιπα αντικείμενα, ποια θα θεωρούσε σπουδαία; «Το χρυσό περιδέραιο ήταν ένα καταπληκτικό εύρημα και ταυτόχρονα ‘απογοητευτικό’, με την έννοια ότι χρειάστηκε αρκετός χρόνος για να αφαιρεθεί από τον τάφο. Η ανακάλυψη τεσσάρων χρυσών δαχτυλιδιών ήταν επίσης εντυπωσιακή. Πιστεύουμε ότι θα υπάρξουν ακόμα πιο συναρπαστικές εκπλήξεις καθώς συνεχίζουμε να συντηρούμε και να δημοσιεύουμε τα αντικείμενα», μας απαντά.

Το 2018, κοντά στην περιοχή του τάφου του Πολεμιστή, οι ανασκαφείς εντόπισαν δύο θολωτούς τάφους, ο καθένας από τους οποίους περιελάμβανε περισσότερες από μία ταφές. Έτσι, μαζί με εκείνον που είχε ανακαλύψει ο Καρλ Μπλέγκεν τη δεκαετία του 1950, οι θολωτοί τάφοι γίνονται τρεις, υποδεικνύοντας την ύπαρξη ενός νεκροταφείου της μυκηναϊκής περιόδου. «Ήταν τάφοι για την τοπική ελίτ. Μόνο ένα μικρό μέρος του πληθυσμού θα είχε πρόσβαση σε τόσο περίτεχνες ταφές. Το πιο δύσκολο ερώτημα είναι γιατί ο Πολεμιστής των Γρυπών θάφτηκε μόνος. Πιστεύουμε ότι ήταν ένα πολύ ξεχωριστό άτομο, ίσως ο πρώτος από τους Μυκηναίους βασιλιάδες στην Πύλο», καταλήγει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Σάρον Στόκερ.