«Γεννήθηκα Ελληνίδα, θα πεθάνω Ελληνίδα» ήταν η απάντηση της Μελίνας Μερκούρη, όταν πληροφορήθηκε την απόφαση της χούντας για στέρηση του δικαιώματος της ελληνικής της υπηκοότητας. Η δήλωσή της θα μείνει ιστορική, ενώ ο αγώνας της για τον διάλογο των πολιτισμών της Ευρώπης, αλλά και την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα, παραμένουν επίκαιρα κι ας έχουν περάσει 20 χρόνια από τον θάνατό της.
«Όταν ανακοινωθεί ο θάνατός μου να το διασταυρώσετε πάλι και πάλι. Γιατί μάλλον δεν θα έχω πεθάνει», είχε πει στον δημοσιογράφο Βασίλη Καββαθά. Εκείνο το κυριακάτικο πρωινό της 6ης Μαρτίου του 1994, η είδηση μεταδόθηκε σαν αστραπή από τη Νέα Υόρκη στην Ελλάδα. Πάγωσαν όλοι…
Yπήρξε πολύμορφη προσωπικότητα, γυναίκα σύμβολο. Σπάνια ένας άνθρωπος, μόνο με το μικρό του όνομα, μένει στη συνείδηση του κόσμου και η Μελίνα Μερκούρη τo είχε καταφέρει. Ήταν η Μελίνα της «Στέλλας», του «Ποτέ την Κυριακή», των «Παιδιών του Πειραιά», η Μελίνα του Θεάτρου, της Πολιτικής, των Μαρμάρων, η Μήδεια, η Φαίδρα, η Ίλια Ντάρλινγκ, η Μελίνα όλων των Ελλήνων.
Την είπαν «τελευταία Ελληνίδα θεά» και «γυναίκα – φλόγα». Κορυφαία αγωνίστρια της Δημοκρατίας κατά της χούντας, σπουδαία ηθοποιός του θεάτρου και του κινηματογράφου, με διεθνή καριέρα και με ερμηνείες που έχουν χαραχτεί στη μνήμη. Πολιτικός, που σημάδεψε με την παρουσία της τον Πολιτισμό της Ελλάδας και τον έφερε στις πρώτες σελίδες των εφημερίδων.
Πίστευε ακράδαντα ότι «ο Πολιτισμός είναι η βαριά βιομηχανία μας». Ότι είναι ένα σοβαρό εξαγώγιμο προϊόν και ότι έχει μεγάλη σημασία και αξία η ανάδειξή του. Σε μια συνέντευξη της στην ΕΡΤ, είχε πει: «Η Ελλάδα πρέπει να πρωταγωνιστεί για τον Πολιτισμό. Η Ελλάδα αυτό είναι. Η κληρονομιά της, η περιουσία της. Και αν το χάσουμε αυτό δεν είμαστε κανείς».
Στενοί συνεργάτες και φίλοι της αείμνηστης ηθοποιού και πολιτικού θυμούνται και μιλούν στο ΑΠΕ- ΜΠΕ για τη «δικιά τους» Μελίνα.
Άλκη Ζέη
«Τη θυμάμαι, όχι ως σταρ, αλλά ως μια γυναίκα με πολλά και μεγάλα αισθήματα. Ήταν πάνω από όλα, καλός άνθρωπος. Για εκείνη, η φιλία έπαιζε τον πιο σημαντικό ρόλο. Έδινε τα πάντα για τους φίλους της. Συμπαραστεκόταν σε όλους και ήταν άξια να θυσιαστεί γι αυτούς. Μου λείπει πολύ» λέει η συγγραφέας Άλκη Ζέη, στενή φίλη της Μελίνας Μερκούρη.
«Τα χρόνια της Χούντας ήμασταν μαζί στο Παρίσι. Εκεί συνδέθηκα πολύ με τη Μελίνα. Συναντιόμασταν στο σπίτι της, η Αμαλία Καραμανλή, ο Μητσοτάκης, ο Μίκης Θεοδωράκης και όλοι παλεύαμε για το καλό της πατρίδας μας. Τα κομματικά δεν είχαν τόπο και όποιος ήταν εναντίον της δικτατορίας ήταν μαζί μας. Η Μελίνα έτρεφε πολύ μεγάλο σεβασμό για τους ανθρώπους που ταλαιπωρήθηκαν σε φυλακές και εξορίες. Ήταν μια εποχή ζωντανή, και εκείνη έτρεχε παντού, όπου μπορούσε, οργάνωνε συναυλίες και μιλούσε σε ξένους υπουργούς και πρωθυπουργούς εναντίον της χούντας.
Ως πολιτικός έδωσε πολλούς αγώνες. Καλύτερο υπουργό Πολιτισμού δεν είχαμε ποτέ. Θυμάμαι, ήμασταν μαζί στο Παρίσι το 1982, πριν πάει στη Διεθνή Διάσκεψη υπουργών Πολιτισμού της UNESCO και λέει σε μία κοινή μας φίλη, που ήταν στέλεχος της UNESCO: Θα πέσει μία βόμβα στο Μεξικό.
Αυτή γυρνάει προς το μέρος μου και με ρωτάει: Τι εννοεί η Μελίνα; και της απαντώ πως δεν έχω ιδέα. Η Μελίνα είχε αποφασίσει να θέσει, για πρώτη φορά επίσημα στη Διάσκεψη, το θέμα της Επιστροφής των Μαρμάρων του Παρθενώνα, χωρίς να ειδοποιήσει κανέναν. Μετά την ομιλία της στο Μεξικό, είχαν παγώσει όλοι στην αίθουσα και ύστερα ξέσπασαν σε χειροκροτήματα. Η ίδια είχε πει “αν με ρωτήσετε, εάν θα ζω όταν τα Μάρμαρα του Παρθενώνα επιστρέψουν στην Ελλάδα, σας λέω πως ναι, θα ζω. Αλλά κι αν ακόμη δεν ζω πια, θα ξαναγεννηθώ”. Την έχω άξια να το κάνει!».
Μάγια Λυμπεροπούλου
Η πρόεδρος της επιτροπής για το θεατρικό βραβείο Μελίνα Μερκούρη, Μάγια Λυμπεροπούλου, μιλά για τη «συναρπαστική», «ανεπανάληπτη» και «μαχητική» Μελίνα, που δημιούργησε «ένα προστατευτικό δίχτυ στο θέατρο, ώστε να μην είναι έκθετο στους κάθε είδους νόμους της αγοράς και πάλεψε για να μη γίνει παράσιτο και χόμπι ο Πολιτισμός». «Μας λείπει πολύ ως υπουργός Πολιτισμού, η Μελίνα. Γιατί στις μέρες μας, οι υπουργοί Πολιτισμού είναι είδος προς εξαφάνιση» λέει η ίδια.
«Είναι κάποιοι άνθρωποι, που, επειδή έφυγαν, δεν σταμάτησαν να ζουν. Ανάμεσα σε αυτούς, είναι και η Μελίνα. Σήμερα, που σχεδόν τίποτα στο ελληνικό θέατρο δεν είναι όπως θέλησε και ονειρεύτηκε, εκείνη δεν θα το έβαζε κάτω, αλλά θα έδινε μάχη, να μην επιτρέψει στην κρίση που μαίνεται να εξουθενώσει και να αφανίσει τον μοναδικό πλούτο που διαθέτουμε. Τον Πολιτισμό του πάλαι ποτέ, προπάντων όμως τον ζωντανό, του σήμερα, του τώρα, που είναι και το θέατρο» συνεχίζει.
«Αν ζούσε σήμερα, δεν θα ήταν σίγουρα από εκείνους που πιστεύουν ότι το κυριότερο και μόνο πρόβλημα του θεάτρου μας είναι το οικονομικό. Μολονότι είχε δώσει αβυσσαλέα μάχη ως υπουργός για να το βελτιώσει και να το ανακουφίσει.
Το αρνητικό σήμερα, εκείνο για το οποίο η Μελίνα θα παρότρυνε τους νέους να δώσουν γενναία μάχη, καθένας μόνος του και όλοι μαζί, είναι η ορατή πλέον απειλή ότι το θέατρο και η υποκριτική δεν θεωρούνται πια, όχι μόνο τέχνη, αλλά ούτε καν επάγγελμα ή επιτήδευμα. Mε το πάθος που χαρακτήριζε όλο της το “είναι”, εκείνο το οποίο θα τόνιζε στις νεότερες γενιές των ηθοποιών είναι η ανάγκη επινόησης ενός σύγχρονου θεάτρου, με ενεργό ρόλο σε έναν κόσμο, όπου όλα είναι πλαστά. Ένα σύγχρονο θέατρο όπου οι νεανικές ομάδες θα δημιουργούν συνενοχές και όχι ανοχές» τονίζει η Μάγια Λυμπεροπούλου.
Μανουέλα Παυλίδου
«Ζούμε σε μια εποχή κυνική. Και η Μελίνα μάς λείπει ως φορέας ειλικρινούς ελπίδας, πραγματικής πίστης και ως υποστηρικτής του ονείρου» εξομολογείται η επί χρόνια στενή συνεργάτης της, Μανουέλα Παυλίδου.
«Όλη της η ζωή ήταν γεμάτη όνειρα, ελπίδες, αγωνίες και αγώνες. Γυναίκα σαρωτική, δυνατή, πολύ δουλευταρού, με μεγάλη αυτογνωσία και αυτοσαρκασμό, τρομερά γενναιόδωρη με όλη τη σημασία της λέξεως. Είχε κάτι το ξεχωριστό σε ό,τι αφορά τη σχέση της με τους ανθρώπους. Ήξερε να τους ακούει και ν΄αγαπάει σε βάθος. Από κει αντλούσε και όλη της τη δύναμη.
Συνήθως, προσωπικότητες σημαντικές, που θεωρούνται μύθοι, όταν τις γνωρίζεις από κοντά, απογοητεύεσαι. Με τη Μελίνα συνέβαινε το αντίθετο. Ήταν ακόμα καλύτερη από αυτό που φανταζόσουν.
Στις μέρες μας λείπει τρομερά μια προσωπικότητα σαν αυτή της Μελίνας, γιατί ήξερε να απαιτεί και να διεκδικεί με ειλικρίνεια και δύναμη ψυχής. Για κείνη, η Ελλάδα ήταν το πάθος της και την ήθελε πάντα στην πρώτη σελίδα. Θυμάμαι όταν κατέβαινε υποψήφια στη Β’ Περιφέρεια Πειραιά το 1974, τη πρώτη μέρα που ετοιμαζόταν να κατέβει στη Νίκαια, είχε ντυθεί κάπως εκκεντρικά. Της λέω “ρε Μελινάκι, με αυτά τα ρούχα θα εμφανιστείς;” και μου απαντά: “Τι να κάνω; Να μασκαρευτώ για να τους κοροϊδέψω; Εγώ αυτή είμαι”» θυμάται η Μανουέλα Παυλίδου. «Και ήταν μοναδική» καταλήγει.
Επετειακές εκδηλώσεις
Με αφορμή τη συμπλήρωση των 20 χρόνων απ’ τον θάνατό της, το ίδρυμα που φέρει το όνομά της οργανώνει επετειακές εκδηλώσεις. Έναν φόρο τιμής στην Ελληνίδα ηθοποιό και πολιτικό, που συμπύκνωνε και συμβόλιζε το πρόσωπο μιας Ελλάδας, αγωνιζόμενης ενάντια στη βαρβαρότητα με μοναδικό όπλο τον πολιτισμό.
Όπως αναφέρει ο πρόεδρος του Ιδρύματος «Μελίνα Μερκούρη», Χριστόφορος Δ. Αργυρόπουλος, «είκοσι χρόνια μετά την αναχώρησή της η Μελίνα, τα έργα της και οι αγώνες της είναι παρόντα μέσα σε συνθήκες που άλλαξαν δραματικά. Η σημερινή πραγματικότητα ελάχιστα θυμίζει την αμεριμνησία των χρόνων που προηγήθηκαν. Τώρα έχουμε ουσιαστική ανάγκη να σκεφτούμε και να αισθανθούμε με χρώματα και χειρονομίες ανθρώπων που αγαπήσαμε».
Το Ίδρυμα «Μελίνα Μερκούρη» και το Μουσείο Μπενάκη εκδίδουν από κοινού το επετειακό φωτογραφικό λεύκωμα «Μελίνα» και, με αφορμή την κυκλοφορία του, εγκαινιάζουν την έκθεση «Οδός Μελίνας Μερκούρη», την Τρίτη 4 Μαρτίου και ώρα 20:00, στο κτίριο της οδού Πειραιώς. Η έκθεση θα διαρκέσει έως τις 25 Μαΐου.
Στην έκθεση, το πλούσιο φωτογραφικό υλικό πλαισιώνεται με προβολές που αναφέρονται στην καλλιτεχνική και πολιτική σταδιοδρομία της Μελίνας, ενώ ταυτόχρονα παρουσιάζεται το «καμαρίνι της ηθοποιού Μελίνας Μερκούρη» από τις συλλογές του Θεατρικού Μουσείο,υ.
Την ημέρα των εγκαινίων στις 19:00, θα παρουσιαστεί ένα μέρος της παράστασης «2013 Μελίνα Μ» του Κωνσταντίνου Ασπιώτη, μία παράσταση με αφορμή τη Μελίνα Μερκούρη, που μιλάει για τη σημερινή κατάσταση του πολιτισμού και του θεάτρου, αφηγείται ιστορίες από τη ζωή και το έργο της πολυσχιδούς αυτής προσωπικότητας, και με χιούμορ αντιδιαστέλλει τη σημερινή κατάσταση.
Μετά το τέλος της παράστασης, θα απονεμηθεί από το Ίδρυμα, σε ειδική τελετή, το Θεατρικό Βραβείο Μελίνα Μερκούρη για την καλύτερη γυναικεία ερμηνεία της περασμένης θεατρικής περιόδου.
Στο πλαίσιο της έκθεσης θα πραγματοποιηθούν και παράλληλες εκδηλώσεις, όπως κινηματογραφικό αφιέρωμα στη Μελίνα Μερκούρη, συζητήσεις και συναυλία. Το πρόγραμμα του κινηματογραφικού αφιερώματος θα πραγματοποιηθεί στο αμφιθέατρο του Μουσείου Μπενάκη, κατά τη διάρκεια της έκθεσης, τις Κυριακές 9 Μαρτίου και 6 Απριλίου και θα προβληθούν οι ταινίες «Ποτέ την Κυριακή», «Κραυγή Γυναικών», «Φαίδρα», «Δέκα και μισή Καλοκαίρι Βράδυ», «Στέλλα» και «Τοπκαπί».
