Τον Αύγουστο του 480 π.Χ. δύο στρατοί βρέθηκαν αντιμέτωποι στο στενό των Θερμοπυλών. Από τη μία, ο περσικός στρατός που πήγαινε νότια με στόχο να καταλάβει τις ελληνικές πόλεις και από την άλλη, ο ελληνικός που περιελάμβανε δυνάμεις από διάφορες πόλεις που είχαν συνενωθεί προκειμένου να αντιμετωπίσουν τον κοινό εχθρό.
Η μάχη που διεξήχθη εκεί, γνωστή και ως μάχη των Θερμοπυλών, χαράχτηκε με τα λαμπρότερα γράμματα στην Ελληνική και παγκόσμια ιστορία, ως μνημείο γενναιότητας και αυτοθυσίας μπροστά στο χρέος στη πατρίδα.
Η Περσική αυτοκρατορία είχε ήδη επιχείρησε μια πρώτη εισβολή στον ελληνικό χώρο, το 490 π.Χ. επί της βασιλείας του Δαρείου.
Η έκβαση της δεν ήταν ευνοϊκή για τους Πέρσες, καθώς αν και αρχικά κατέλαβαν ορισμένες πόλεις, τελικά νικήθηκαν στην περίφημη μάχη του Μαραθώνα από τους Αθηναίους. Ωστόσο, το σχέδιο της εισβολής δεν ξεχάστηκε από τους Πέρσες.
Ο γιος του Δαρείου, Ξέρξης ανέλαβε να φέρει σε πέρας το σχέδιο του πατέρα του για μια, ακόμη μεγαλύτερη σε έκταση, αυτοκρατορία.
Έτσι, ξεκίνησε τις απαραίτητες προετοιμασίες προκειμένου ο στρατός του να βαδίσει εναντίον τον ελληνικών πόλεων. Στις αρχές του 480, οι προετοιμασίες ολοκληρώθηκαν και ο στρατός του Ξέρξη πέρασε από την Ασία, στην Ευρώπη μέσω πλωτών γεφυρών που είχαν κατασκευάσει στον Ελλήσποντο.
Οι πόλεις-κράτη της Ελλάδας, δεν είχαν ξεχάσει τον περσικό κίνδυνο και ήδη από το 481, είχαν δημιουργήσει μια συμμαχία, ξεπερνώντας τις μεταξύ τους διαμάχες. Στα πλαίσια της συμμαχίας αυτής, αποφασίστηκε να ανακοπεί η προέλαση του πεζικού των Περσών προς τα νότια, στο στενό των Θερμοπυλών και του περσικού ναυτικού στο Αρτεμίσιο.
Η Σπάρτη, ήταν η πόλη που ανέλαβε να φέρει σε πέρας την επιχείρηση του αποκλεισμού του περάσματος στις Θερμοπύλες. Βασιλιάς της, ήταν ο Λεωνίδας, ο οποίος είπε και την περίφημη φράση «Μολὼν λαβέ» στον απεσταλμένο του Ξέρξη όταν μετά την άρνηση του Σπαρτιάτη για παράδοση με ανταλλάγματα, του ζητήθηκε να καταθέσει τα όπλα.
Μετά την άρνηση του Λεωνίδα για παράδοση των όπλων και πέντε ημέρες αφότου ο Περσικός στρατός είχε φτάσει στις Θερμοπύλες, η μάχη ξεκίνησε. Αν και υπάρχουν πολλές εκδοχές αναφορικά με το αριθμητικό μέγεθος τόσο του περσικού όσο και του ελληνικού στρατού, σύμφωνα με τις πλέον συγκρατημένες, σύγχρονες εκτιμήσεις, αναμετρήθηκαν 70.000-300.000 Πέρσες και 7.000 Έλληνες. Βέβαια, ο αριθμός των Ελλήνων μειώθηκε κατά πολύ στη συνέχεια της μάχης όταν ο κύριος όγκος υποχώρησε και έμειναν οι 300 Σπαρτιάτες, οι Θεσπιείς, οι Θηβαίοι και οι Φωκιείς.
Η μάχη της πρώτης ημέρας, ήταν ιδιαιτέρως βίαιη και κύλησε ευνοϊκά για τους Έλληνες μαχητές, οι οποίοι σκότωσαν τόσους Πέρσες ώστε σύμφωνα με τον θρύλο, ο Ξέρξης σηκώθηκε τρεις φορές από το θρόνο του για να παρακολουθήσει τη μάχη.
Η δεύτερη μέρα κύλησε παρόμοια με την πρώτη, αλλά κατά το τέλος της σημαδεύτηκε από την πιο γνωστή προδοσία παγκοσμίως. Ένας ντόπιος κάτοικος, ο Εφιάλτης, υπέδειξε στον Πέρση βασιλιά, ένα μονοπάτι στο βουνό γύρω από τις Θερμοπύλες που θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει προκειμένου να επιτεθεί στους Έλληνες από πίσω, περικυκλώνοντας τους.
Ο Ξέρξης, εκμεταλλεύτηκε το πλεονέκτημα που του έδωσε ο προδότης και τα ξημερώματα της τρίτης μέρας, οι Έλληνες βρέθηκαν να πολεμούν εναντίον δύο στρατών: αυτού που βρισκόταν μπροστά τους και αυτού που βρισκόταν πίσω τους.
Με την κατάσταση να επιδεινώνεται, πάρθηκε η απόφαση τα ελληνικά στρατεύματα να αποχωρήσουν αφήνοντας πίσω μια δύναμη ικανή να συγκρατήσει του Μήδους στρατιώτες. Έτσι λοιπόν, ο Λεωνίδας μαζί με λιγοστούς στρατιώτες, συγκριτικά με τους αντιπάλους, βρέθηκε να μάχεται εναντίον ολόκληρου του περσικού στρατού.
Οι Έλληνες, έδωσαν μια ένδοξη μάχη καταφέρνοντας να συγκρατήσουν για επαρκές διάστημα τους Πέρσες και σκοτώνοντας πολλούς εξ’ αυτών, ανάμεσα στους οποίους, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, και δύο αδέλφια του Ξέρξη. Φυσικά, δεν ήταν δυνατό να νικήσουν σε μία τόσο άνιση μάχη και σκοτώθηκαν. Αλλά ακριβώς αυτή η έκβαση που ενώ την γνώριζαν εκ των προτέρων, αποφάσισαν να παραμείνουν, τους καθιστά ένδοξους και την πράξη τους σύμβολο ανδρείας και αυταπάρνησης.
Το χαρακτηριστικό επίγραμμα του τύμβου των Σπαρτιατών στις Θερμοπύλες, που αν και δεν σώζεται σήμερα, το γνωρίζουμε από τον Ηρόδοτου υποδηλώνει την έννοια του καθήκοντος όχι απέναντι στον εκάστοτε άρχοντα αλλά σε αξίες που υπερβαίνουν το ατομικό συμφέρον:
«Ὦ ξεῖν’, ἀγγέλλειν Λακεδαιμονίοις ὅτι τῇδε κείμεθα, τοῖς κείνων ῥήμασι πειθόμενοι».
( «Ξένε, ανακοίνωσε στους Σπαρτιάτες ότι εδώ βρισκόμαστε, τηρώντας τις διαταγές τους».)
Απόσπασμα της ταινίας «300» εμπνευσμένη από τα γεγονότα της μάχης των Θερμοπυλών:
