Το περιστατικό είναι άγνωστο στο ευρύ κοινό και αφορά τον τρόπο με τον οποίο έχασε τη ζωή του το καλοκαίρι του 1974 ο πρώτος έλληνας πιλότος απ’ όσους εκτελούσαν διατεταγμένη αποστολή αντιμετώπισης της τουρκικής επιχείρησης «Αττίλας», για λογαριασμό της Πολεμικής μας Αεροπορίας.

Η έναρξη της επιχείρησης κατάληψης ενός σημαντικού τμήματος της βόρειας Κύπρου τα ξημερώματα της 20ής Ιουλίου 1974 είχε αιφνιδιάσει πλήρως τη Χούντα των Αθηνών. Ο 26χρονος ανθυποσμηναγός Δημήτριος Χατζηαντωνίου, ακολουθώντας εντολές των ανωτέρων του, κλήθηκε τότε μαζί με άλλους συναδέλφους του να προστατεύσει τον εναέριο χώρο της πατρίδας μας, καθώς οι Τούρκοι είχαν ανοίξει ένα νέο μέτωπο στο Αιγαίο, προφανώς ως αντιπερισπασμό, ώστε ν’ αποτρέψουν μια ελληνική αντεπίθεση στη Μεγαλόνησο.

Ο νεαρός ένστολος θα έχανε τη ζωή του λίγο πριν τις 08:00 το πρωί της 22ας Ιουλίου, λόγω… εξαντλήσεως των καυσίμων του ελαφρού μαχητικού, αμερικανικής κατασκευής, F-5A που χειριζόταν, και ενώ βρισκόταν στην τελική ευθεία προσγειώσεως στο αεροδρόμιο της Τανάγρας. Οι δεξαμενές στέγνωσαν την ώρα της προσγείωσης, οι κινητήρες έπαυσαν να λειτουργούν και το αεροσκάφος κατέπεσε.

Όλα τα αεροσκάφη τέθηκαν σε συναγερμό 2 και 5 λεπτών

Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα με τη σειρά. Όπως αναφέρει ο δημοσιογράφος Αλέξης Παπαχελάς στο βιβλίο του «Ένα σκοτεινό δωμάτιο 1967-1974» (εκδόσεις «Μεταίχμιο»), στις 20 Ιουλίου 1974, ανήμερα της εισβολής δηλαδή, η Άγκυρα προσπάθησε να δημιουργήσει τετελεσμένα στον εναέριο χώρο του Αιγαίου, κηρύσσοντας ως επικίνδυνες ζώνες περιοχές του ανατολικού Αιγαίου που ανήκαν στο FIR Αθηνών. Επρόκειτο για περιοχές όπου έως τότε μόνο η Ελλάδα μπορούσε να επιβάλει περιορισμούς. Η Τουρκία επικαλέστηκε την ασφάλεια των δυτικών της παραλίων, λόγω των επιχειρήσεων στην Κύπρο. Ήταν η πρώτη κίνηση αμφισβήτησης του εν λόγω τμήματος εναέριου χώρου που ήλεγχε η Ελλάδα.

Με το ξέσπασμα της εισβολής στην Κύπρο, η ελληνική Πολεμική Αεροπορία βρέθηκε σε επιφυλακή και έθεσε όλα της τα αεροσκάφη σε συναγερμό 2 και 5 λεπτών (σ.σ. ο μέγιστος απαιτούμενος χρόνος απογείωσης από τη στιγμή που θα δινόταν η σχετική εντολή). Τουρκικά αεροσκάφη άρχισαν να προβαίνουν σε παραβιάσεις στο Αιγαίο, με αποτέλεσμα πολύ σύντομα να σηκωθούν τα ελληνικά αεροπλάνα και να διεξαχθούν οι πρώτες αερομαχίες. Το σκηνικό προκάλεσε αμηχανία στην στρατιωτική ηγεσία της Αθήνας.

«Αποφύγετε πάσα επιθετική ενέργεια»

Μετά την πρώτη εικονική αερομαχία το πρωί της 20ής Ιουλίου 1974 κοντά στην Εύβοια, ο αρχηγός Αλέξανδρος Παπανικολάου διέταξε αρχικά: «Εις περίπτωσιν εμπλοκής Τουρκικών και Ελληνικών αεροσκαφών να αποφευχθή πάσα επιθετική ενέργεια των ημετέρων αεροσκαφών αναχαιτίσεως προς κατάρριψιν τουρκικών αεροσκαφών άνευ προσωπικής διαταγής του Αρχηγού Ενόπλων Δυνάμεων ή του Αρχηγού Αεροπορίας». Πέντε λεπτά αργότερα δόθηκε νέα εντολή: «Αεροσκάφη αναχαιτίσεως και αντιαεροπορικά μέσα θα βάλουν εφ’ όσον προσβληθούν».

Οι πιλότοι της Πολεμικής Αεροπορίας βρίσκονταν πάντως σε πλήρη ετοιμότητα. Στις αεροπορικές βάσεις συναντούσε κανείς συχνά πιλότους να ξεκουράζονται ξαπλωμένοι πάνω στους τροχούς των αεροσκαφών, για να μειώσουν τον χρόνο ετοιμότητας.

Μέσα σε αυτό το πρωτόγνωρο σκηνικό στους αιθέρες, πάνω από το Αιγαίο σημειώθηκε το πρώτο «ατύχημα». Όπως αναφέρει ο Αλέξης Παπαχελάς στο πόνημά του, που αποτελεί αποτέλεσμα έρευνας 25 ετών, ένα μονοθέσιο αεροσκάφος F-5 με χειριστή τον ανθυποσμηναγό Δημήτρη Χατζηαντωνίου συμμετείχε σε αναχαίτιση κοντά στα Ψαρά, έχοντας χάσει επαφή μέσω ασυρμάτου με τον επικεφαλής του σχηματισμού. Με τα τουρκικά αεροσκάφη να τον ακολουθούν και τα καύσιμα να τελειώνουν, ο έλληνας πιλότος επιχείρησε εσπευσμένη προσγείωση στην Τανάγρα. Το αεροσκάφος συνετρίβη και ο Χατζηαντωνίου σκοτώθηκε λίγο πριν τις 8 π.μ. το πρωί της 22ας Ιουλίου. Στα επίσημα αρχεία της Αεροπορίας αναφέρεται πως ο Χατζηαντωνίου σκοτώθηκε «κατά την εκτέλεση διατεταγμένης αποστολής» και τίποτα περισσότερο.

Οι εντολές που ανακλήθηκαν

Στις 11 π.μ. ο τότε αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων, υποστράτηγος Γρηγόριος Μπονάνος, παρουσία του αρχηγού της Πολεμικής Αεροπορίας, έδωσε την εντολή να απογειωθούν τα παλαιότερα αεροσκάφη, τα F-84, για να χτυπήσουν την τουρκική αποβατική δύναμη που εκινείτο προς την Κύπρο. Δύο φορές δόθηκε η εντολή, αλλά ανακλήθηκε μέσα σε δύο λεπτά. Μυστήριο παραμένει ποιος έδωσε την εντολή ανάκλησης.

Ο αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Αεροπορίας, Αλέξανδρος Παπανικολάου, διηγείτο ότι ο Μπονάνος τηλεφώνησε στον Πρόεδρο της «Δημοκρατίας», Φαίδων Γκιζίκη, και μετά του είπε: «Δεν συμφωνεί ο Πρόεδρος και να ακυρώσεις την απογείωση». Ο Γκιζίκης, πάντως, το αρνήθηκε κατηγορηματικά στην μετέπειτα Επιτροπή, που συγκροτήθηκε για τον Φάκελο της Κύπρου. Γεγονός είναι πως η απόφαση ανήκε στον αρχηγό των Ενόπλων Δυνάμεων, Γρηγόριο Μπονάνο, αλλά ότι μίλησε με κάποιον, που δεν γνωρίζουμε έως σήμερα ποιος ήταν.

«Εγώ δεν ανακαλώ τα αεροσκάφη»

Ένας άνθρωπος που έζησε τα γεγονότα της 22ας Ιουλίου από την πλευρά της Αεροπορίας και τα διηγήθηκε στον Αλέξη Παπαχελά ήταν ο τότε αρχηγός Τακτικής Αεροπορίας, Περικλής Οικονόμου, που εξιστόρησε τα εξής: «Το πρωί άρχισε η ανησυχία ότι κάτι δεν πηγαίνει καλά στην Κύπρο. Βγαίνει εν συνεχεία το τρίτο κύμα, που έρχεται με τα άρματα μάχης – κι αν τα άρματα μάχης βγούνε στη στεριά, χάσαμε τον πόλεμο. Τέλειωσε η Κύπρος. Τότε πήραμε γύρω στις 11 η ώρα την εντολή, 11:05, να απογειωθούν τα αεροσκάφη και να πάνε στην Κύπρο. Δεν μπορείτε να φανταστείτε, μέχρι χειροκροτήματα, ενθουσιασμός για τη βοήθεια που θα μπορούσαμε να δώσουμε στους Κύπριους αδελφούς επικρατούσε σε όλα τα κέντρα επιχειρήσεων και κάτω στη μονάδα. Το αποτέλεσμα όμως ήταν σε δύο λεπτά να ανακληθεί, και τότε επενέβην προσωπικά και είπα: «Εγώ δεν ανακαλώ τα αεροσκάφη. Να ενημερώσετε τον αρχιστράτηγο, τον αρχηγό Ενόπλων Δυνάμεων ότι, αν ανακληθούν τώρα αεροσκάφη, χρειάζονται τουλάχιστον 45 λεπτά για να επαναεξισορροπιστούν και να πάνε στη θέση τους. Επομένως, δεν θα είμαστε εγκαίρως στη θέση μας να χτυπήσουμε τον εχθρό. Θα χάσουμε τη μάχη, θα χάσουμε τον πόλεμο, δεν πρέπει να γίνει αυτό». Και η απάντησις σε 30 δευτερόλεπτα ήρθε ότι ενημερώθη ο αρχηγός Ενόπλων Δυνάμεων και διατάσσει να εκτελέσεις την εντολή, να αναστείλεις την απογείωση των αεροσκαφών. Αυτό και έκανα. Μετά από μιάμιση ώρα, περίπου στις 12:30, ξανά αυτή η εντολή, και ξανά σε δύο λεπτά πάλι η ανάκληση των αεροσκαφών. Και οι Τούρκοι βγήκαν στην ακτή με τα άρματα και στις 2 η ώρα είχαν καταλάβει την Κυρήνεια»…