Η λιτότητα πνίγει την περιφέρεια του ευρώ

Η επιμήκυνση του χρόνου αποπληρωμής των δανείων του EFSF και του ESM που έλαβαν χθες η Ιρλανδία και η Πορτογαλίας από την ΕΕ μπορεί να εμφανίζεται ως επιβράβευση των επιδόσεων των δύο χωρών για την πιστή εφαρμογή των δανειακών τους προγραμμάτων, αλλά η ακριβής εικόνα δεν είναι αυτή.

Η απόφαση του Eurogroup του Δεκεμβρίου 2012 να επεκτείνει τις ωριμάνσεις των δανείων που έχει λάβει η Ελλάδα από το μηχανισμό στήριξης, αλλά και η επιδείνωση των οικονομικών και κοινωνικών συνθηκών στις δύο χώρες είναι οι βασικοί λόγοι που Ιρλανδία και Πορτογαλία έλαβαν τις δημοσιονομικές αυτές διευκολύνσεις. Αναμφισβήτητα το αξιόχρεο των δύο χωρών βελτιώνεται μετά την εξέλιξη αυτή, αλλά σύμφωνα με αναλυτές απαιτείται και μετριασμός των πολιτικών λιτότητας σε Πορτογαλία και Ιρλανδία ώστε να σταθεροποιηθεί η κατάσταση.

Καθώς το κλίμα στις αγορές ομολόγων της ζώνης του ευρώ εξακολουθεί να βελτιώνεται λόγω προσδοκιών για την επίλυση της κρίσης δημόσιου χρέους, λόγω της πολιτικής της ΕΚΤ σχετικά με τις Οριστικές Νομισματικές Συναλλαγές (Outright Monetary Transactions – OMT), αλλά και λόγω της συμφωνίας για την κοινή τραπεζική εποπτεία υπό την αιγίδα της ΕΚΤ και τον περιορισμό των πιθανοτήτων υλοποίησης ακραίου κινδύνου (tail risks) που συνέβαλε στην υποχώρηση των ασφαλίστρων κινδύνου (CDS) οι προσδοκίες ότι η Ιρλανδία και η Πορτογαλία θα μπορέσουν να εκδώσουν δεκαετή ομόλογα στο επόμενο διάστημα αυξάνονται.

Ωστόσο, οι κίνδυνοι για τις χώρες που τελούν σε προγράμματα της τρόικας δεν έχουν περάσει. Και αυτό αποτυπώνεται στην «μεγάλη εικόνα» και στα θεμελιώδη των οικονομιών των κρατών που λαμβάνουν στήριξη.

Η Πορτογαλία αναμένει το 2013 ύφεση 2,3%, ο στόχος για το έλλειμμα είναι στο 5,5% και το χρέος αναμένεται να φτάσει το 124%. Το 2012 υπολόγιζε έλλειμμα 5,5%, αλλά τελικά έκλεισε στο 6,4% του ΑΕΠ. Προ ημερών το Συνταγματικό Δικαστήριο της χώρας απέρριψε τέσσερα από εννέα αμφιλεγόμενα μέτρα λιτότητας στο φετινό προϋπολογισμό, μια απόφαση που επιφέρει ένα βαρύ κτύπημα στα δημοσιονομικά της κυβέρνησης, καθώς τα απορριφθέντα μέτρα έχουν επίπτωση 1,3 δισ. ευρώ. Η χώρα έχει λάβει πακέτο στήριξης 78 δισ. ευρώ και μέχρι τώρα έχει λάβει μέτρα συνολικού ύψους 13 δισ. ευρώ.

Στην Ισπανία το έλλειμμα της γενικής κυβέρνησης το 2012 – εξαιρουμένης της επίδρασης της στήριξης του τραπεζικού τομέα – ήταν 6,98% του ΑΕΠ, έναντι 9% του ΑΕΠ το 2011. Η επίδοση αυτή ήταν υψηλότερη του στόχου που είχε τεθεί (6,3% του ΑΕΠ).

Οι κεφαλαιακές δε μεταβιβάσεις που έγιναν εν όψει της κεφαλαιακής ενίσχυσης των τραπεζών από το κράτος στο πλαίσιο του προγράμματος της Ισπανίας για τον χρηματοπιστωτικό τομέα ανήλθαν σε 3,3% του ΑΕΠ, διαμορφώνοντας το συνολικό έλλειμμα της γενικής κυβέρνησης το 2012 σε 10% του ΑΕΠ.

Οι τρέχοντες στόχοι προβλέπουν έλλειμμα 4,5% για το 2013, αλλά και έλλειμμα κάτω του 3% για το 2014. Η κυβέρνηση του πρωθυπουργού Μαριάνο Ραχόι ελπίζει ότι η Επιτροπή θα της δώσει άλλον ένα χρόνο παράταση, ως το 2015, για να μειώσει το έλλειμμα κάτω από το θεσπισμένο όριο του 3%, καθώς η οικονομία της Ισπανίας ενδέχεται να συρρικνωθεί κατά 1% του ΑΕΠ φέτος. Πάντως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν εμφανίζεται διατεθειμένη να παραχωρήσει στην Μαδρίτη επιμήκυνση του χρονοδιαγράμματος για να μειώσει το δημοσιονομικό της έλλειμμα.

Η Κύπρος, το πρόγραμμα της οποία έλαβε χθες το πράσινο φως του Eurogroup, θα δοκιμάσει και αυτή τη συνταγή τη τρόικα. Ανησυχητικές θεωρούνται ήδη οι εκτιμήσεις της τρόικας για την ύφεση, οι οποίες αναφέρουν πως αυτή θα κινηθεί στα επίπεδα του 8,7% για φέτος και 4% του χρόνου, ενώ αναμένεται ανάπτυξη το 2015.

Αυτές οι εκτιμήσεις είναι αισιόδοξες και εμπεριέχουν τον κίνδυνο εκτροχιασμού, κάτι που συνεπάγεται και επιπλέον μέτρα. Το δημοσιονομικό έλλειμμα της Κύπρου εκτιμάται στο 6% για φέτος από την τρόικα και θα αυξηθεί στο 7,9% το 2014 πριν υποχωρήσει, τελικά, στο 2,5% το 2016. Όσον αφορά στο χρέος, αυτό θα ξεπεράσει το ψυχολογικό όριο του 126,3% το 2015 (με το 120% να θεωρείται το όριο βιωσιμότητας), ενώ θα μειωθεί στο 104% του ΑΕΠ ως το 2020.

Στην Ιρλανδία, η δημοσιονομική εξυγίανση προχωρά. Το φετινό έλλειμμα της Ιρλανδίας προβλέπεται στο 7,5% από 8,2% το 2012, εφόσον η χώρα καταφέρει να επιδείξει εύρωστη οικονομική ανάπτυξη. Οι εκτιμήσεις για το έλλειμμα βασίζονται στην πρόβλεψη ότι το ιρλανδικό ΑΕΠ θα αναπτυχθεί 1,5% το 2013, 2,5% το 2014 και 2,9% το 2015. Στον προϋπολογισμό 2013, περιλαμβάνεται φόρος ακινήτων, υψηλότεροι φόροι στο εισόδημα και τις υψηλές συντάξεις καθώς και περικοπές 2 δισ. ευρώ σε κρατικές δαπάνες.

Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και την ΕΚΤ η δυναμική της ανάπτυξης στη ζώνη του ευρώ παραμένει υποτονική. Τα στοιχεία για το ΑΕΠ της ζώνης του ευρώ το τέταρτο τρίμηνο του 2012 ήταν δυσμενέστερα από ό,τι αναμενόταν και το ίδιο αναμένεται για τα δεδομένα που αφορούν στο πρώτο τρίμηνο του 2013. Αυτό σημαίνει ότι και το 2013 τα προγράμματα προσαρμογής των χωρών της ζώνης του ευρώ – που καταρτίζει η τρόικα – θα δοκιμαστούν σοβαρά ως προς την αξιοπιστία τους.

Μπροστά σε σοβαρούς κίνδυνους οι «ΑΑΑ» χώρες της Ευρωζώνης

Η ανασφάλεια για την οικονομική ανάπτυξη στην Ευρωζώνη παραμένει υψηλότερη από το συνηθισμένο λόγω της κρίσης του ευρώ, παρά το γεγονός ότι οι αγορές έχουν ηρεμήσει σημαντικά τους τελευταίους μήνες. Οι επιπτώσεις της ραγδαίας μείωση της κατανάλωσης στον ευρωπαϊκό Νότο πλέον αποτυπώνονται στον ευρωπαϊκό Βορρά, καθώς οι βιομηχανικές παραγγελίες, οι εξαγωγές και η απασχόληση, πιο απλά ο «τζίρος» μέσα στην ίδια την ζώνη του ευρώ περιορίζεται. Πολλές ευρωπαϊκές χώρες που λαμβάνουν αξιολόγηση «ΑΑΑ» από τις Fitch, Moody’s, και Standard & Poor’s, έχουν περιέλθει σε κατάσταση εγρήγορσης και επιβάλλουν και οι ίδιες αυστηρά μέτρα, σε μια προσπάθεια να μην επιδεινωθούν τα επίπεδα ανταγωνιστικότητά τους.

Αυτό δεν αφορά την Γερμανία η οποία βρίσκεται σε πλεονεκτική θέση καθώς απολαμβάνει ιδιαίτερα φθηνό δανεισμό από τις αγορές, ενώ διατηρεί εύρωστες τις εξαγωγές της. Εκμεταλλευόμενη την ανασφάλεια σε επίπεδο κρατικού χρέους και τραπεζικών καταθέσεων η Γερμανία έχει γίνει χώρα υποδοχής κεφαλαίων κάτι που καταγράφεται στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της.

Στη Γερμανία, σύμφωνα με τα εθνικολογιστικά στοιχεία, το ονομαστικό δημοσιονομικό πλεόνασμα της γενικής κυβέρνησης έφθασε τα 2,2 δισ. ευρώ (0,1% του ΑΕΠ) το 2012. Αυτό οφείλεται κυρίως στη μείωση του ελλείμματος του δημόσιου τομέα εκτός της κοινωνικής ασφάλισης και σε μια ελαφρά αύξηση του πλεονάσματος του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης.

Με βάση αυτή τη βελτίωση του αποτελέσματος της γενικής κυβέρνησης, η Γερμανία πέτυχε το διαρθρωτικό μεσοπρόθεσμο δημοσιονομικό στόχο της το 2012. Για το 2013, ο προϋπολογισμός της κεντρικής κυβέρνησης δεν προβλέπει σημαντικά νέα δημοσιονομικά μέτρα. Η ισχυρή αγορά εργασίας ενίσχυσε την ιδιωτική κατανάλωση τους πρώτους μήνες του έτους, καθώς εφαρμόστηκαν φορολογικές ελαφρύνσεις, μια μείωση στις εισφορές των ασφαλιστικών ταμείων και η κατάργηση του τέλους επίσκεψης σε γιατρούς, όπως αναφέρει το υπουργείο σε μηνιαία του έκθεση.

Ο δορυφόρος της Γερμανίας, η Ολλανδία δεν βρίσκεται στην ίδια κατάσταση και αντιμετωπίζει σημαντικά προβλήματα. Το 2012, για τέταρτη κατά σειρά χρονιά, η Ολλανδία εμφάνισε δημοσιονομικό έλλειμμα και χρέος υψηλότερο, ως ποσοστό επί του ΑΕΠ, του ορίου που θέτουν οι δεσμεύσεις της έναντι της Ευρωζώνης.

Συγκεκριμένα, το δημοσιονομικό έλλειμμα της χώρας ανήλθε το 2012 στο 4,1% του ΑΕΠ, υπερβαίνοντας το όριο του 3% που προβλέπεται από τις συνθήκες της Ευρωζώνης. Το δημόσιο χρέος διαμορφώθηκε σε επίπεδο 71,2% επί του ΑΕΠ, έναντι του 60% που τίθεται ως όριο. Οι προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής προβλέπουν μείωση του ελλείμματος της γενικής κυβέρνησης στο 3,6% του ΑΕΠ το 2013.

Οι προβολές αυτές είναι ελαφρώς υψηλότερες από τις πρόσφατα δημοσιευμένες προβολές του ολλανδικού γραφείου ανάλυσης της οικονομικής πολιτικής και σε αυτές περιλαμβάνεται η κρατικοποίηση της τράπεζας SNS RΕΑΑL που ανακοινώθηκε την 1η Φεβρουαρίου 2013, η οποία θα αυξήσει το έλλειμμα κατά 0,6 της εκατοστιαίας μονάδας, διαμορφώνοντάς το αρκετά πάνω από το στόχο για το 2013.

Και η φινλανδική οικονομία που ανήκει στο κλαμπ των ισχυρών της Ευρωζώνης, έχει προβλήματα. Οι εξαγωγές εξασφαλίζουν πάνω από 40% του φινλανδικού Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος, και η ευρωστία των μεγάλων εξαγωγικών επιχειρήσεων της χώρας, όπως η κατασκευάστρια κινητών τηλεφώνων Nokia ή η χαρτοβιομηχανία Stora Enso, που βρίσκονται σε διαδικασία αναδιαρθρώσεων, προκαλεί όλο και μεγαλύτερη ανησυχία.

Αν και η ανταγωνιστικότητα εξακολουθεί να είναι επαρκής, έχει περιοριστεί σε σημαντικό βαθμό και η Φινλανδία έχασε μερίδιο στις εξαγωγές στη διάρκεια της περασμένης δεκαετίας. Για πρώτη φορά εδώ και σχεδόν δύο δεκαετίες καταγράφηκε μικρό έλλειμμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Ακόμη, το δημόσιο και το ιδιωτικό χρέος της χώρας παραμένει σε χαμηλό επίπεδο, ιδίως σε σύγκριση με την Ολλανδία, ωστόσο έχει αυξηθεί σημαντικά σε σχέση με τα μέσα της δεκαετίας του ’90. Η Φινλανδία αναμένεται να έχει φέτος ανεργία 8,2% και δημοσιονομικό έλλειμμα 2,3% του ΑΕΠ.

Η Αυστρία, άλλη μια χώρα με αξιολόγηση «ΑΑΑ», ενδεχομένως να βρεθεί σύντομα προ εκπλήξεων εάν απειληθεί το τραπεζικό της απόρρητο. Η Αυστρία προσπαθεί να αποφύγει την αυτόματη ανταλλαγή πληροφοριών για καταθέτες με χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και διατείνεται πως καταπολεμά τη φοροδιαφυγή και το ξέπλυμα χρήματος. Αν τελικά υπαχθεί στους κανόνες της ΕΕ ίσως να βρεθεί αντιμέτωπη με εκροή καταθέσεων.

Ωστόσο, αυτό δεν αναμένεται να επιδράσει καθοριστικά στα δημοσιονομικά μεγέθη της χώρας που κρίνονται ως υγιή. Η Αυστρία κατέγραψε το 2012 έλλειμμα 3,1% του ΑΕΠ λόγω του κόστους της βοήθειας που παρείχε σε κρατικές τράπεζες και την χαμηλότερη του αναμενομένου οικονομική ανάπτυξη. Ο προϋπολογισμός 2013 προβλέπει ότι το δημοσιονομικό έλλειμμα θα σμικρυνθεί στο 2,3% του αυστριακού ΑΕΠ το 2013.

Στη Γαλλία, η οποία τους τελευταίους μήνες κράτησε συναινετική στάση απέναντι στη γερμανική πολιτική, το δημοσιονομικό έλλειμμα για το 2013 προβλέπεται να φθάσει το 3,7% του ΑΕΠ, το οποίο υποδηλώνει ότι χωρίς επιπλέον μέτρα το υπερβολικό έλλειμμα δεν θα διορθωθεί.

Αν και ο νόμος για τον προϋπολογισμό του 2013 περιείχε μέτρα δημοσιονομικής προσαρμογής και βασιζόταν σε αυξήσεις φόρων κατά 1,2% του ΑΕΠ, ωστόσο, η προτεινόμενη φορολόγηση των νοικοκυριών με υψηλά εισοδήματα (δηλ. φόρος 75% επί του ατομικού εισοδήματος) ακυρώθηκε από το Συνταγματικό Συμβούλιο και πλέον αναζητούνται νέα μέτρα.

Αν και η παρούσα διαλεκτική που χρησιμοποιεί η Ευρωζώνη υποστηρίζει ότι το νέο Δημοσιονομικό Σύμφωνο που επιβάλει αυστηρότερη δημοσιονομική πειθαρχία στα κράτη μέλη της Ευρωζώνης και η επικείμενη τραπεζική ενοποίηση στην ζώνη του ευρώ που θα ολοκληρωθεί το 2015 επαρκούν για να σταθεροποιήσουν το ευρώ αυτό μέλλει να αποδειχθεί.

Αναλυτές εκτιμούν πως καθώς η απομόχλευση σε ιδιωτικό και δημόσιο τομέα θα συνεχισθεί σε Βορρά και Νότο οι κοινωνικές πιέσεις και οι πολιτικές ανάσχεσης της ύφεσης θα αποτελέσουν τους κρίσιμους παράγοντες από τους οποίους θα εξαρτηθεί η συνοχή της Ευρωζώνης.