Ποια η κατανομή και οι επιπτώσεις του ΕΣΠΑ στην ελληνική οικονομία

Τα χρήματα των ευρωπαϊκών κονδυλίων του ΕΣΠΑ 2007-2013 μπήκαν στη χώρα σε αρκετά ικανοποιητικό ποσοστό, όπως αναφέρει η σπονδυλωτή, πολυεπίπεδη έρευνα του «ΔιαΝΕΟσις», η οποία μελετά το πώς έχουν λειτουργήσει τα προγράμματα της ευρωπαϊκής χρηματοδότησης στην εγχώρια οικονομία.

Η έρευνα στην πρώτη της φάση περιέχει μια εκτενή καταγραφή της υλοποίησης του ΕΣΠΑ 2007-2013 και, στη συνέχεια, (στις 24 Φεβρουαρίου, 2016) θα δημοσιοποιηθεί μια τεχνική ανάλυση των σημαντικότερων προβλημάτων του μηχανισμού αξιοποίησης αυτών των κεφαλαίων, μαζί με συγκεκριμένες προτάσεις για την επίλυσή τους.

Στην έρευνα αποτυπώνεται η κατανομή των κονδυλίων, τα έργα που απορρόφησαν τα μεγαλύτερα ποσά, ποια δεν έχουν ολοκληρωθεί, αλλά και πόσες θέσεις εργασίας δημιουργήθηκαν. Το ΕΣΠΑ 2007-2013 συνήθως συνοψίζεται σε ένα νούμερο: Τα 20,1 δισ. ευρώ. Όμως οι αριθμοί που περιγράφουν τη διάχυση αυτών των ευρωπαϊκών κονδυλίων στην ελληνική οικονομία είναι πολλοί.

O συνολικός προϋπολογισμός της ΕΕ κυμαίνεται τα τελευταία χρόνια κοντά 1% του ΑΕΠ της, ένα ποσό όχι πολύ μεγάλο. Το ποσό κατανέμεται για διάφορους σκοπούς, με το μεγαλύτερο να είναι η Πολιτική Συνοχής. Όλες οι χώρες-μέλη χρηματοδοτούνται -λιγότερο ή περισσότερο- από τα αρμόδια ταμεία συνοχής.

Ο καταμερισμός των κονδυλίων στα κράτη-μέλη δεν συνεπάγεται και άμεση καταβολή τους. Η πραγματοποίηση των πληρωμών γίνεται μόνο, όταν εντάσσονται έργα. Γι’ αυτό ένας κρίσιμος αριθμός αυτών των προγραμμάτων είναι το ποσοστό της απορρόφησης των διαθέσιμων κονδυλίων.

Η Ελλάδα από το 2011 και μετά βρίσκεται σαφώς πάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Συγκεκριμένα, το 2013, με την τυπική, (αλλά όχι ουσιαστική) λήξη του ΕΣΠΑ 2007-2013, η απορρόφηση ήταν στο 69,6%, η 7η υψηλότερη στην Ευρώπη, με πρώτη την Εσθονία στο 81,3%. Η χαμηλότερη θέση στην οποία βρέθηκε η χώρα κατά τη διάρκεια της περιόδου ήταν η 27η το 2008, με 5% και τον μέσο όρο της ΕΕ στο 5,3%, με πρώτη χώρα την Ιρλανδία στο 11,1%.

Τα χρήματα μπήκαν στη χώρα σε αρκετά ικανοποιητικό ποσοστό, όπως σημειώνει ο αρθρογράφος Χρήστος Γιόραν και αναφέρει ότι τα 20,1 δισ. ευρώ κατανεμήθηκαν μέσω των εννέα Επιχειρησιακών Προγραμμάτων και των δεκατριών Περιφερειακών Επιχειρησιακών Προγραμμάτων σε 11.441 έργα. Το ύψος των προϋπολογισμών των έργων ποικίλλει, από 621 ευρώ έως 1,2 δισ. ευρώ, με τα περισσότερα να συγκεντρώνονται στην περιοχή 100.000 έως 1.000.000 ευρώ. Τα έργα, επίσης, κατανέμονται σε ένα μεγάλο εύρος χρόνου ολοκλήρωσης, με το έργο με τη μεγαλύτερη διάρκεια να έχει ξεκινήσει από τις 18 Δεκεμβρίου 1996, πολύ πριν από ξεκινήσει το ΕΣΠΑ, στο οποίο εντάχθηκε αργότερα (σημειώνεται ότι πρόκειται για το έργο «Κατασκευή-Βελτίωση αστικού οδικού δικτύου διασύνδεσης συνοικιών στην Πρέβεζα», το οποίο είναι ακόμη ανολοκλήρωτο).

Μελετώντας τον καταμερισμό των 30.841 υποέργων στους περίπου 12.400 ανάδοχους, οι κορυφαίοι πέντε με το πλήθος των υποέργων έχουν, ως εξής:

Υπουργείο Πολιτισμού: 873 υποέργα

Retail Shopping AEBE: 834 υποέργα

Ινστιτούτο Εργασίας: 389 υποέργα

Διαχειριστής Ελληνικού Δικτύου Διανομής Ηλεκτρικής Ενέργειας: 355 υποέργα

MLS Πληροφορική ΑΕ: 328 υποέργα.

Το «Σχέδιο Μάρσαλ»

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η κατηγορία των λεγόμενων «έργων προτεραιότητας», των 181 σημαντικών έργων που εντάχθηκαν στο επονομαζόμενο «Σχέδιο Μάρσαλ για την Ελλάδα» (έτσι χαρακτηρίστηκε αυτό το πακέτο στις 22 Ιουλίου του 2011). Σκοπός αυτών των έργων ήταν η τόνωση των μακροοικονομικών δεικτών της χώρας, προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι επιπτώσεις της ύφεσης στην οικονομία και τον πληθυσμό. Κάθε έργο προτεραιότητας περιλάμβανε ήδη ενταγμένα έργα και θεωρητικά θα επέτρεπε την ταχύτερη, εμπροσθοβαρή χρηματοδότησή τους. Βασικό κριτήριο επιλογής για την ένταξη έργων στη συγκεκριμένη λίστα ήταν η συνεισφορά τους στην αντιμετώπιση της ανεργίας, με την εκτίμηση πως συνολικά θα δημιουργούσαν 90.000 θέσεις εργασίας.

Σύμφωνα με τις διαθέσιμες πηγές, την ώρα που γράφτηκαν αυτές οι γραμμές 69 από αυτά τα έργα έχουν ολοκληρωθεί, 42 βρίσκονται σε ομαλή πορεία εξέλιξης, για τα 49 «απαιτείται επιτάχυνση», τα 15 βρίσκονται σε κίνδυνο και τα 6 έχουν ακυρωθεί.

Συνολικά, ο προϋπολογισμός των έργων αυτών φτάνει τα 17,8 δισ. ευρώ. Από άποψη αποτελεσμάτων, τα ολοκληρωμένα έργα και με βάση την πρόβλεψη του 2011 υπολογίζονται να έχουν δημιουργήσει τουλάχιστον 70.046 νέες θέσεις εργασίας. Οι 70.000 απ’ αυτές προέρχονται μόνο από ένα έργο του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου, με τίτλο «Εναρμόνιση Οικογενειακής και Επαγγελματικής Ζωής».

Εν τούτοις, παρά τη χρησιμότητα της ανάλυσης του διαμοιρασμού των κονδυλίων, σκοπός όλων των έργων του ΕΣΠΑ και τελική αποστολή όλων αυτών των χρημάτων είναι η βελτίωση της ζωής των πολιτών και της οικονομίας της χώρας. «Πώς λοιπόν μετριέται η αποτελεσματικότητα των επενδύσεων που γίνονται, και ποια τελικά είναι τα οφέλη που φέρουν 20,1 δισ. σε περίοδο 7 χρόνων;» όπως σημειώνεται στο σχετικό άρθρο.

Η Κομισιόν παρακολουθεί τα αποτελέσματα που έχουν τα ευρωπαϊκά κονδύλια σε κάθε κράτος-μέλος και διαθέτει τα στοιχεία στο κοινό. Εκεί μπορεί κάποιος να βρει τα αποτελέσματα, ανά χώρα και κατηγορία, των έργων που εκτελούνται με χρήματα των Ταμείων Συνοχής, Περιφερειακής Ανάπτυξης και του Κοινωνικού Ταμείου.

Όσον φορά την ευρωπαϊκή χρηματοδότηση ως ποσοστού του ΑΕΠ, οι χώρες-μέλη χωρίζονται σε δύο σαφή «στρατόπεδα»: Αυτό που η χρηματοδότηση είναι κάτω από το 0,5% του ΑΕΠ και αυτό που η χρηματοδότηση είναι μεγαλύτερη. Η Ελλάδα ανήκει στο δεύτερο στρατόπεδο, με περίπου 1,3% του ΑΕΠ της να έρχεται ως χρηματοδότηση από την ΕΕ.

Η δεύτερη παρατήρηση έχει να κάνει με τις επιδόσεις της Ελλάδας, συγκριτικά πάντα με τις υπόλοιπες χώρες. Όπως αναφέρεται, όμως, από τα στοιχεία προκύπτει ότι, με εξαίρεση τα έργα παροχής πόσιμου νερού, η Ελλάδα είναι αρκετά χαμηλά σε σχέση με τις ανεπτυγμένες χώρες και δεν ξεχωρίζει ιδιαίτερα από την ομάδα των άλλων «ευνοημένων» χωρών. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση των θέσεων εργασίας, όπου τα δεδομένα μετρούν μόλις 25.000 νέες θέσεις εργασίας στη χώρα. Αξίζει, ωστόσο, να σημειωθεί ότι στα στοιχεία αυτά που προέρχονται από την ευρωπαϊκή Πολιτική Συνοχής δεν περιλαμβάνονται οι χρηματοδοτήσεις του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου, που αποτελεί μέρος του ΕΣΠΑ και έχει προσανατολισμό σε θέματα καταπολέμησης της ανεργίας.