Το 2011 ήταν μια σημαδιακή χρονιά για την επιστήμη της αστρονομίας και του διαστήματος, με εντυπωσιακές ανακαλύψεις που ήρθαν να διευρύνουν τους κοσμικούς ορίζοντες της ανθρωπότητας και να μας ανοίξουν ακόμα περισσότερο τα μάτια για το πόσο θαυμαστό και αξιοπερίεργο είναι το σύμπαν, μέρος του οποίου είμαστε. Καθόλου παράξενο που οι επιστήμονες αναμένουν το 2012 να είναι ακόμα πιο πλούσιο σε ανακαλύψεις, καθώς νέα τηλεσκόπια και νέες παρατηρήσεις θα έρθουν να εμπλουτίσουν τις γνώσεις μας.

Η παρακάτω σύνοψη των φετινών ανακαλύψεων βασίστηκε κυρίως στην αξιολόγηση του κατ’ εξοχήν εξειδικευμένου διαδικτυακού τόπου Space.com.

Οι εξωπλανήτες αφθονούν και έχουν μεγάλη ποικιλία (ήδη έχει επιβεβαιωθεί η ύπαρξη περίπου 730). To 2011 βρέθηκαν νέοι εξωπλανήτες που είτε μοιάζουν με τη Γη σε διαστάσεις, αλλά είναι πολύ καυτοί (άρα δεν ανήκουν στην «κατοικήσιμη ζώνη»), είτε ανήκουν μεν σε αυτή τη ζώνη, αλλά είναι αρκετά μεγαλύτεροι σε σχέση με το δικό μας πλανήτη, όπως ο Κέπλερ-22b σε απόσταση 600 ετών φωτός από τη Γη.

Ένα νέο μικρό φεγγάρι, το τέταρτο, ανακαλύφθηκε από το διαστημικό τηλεσκόπιο «Χαμπλ» γύρω από τον νάνο πλανήτη Πλούτωνα και πήρε την προσωρινή ονομασία Ρ4. Το σκάφος «Νέοι Ορίζοντες» βρίσκεται ήδη καθ’ οδόν για τον Πλούτωνα και αναμένεται να φθάσει εκεί το 2015, στο πλαίσιο της μελέτης των εσχατιών του ηλιακού μας συστήματος.

Μετά από ταξίδι 6,5 ετών, το σκάφος «Αγγελιοφόρος» (Messenger) της NASA έφθασε τον Μάρτιο του 2011 στον Ερμή και έγινε το πρώτο που τέθηκε ποτέ σε τροχιά γύρω του. Εντός του 2012 αναμένεται να προσφέρει πολύ περισσότερες πληροφορίες για τον κοντινότερο στον Ήλιο πλανήτη από αυτές που παλαιότερα είχε στείλει περαστικό το «Μάρινερ-10».

Τρεις αστροφυσικοί (Σαούλ Περλμούτερ-Πανεπιστήμιο Καλιφόρνια/Μπέρκλεϊ, Μπράιαν Σμιτ-Αυστραλιανό Εθνικό Πανεπιστήμιο και Ανταμ Ρις-Πανεπιστήμιο Τζον Χόπκινς) πήραν το Νόμπελ Φυσικής για την ανακάλυψή τους ότι το σύμπαν διαστέλλεται με επιταχυνόμενο ρυθμό, κάτι που παραπέμπει σε μια μυστηριώδη «σκοτεινή ενέργεια», η οποία αντιμάχεται -και υπερνικά- τις δυνάμεις της βαρύτητας, αποτελώντας περίπου το 73% της μάζας-ενέργειας του σύμπαντος.

Μετά από μια μακρά περίοδο ησυχίας, το 2011 ο Ήλιος «ξύπνησε» και άρχισε να στέλνει περιοδικές εκρήξεις ενέργειας (και) προς τη Γη. Το 2012 και ακόμη περισσότερο το 2013 αναμένεται ακόμα πιο έντονη ηλιακή δραστηριότητα, με πιθανές συνέπειες για τον πλανήτη μας.

Ο παγωμένος κομήτης Ελένιν τρύπωσε στο εσωτερικό του ηλιακού μας συστήματος πυροδοτώντας καταστροφολογικά σενάρια, ιδίως στο διαδίκτυο, που όμως δεν επαληθεύτηκαν (μερικοί μάλιστα ταύτισαν τον Ελένιν με έναν υποθετικό πλανήτη Νιμπίρου που υποτίθεται ότι θα κατέστρεφε τη Γη).

Οι αστεροειδείς ήρθαν στο προσκήνιο, καθώς το σκάφος «Αυγή» (Dawn) της NASA έφτασε στον γιγάντιο αστεροειδή «Εστία» (Vesta) και άρχισε να τον μελετά, μεταδίδοντας και τις πρώτες εντυπωσιακές φωτογραφίες, κάτι που θα συνεχιστεί και το 2012, ενώ το σκάφος θα συνεχίσει την αποστολή του στον άλλο μεγάλο αστεροειδή «Δήμητρα» (Ceres). Ένας άλλος μικρότερος αστεροειδής (o 2005 YU55) πέρασε ξυστά από τη Γη το Νοέμβριο, υπενθυμίζοντας πόσο ευάλωτος είναι ο πολιτισμός μας.

Στο ίδιο μήκος κύματος, το 2011 η NASA μείωσε κατά περίπου 50%, σε 19.500, τους μεσαίου μεγέθους αστεροειδείς που αποτελούν δυνητικό κίνδυνο για τη Γη, όμως ανακοίνωσε ότι χιλιάδες ακόμα δεν έχουν εντοπισθεί.

Νέα στοιχεία που εντόπισαν τα «ρόβερ» της NASA στον Άρη, ουσιαστικά επιβεβαίωσαν την εκτίμηση ότι κάποτε υπήρχε τρεχούμενο νερό στον «κόκκινο πλανήτη».

Ο ουρανός ίσως πέσει στο κεφάλι μας, όπως έδειξε η φετινή πτώση δύο εκτός ελέγχου δορυφόρων, ενός μετεωρολογικού 6,5 τόνων της NASA σε μέγεθος λεωφορείου (κατέληξε στον Ειρηνικό ωκεανό) και ενός γερμανικού 2,7 τόνων (έπεσε στον Ινδικό). Όμως σύντομα, μάλλον στις αρχές του 2012, αναμένεται να πέσει και το επίσης εκτός ελέγχου ρωσικό σκάφος «Φόβος» που προοριζόταν για τον Άρη, αλλά δεν έμελε να φτάσει εκεί, γεγονός που αποτέλεσε το αποκορύφωμα στις αλλεπάλληλες αποτυχίες του ρωσικού διαστημικού προγράμματος. Από την πλευρά της, και η NASA είχε αποτυχίες, όπως η πτώση στη Γη, μετά την εκτόξευση, του σκάφους της«Glory» (Δόξα) που επρόκειτο να μελετήσει τον Ήλιο.

Το 2011 σηματοδότησε το τέλος εποχής για τα διαστημικά λεωφορεία των ΗΠΑ μετά από 30 χρόνια επιτυχιών και 135 αποστολές, αλλά και δύο οδυνηρά δυστυχήματα με συνολικά 14 νεκρούς αστροναύτες. Τα τρία εναπομείναντα και «συνταξιοδοτημένα» σκάφη οδεύουν προς τα μουσεία και πλέον τα ρωσικά «Σογιούζ» αναλαμβάνουν το πήγαινε-έλα των πληρωμάτων του Διεθνούς Διαστημικού Σταθμού (ISS), ενώ οι ιδιωτικές αμερικανικές εταιρίες δεν θα μπορέσουν να κάνουν το ίδιο πριν το 2017 το νωρίτερο.

Φέτος η Κίνα για πρώτη φορά έθεσε σε χαμηλή τροχιά δύο συνδεδεμένα ρομποτικά διαστημικά σκάφη γύρω από τη Γη, ενώ δύο ακόμα τέτοιες αποστολές θα γίνουν το 2012 (η μία με πλήρωμα), με απώτερο στόχο τη δημιουργία ενός αποκλειστικά κινεζικού επανδρωμένου διαστημικού σταθμού 66 τόνων έως το 2020.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση επιτέλους κατάφερε να θέσει σε τροχιά τους πρώτους δορυφόρους του νέου συστήματος πλοήγησης «Galileο»(Γαλιλαίος).

Αυτή την χρονιά εξάλλου γιορτάστηκαν τα 50 χρόνια ανθρώπινων πτήσεων στο διάστημα, που ξεκίνησαν με τον σοβιετικό Γιούρι Γκαγκάριν στις 12/4/1961, όταν έκανε μια πλήρη περιφορά γύρω από τη Γη μέσα στην μικροσκοπική κάψουλα «Βοστόκ».