Αλήθεια, πόσοι από εμάς έχουμε πραγματικά ιδέα τι σημαίνει «κλιματική αλλαγή» και τι μπορούμε να κάνουμε γι’ αυτήν; Μήπως οι γνώσεις μας μοιάζουν με το παρακάτω limerick του Σάκη Σερέφα, ο οποίος υπογράφει τα παράλογα κωμικά ποιηματάκια που ακούγονται στην performance «Κλιματική αλλαγή; Έχει πολλές θερμίδες;»;
Μια φάλαινα που άνοιξε μπουτίκ
ήθελε να τη βαφτίσει Μόμπι Ντικ
μα ένας συγγραφέας είπε «oh no, my dear,
είναι πιασμένο τ’ όνομα this year»
κι η φάλαινα έβγαλε Πόπη τη μπουτίκ.
Η Όλγα Ποζέλη και η Νοητή Γραμμή παρουσιάζουν μια ιδιότυπη περιπατητική παράσταση που θα ταξιδέψει σε εξωτερικούς και εσωτερικούς χώρους της Αθήνας, ξεκινώντας στις 22 Μαρτίου από την γκαλερί Λόφος Art Project.
Με αφορμή την παράσταση, η Όλγα Ποζέλη, που υπογράφει τη σκηνοθεσία μιλάει στο Newsbeast.
– Η παράστασή σας έχει έναν ιδιαίτερο τίτλο. Πείτε μας δύο λόγια γι’ αυτό;
Ο τίτλος δεν είναι τίποτε παραπάνω από ένα ειρωνικό σχόλιο πάνω στην άγνοια μας αλλά και στην εθελοτυφλία μας σε θέματα που αφορούν στην κλιματική αλλαγή. Οι κλιματικοί κίνδυνοι σίγουρα μας εκπλήσσουν και μας σοκάρουν. Τόσο οι κίνδυνοι που βλέπουμε ή βιώνουμε σήμερα όσο και οι αυτοί του μέλλοντος, που οι επιστήμονες μας λένε ότι πρέπει είτε να αποτρέψουμε είτε να προετοιμαστούμε γι’ αυτούς. Τα τελευταία χρόνια τα θέματα αυτά έχουν κοινοποιηθεί από τα μέσα, χρησιμοποιώντας τη γλώσσα της καταστροφής και του τρόμου.
Οι περίφημοι ψυχολόγοι του κινδύνου (risk psychologists) συχνά κάνουν διάκριση μεταξύ των «εντοπισμένων/ορατών» κινδύνων και των κινδύνων που δεν εντοπίζονται, που δεν είναι ορατοί. Ο κίνδυνος που συνδέεται με την παγκόσμια κλιματική αλλαγή, είναι ένα καλό παράδειγμα ενός μη εντοπισμένου/αόρατου κινδύνου. Η πηγή του είναι μακρινή και άυλη – κανείς δεν μπορεί να δει την αλλαγή του κλίματος ή να την αισθανθεί να συμβαίνει – και οι αιτίες του είναι διάχυτες και δύσκολο να εντοπιστούν. Όλα αυτά μας κάνουν να κλείνουμε τα μάτια και τα αυτιά μας και να ζούμε τη ζωή μας σαν να μην υπάρχει αυτή η απειλή.
– Ακούμε τόσα πολλά εδώ και δεκαετίες για την «κλιματική αλλαγή» πιστεύετε ότι πολίτες και κυβερνήσεις έχουμε καταλάβει ότι συμβαίνει εδώ και τώρα;
Η κλιματική αλλαγή προκαλεί σε όλους μας – άτομα, κοινότητες, έθνη – κοινά συναισθήματα όπως φόβο απώλειας, απελπισία, πανικό και ενοχές. Έχουμε αναπτύξει άμυνες και μηχανισμούς αντιμετώπισης – άρνηση και εξορθολογισμό – που τους επιστρατεύουμε για να αποφύγουμε να αντιμετωπίσουμε αυτά τα δύσκολα συναισθήματα. Οι άμυνες αυτές έχουν γίνει αναπόσπαστο μέρος της διατήρησης των σχέσεων εκμετάλλευσης που έχουμε εδραιώσει με τους μη ανθρώπινους αλλά και τους ανθρώπινους κόσμους γύρω μας. Οι πολιτιστικές παραδοχές και πρακτικές (π. χ. η αίσθηση του προνομίου, ο δικαιωματισμός, ο υλισμός, ο καταναλωτισμός) εμποδίζουν την αλλαγή να είναι αποτελεσματική. Και ως άτομα αλλά και ως ομάδες, δυσκολευόμαστε να αντιμετωπίσουμε τις συγκρούσεις, τα διλήμματα και τα παράδοξα, όταν διαπραγματευόμαστε με την οικογένεια, τους φίλους, τους γείτονες, τους συνάδελφους, την αλλαγή στη στάση μας. Αλλά εμείς θέλουμε να είμαστε αισιόδοξοι, γιατί πιστεύουμε ότι η ανθεκτικότητα, το θάρρος, η ριζοσπαστική ελπίδα, και οι νέες μορφές φαντασίας, μπορούν να υποστηρίξουν αυτήν την αλλαγή.
– Προσωπικά, τι σας κινητοποίησε για να μιλήσετε μέσω της Τέχνης γι’ αυτό το φλέγον ζήτημα;
Πριν δύο χρόνια, το Υπουργείο Πολιτισμού έθεσε ως θέμα του προγράμματος Όλη η Ελλάδα ένας Πολιτισμός την κλιματική αλλαγή. Με αφορμή αυτήν την προκήρυξη, ξεκίνησα την έρευνα και πριν καλά καλά το καταλάβω, βρέθηκα βυθισμένη σε μία συγκλονιστική βιβλιογραφία. Έμαθα πράγματα που ούτε τα φανταζόμουν και σιγά σιγά μου γεννήθηκε η επιθυμία να «μιλήσω» γι’ αυτά και να μοιραστώ τις σκέψεις και τα συναισθήματα που μου γέννησαν.
– Η περφόρμανς είναι ένα είδος που μπορεί ακόμη να ξενίζει σε κάποιους θεατές ή πιστεύετε ότι πλέον έχει περάσει στην ιδιοσυγκρασία του κοινού;
Σ’ αυτό το είδος, εμάς μας γοητεύει το μπλέξιμο της performance με τη βιωματική εμπειρία, της performance με τη μαρτυρία, της performance με το πλησίασμα, της performance με το εδώ και τώρα.
Το είδος αυτό προκύπτει όταν παρατηρούμε, με οξυμένη εστίαση, τη ζωή γύρω μας. Προκύπτει μέσα σε χώρους και σκηνές διαμεσολάβησης που είναι επίσης τόποι συνάντησης και εμπειρίας. Η performance δεν είναι ούτε καλή ούτε κακή. Ούτε δημοφιλής, ούτε μισητή. Αλλά είναι – δυνάμει – παντού γύρω μας, γιατί παρέχει ένα σχήμα και ένα μέσο με το οποίο τα πράγματα μπορούν να επικοινωνηθούν και να γίνουν εφικτά. Το κοινό έχει αρχίσει να αποδέχεται το είδος και να εξοικειώνεται μαζί του. Εμείς κάνουμε performance πολλά χρόνια τώρα και νοιώθουμε ότι τα στερεότυπα ανατρέπονται και οι άμυνες μαλακώνουν.
– Η παράστασή σας θα παρουσιαστεί σε διαφορετικούς χώρους, αυτό είναι κάτι που σας δυσκόλεψε;
Η απομάκρυνση από τους θεατρικούς χώρους και η ανάγκη μας για μια εμπειρία εμβύθισης (immersive theatre) είναι κάτι που αγαπάμε πολύ και το δοκιμάζουμε τα τελευταία χρόνια στη Νοητή Γραμμή. Αυτού του είδους οι παραστάσεις και ειδικά οι περιπατητικές, υλοποιούνται σε χώρους με πολλαπλά δωμάτια, και προσφέρουν μια μοναδική, κάθε φορά, θεατρική εμπειρία. Το κοινό είναι ελεύθερο να εξερευνήσει τον χώρο, να περιπλανηθεί, ακόμη και ανεξάρτητα από τις δράσεις των performers – όπου υπάρχουν – και να ακολουθήσει όποια διαδρομή επιθυμεί. Η αλληλεπίδραση μεταξύ του cast και του κοινού μπορεί να προκύψει ή όχι, και σίγουρα οφείλουμε να δώσουμε τεράστια προσοχή στον σχεδιασμό του χώρου, όχι μόνο όσον αφορά την καλλιτεχνική του αξία, αλλά και όσον αφορά τον τεράστιο αντίκτυπο που μπορεί να έχει στην ψυχολογία του κοινού και την προθυμία του να εξερευνήσει. Συζητάμε πολύ για το πώς να καθοδηγήσουμε αδιόρατα το κοινό μας, μετατρέποντάς τους σε ένα λειτουργικό και ευχάριστο μέρος της παράστασης, με το δικό τους ρόλο να παίξουν. Ενθαρρύνουμε τους μπερδεμένους ή τους ντροπαλούς, τους βοηθάμε να βγουν από το καβούκι τους – αλλά βρίσκουμε και τρόπους να επαναφέρουμε τους απείθαρχους πίσω στη γραμμή! Το να βρεθούν αυτοί οι χώροι είναι, όπως μπορείτε να φανταστείτε, πολύ δύσκολο. Γι’ αυτό και μοιράζονται οι παραστάσεις σε όσους μπορούν να μας φιλοξενήσουν, έστω και για λίγες μέρες ο καθένας.
– Από τις ηλικίες προτείνετε τη συγκεκριμένη δουλειά;
Όπως επισημαίνει ο Jonathan Safran Foer στο βιβλίο του «Το κλίμα είμαστε εμείς», είναι λογικό να υποθέσουμε πως, για να θελήσει κανείς να αντιμετωπίσει την πλανητική κρίση, θα πρέπει να νοιάζεται για τον πλανήτη. Θα πρέπει να βλέπει τη Γη σαν το σπίτι του- όχι μεταφορικά, ούτε νοητικά αλλά συναισθηματικά. Όπως το έθεσε ο νομπελίστας ψυχολόγος Daniel Kahneman, πρωτοπόρος της θεωρίας ότι ο νους μας έχει δύο θέσεις λειτουργίας, μια αργή (στοχαστική) και μια γρήγορη (διαισθητική), «ο τρόπος για να κινητοποιηθούν οι άνθρωποι προς κάποιο σκοπό είναι να τον δουν συναισθηματικά». Τα παιδιά δεν έχουν χάσει ακόμη την άμεση σύνδεσή τους με το συναίσθημα και είναι αυτά που ίσως θα καταφέρουν να αλλάξουν τη στάση μας απέναντι σ’ αυτήν την τρομερή απειλή. Θεωρούμε ότι την performance μας μπορούν να την δουν παιδιά γυμνασίου και λυκείου και θα ήταν πολύ σημαντικό για μας να απευθυνθούμε σε αυτά.
– Επόμενα επαγγελματικά σχέδια;
Πέρσι ανεβάσαμε μία παράσταση για τα ζώα. Θέλαμε να μιλήσουμε για τα δικαιώματα τους και για τη σχέση μας μαζί τους. Μετακινήσαμε το ζώο κι από θύμα/αντικείμενο το μετατρέψαμε σε ενεργό υποκείμενο. Κάναμε μιαν απόπειρα να διερευνήσουμε ποια είναι η θέση τους σε μια κοινωνικά ευαισθητοποιημένη τέχνη. Κι η προσπάθεια μας αυτή μας έφερε υποψήφιους στα βραβεία της Ελληνικής Ένωσης Κριτικών Θεάτρου και Παραστατικών Τεχνών, στην κατηγορία «Επιτελεστικές Τέχνες» (performance art). Και μετά από αυτό μας έγινε πρόσκληση να ετοιμάζουμε ένα μονόδραμα με το ίδιο θέμα και να παίξουμε στο Fundamental Monodrama Festival του Λουξεμβούργο. Ετοιμάζουμε λοιπόν βαλίτσες για εκεί στα μέσα Ιουνίου.
Λίγα λόγια για την παράσταση
Αποφεύγοντας τις επιστημονικές αναλύσεις και τα στατιστικά στοιχεία, η performance «Κλιματική αλλαγή; Έχει πολλές θερμίδες;» δίνει στον θεατή τη δυνατότητα και την ελευθερία να βυθιστεί σε μία ολιστική εμπειρία. Με τη χρήση του μη θεατρικού χώρου, των εικόνων, των ήχων (man-made και μη) και της εγγύτητας με τους θεατές, η ομάδα χρησιμοποιεί πρακτικές που τοποθετούν τον ερμηνευτή και τους συμμετέχοντες μέσα σε σύνθετα δίκτυα κινδύνου, ενοχής και ευθύνης που όμως συνυπάρχουν με το χιούμορ. Στόχος της παράστασης είναι οι θεατές να ενεργοποιηθούν και όχι να μουδιάσουν από τον φόβο.
Συντελεστές:
Σύλληψη/Σκηνοθεσία/Δραματουργία: Όλγα Ποζέλη
Κείμενα:
Σάκης Σερέφας: Limericks
Darrah Cloud: Πώς να αρνηθείτε την κλιματική αλλαγή σε 5 απλά βήματα και κείμενα της ομάδας
Επιμέλεια σκηνικού χώρου: Κωστής Δάβαρης
Πρωτότυπη μουσική: Γιώργος Ανδριώτης
Performers (με αλφαβητική σειρά):
Ιζαμπέλλα Κυριαζή, Βίκυ Κυριακοπούλου, Γόνη Λούκα, Όλγα Ποζέλη, Βάσω Στρακαντούνα, Στέβη Φόρτωμα
Παραγωγή: Ομάδα Θεάτρου ΝΟΗΤΗ ΓΡΑΜΜΗ
Παραστάσεις:
22 και 23 Μαρτίου στην γκαλερί Λόφος Art Project, Βελβενδού 39, Κυψέλη
29-30 Μαρτίου στη Νομική Βιβλιοθήκη, Σόλωνος 104,Παλαιό Χημείο (απογευματινή & βραδινή)
5-6 Απριλίου στη Νομική Βιβλιοθήκη, Σόλωνος 104, Παλαιό Χημείο (απογευματινή & βραδινή)
12-13 Απριλίου στη Νομική Βιβλιοθήκη, Σόλωνος 104, Παλαιό Χημείο (απογευματινή & βραδινή)
17-18 Μαΐου στην γκαλερί Λόφος Art Project, Βελβενδού 39, Κυψέλη
24-25 Μαΐου στην γκαλερί Λόφος Art Project, Βελβενδού 39, Κυψέλη
Ώρες παραστάσεων: 18:30 απογευματινή και 21:00 βραδινή
Διάρκεια: 70 λεπτά
Για τις παραστάσεις στη Νομική Βιβλιοθήκη η Είσοδος ΑμΕΑ θα γίνεται από την οδό Μαυρομιχάλη
Τιμές εισιτηρίων:
15 ευρώ (γενική είσοδος)
10 ευρώ (φοιτητικό, ατέλειες ηθοποιών, άνεργοι & ομαδικό εισιτήριο για γκρουπ θεατών από έξι (6) άτομα και πάνω)
Προπώληση εισιτηρίων: TicketServices.gr
