Ο Τόμας Μαν γεννήθηκε στο Λύμπεκ το 1875. Γιος πλούσιου εμπόρου, λάτρης της τέχνης και της λογοτεχνίας ασπάστηκε τις ιδέες του Νίτσε, του Γκαίτε, του Σοπενχάουερ και διαποτίστηκε από την μουσική του Βάγκνερ, που θεωρείται ορόσημο στην ανάπτυξη της Δυτικής μουσικής. η Όπερα «Τριστάνος και Ιζόλδη» του συνθέτη, βασίστηκε στην ποιητική εκδοχή του Γερμανού Γκόνφριντ φον Στράσμπουργκ που άντλησε με τη σειρά του τον μύθο από τα τραγούδια Κελτών τροβαδούρων του Μεσαίωνα.
Γράφει η Χαρά Κιούση
Ο Βάγκνερ επηρεασμένος από το βιβλίο του Σοπενχάουερ «Ο Κόσμος της βούλησης και ως παράσταση» και από τον έρωτά του για την νεαρή Ματίλντα, σύζυγο του πλούσιου εμπόρου Όττο Βεζεντόνκ, δημιουργεί την πρωτοποριακή και ανατρεπτική μουσική της όπερας « Τριστάνος και Ιζόλδη». Ο Τόμας Μαν υποκινούμενος από ένα ρομαντισμό που «δεσπόζει στο συλλογικό ασυνείδητο της Δύσης» γράφει τον δικό του «Τριστάνο» εξυμνώντας τον έρωτα που βρίσκει την πραγματική του διάσταση στη μεταθανάτια ζωή. Το 1903 ο γιατρός Auguste Rollier, εφαρμόζει την μέθοδο «θεραπείας της φυματίωσης με ηλιοθεραπεία» για τους πλούσιους της Ευρώπης.
Η ίδια η σύζυγος του Τόμας Μαν έπασχε από φυματίωση και νοσηλεύτηκε σ’ ένα από τα περίφημα σανατόρια του της Ελβετίας.
Στον «Τριστάνο» αρχές Γενάρη έρχεται στο σανατόριο Αινφρίν για κούρα η νεαρή Γκαμπριέλε, που πριν δέκα μήνες γέννησε το αγοράκι της. Φοβερά εξασθενημένη με ενδείξεις φυματίωσης -οι ακτινογραφίες των πνευμόνων έδειξαν ότι πάσχει από ψυχοσωματική ασθένεια- συναναστρέφεται με τον ιδιόρρυθμο συγγραφέα Ντέτλεβ Σπινέλ. Μεταξύ τους αναπτύσσεται μια ιδιόμορφη σχέση που τους διαπερνά μαγικά δυναμιτίζοντας το συναίσθημά τους. Η κορύφωσή του μέσω της μουσικής θα αποβεί τραγική
Η ποιητική μετάφραση του Κυριάκου Κεντρωτή λειτουργεί «ως ασφαλής δίαυλος» για την ένωση του λόγου και της μουσικής με κοινό παρανομαστή τον χρόνο. Εδώ το μαγικό φίλτρο που προξενεί αδάμαστο ερωτικό πάθος είναι η ίδια η μουσική και η συγγραφή, που περικλείουν άφατο πόνο αλλά και δημιουργική δύναμη.
«Σαν δυο αντίρροπες δυνάμεις» που αγκαλιάζονται στις αποχρώσεις μιας ορχήστρας και του Λόγου.
Η Μαρία Μαγκανάρη σκηνοθετικά σπάει τη σιωπή «σ’ ένα κόσμο σε θνήσκων φως» όπου ο χρόνος είναι στάσιμος, τίποτα δεν συμβαίνει και όλα επαναλαμβάνονται βαρετά περιμένοντας το θάνατο. Ο Τόμας Μαν χαρακτηρίζει «τα μυθιστορήματά του τη μουσική του», και τον «Τριστάνο» ένα έργο αντίστιξη στην όπερα του Βάγκνερ. Σε λογοτεχνική αντίστιξη διαπιστώνουμε την εναλλαγή ιατρικών και μεταφυσικών συζητήσεων σε αρμονική διαδοχή, και τις αντιθέσεις μεταξύ Ρομαντισμού και Διαφωτισμού. Ο Τόμας Μαν με λεπτή ειρωνεία σ’ ένα επίπεδο γνωσιολογικό επισημαίνει μέσα από το σανατόριο την κοινωνική ασθένεια της εποχής του.
Επίσης τη σχέση ζωής και θανάτου που υποθάλπτει ο χρόνος, καθώς και τη σχέση του καλλιτέχνη και του διανοούμενου. Αυτό που εξιτάρει όμως την κεντρική ηρωίδα είναι το πάθος της για την μουσική, ένας έρωτας ακατάλυτος που την οδηγεί σε συναισθηματική σύγχιση με ολέθριες συνέπειες.
Ένα πάθος που την κρατά στη ζωή αλλά και την σκοτώνει, κάτι σαν υπερφυσική πνευματική «άσκηση», που στην παράσταση γίνεται κίνηση ορχηστρική και μεθυσμένων αισθήσεων από την Σύρμω Κεκέ. Το αμφίθυμο ποιητικό σύμπαν του Τόμας Μαν απέδωσαν με σωστές ερμηνείες και οι ηθοποιοί Κώστας Κορωναίος, Γιώργος Κριθάρας, Μαρία Μαγκανάρη και Βασιλική Σκευοφύλαξ. Έτσι με την «τελείωση του έρωτα στο θάνατο» όπου η συμπαντική μουσική απελευθερώνει την ψευδαίσθηση της χαράς «η ιδέα της αιώνιας νύχτας» χαρίζει την εσωτερική γαλήνη.
Προσεγμένα κοστούμια ενδεικτικά της εύπορης τάξης, Αλπικό τοπίο για σκηνικό με συμβολικό φωτεινό ορίζοντα, εναλλασσόμενες μουσικές των Σοπέν, Βάγκνερ και απόλυτο σκοτάδι που καταπίνει το φως συνέβαλαν στην κομψή αισθητική της παράστασης.
Απέναντι στη θέση του Σοπενχάουερ ότι «ή άρνηση της βούλησης για τη ζωή είναι η μοναδική και οριστική λύτρωση», ο Γιώργος Σεφέρης αντιτάσσει «…πως το σπουδαίο δεν είναι ν’ αλλάξουμε τη ζωή μας ονειροπολώντας μια άλλη πιο ενδιαφέρουσα, αλλά να κάνουμε να λαλήσει τούτη η ζωή όπως μας δόθηκε »
Συντελεστές
Μετάφραση: Κυριάκος Κεντρωτής
Διασκευή – Σκηνοθεσία: Μαρία Μαγκανάρη
Σκηνικά: Διδώ Γκόγκου, Ελένη Κανακίδου, Σόνια Σαμαρτζίδου
Κοστούμια: Παύλος Θανόπουλος
Σχεδιασμός φωτισμών: Μαρία Γοζαδίνου
Μουσικός σύμβουλος: Χαράλαμπος Γωγιός
Βοηθός σκηνοθέτη: Ανδριάνα Χαλκίδη
Βοηθός παραγωγής: Μαργαρίτα Γοζαδίνου
Παραγωγή: προτσές
Παίζουν οι ηθοποιοί: Σύρμω Κεκέ, Κώστας Κορωναίος, Γιώργος Κριθάρας, Μαρία Μαγκανάρη και Βασιλική Σκευοφύλαξ
Ο «Τριστάνος» του Τόμας Μαν κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Ύψιλον. Η παράσταση επιχορηγείται από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού.
