Τα όσα φρικτά συνέβησαν στη Μπούκα μετά την αποχώρηση των Ρώσων στρατιωτών και τις αναφορές για βασανιστήρια και εκτελέσεις Ουκρανών αμάχων, ένας YouTuber μετέφερε τα βίντεο στους δρόμους της Μόσχας, δείχνοντας σε random Ρώσους πολίτες τις φρικαλεότητες που προφανώς διαπράττονται στο όνομά τους, χωρίς απαραίτητα να συναινούν.
Ο Daniil Orain, 21 ετών, βιντεοσκόπησε τις αντιδράσεις των πεζών και τις δημοσίευσε στο δημοφιλές κανάλι του στο YouTube, 1420. Αλλά αν παρακολουθήσετε το βίντεό του περιμένοντας κραυγές σοκ και φρίκης, θα απογοητευτείτε. Περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, οι Ρώσοι που δέχτηκαν να του μιλήσουν είναι απλά μπερδεμένοι.
«Λένε ότι είναι ψεύτικο, ότι είναι προπαγάνδα», δήλωσε ο κ. Orain στην Independent. «Κυρίως, οι άνθρωποι λένε ότι πρόκειται για έναν “παγκόσμιο πόλεμο πληροφοριών”. Έτσι τον αποκαλούν. Και λένε ότι “δεν μπορώ να εμπιστευτώ κανέναν”».
«Νομίζω ότι έχουμε μια ασυμφωνία των γεγονότων»
Στο βίντεο, οι Μοσχοβίτες παρακολουθούν κάποια πλάνα σε ένα τηλέφωνο, που δείχνουν τα πτώματα στην Μπούκα και σε άλλες πόλεις έξω από το Κίεβο. Οι αντιδράσεις τους είναι ανατριχιαστικά μουδιασμένες.
«Νομίζω ότι έχουμε μια ασυμφωνία των γεγονότων», λέει ένας νεαρός άνδρας. «Δεν σκοπεύω να εμπιστευτώ καμία από τις δύο πλευρές, γι’ αυτό και αποστασιοποιούμαι από όλα αυτά τα πράγματα. Διαφορετικά, θα τρελαθείς».
«Δεν μπορώ να πω τίποτα γι’ αυτό», λέει ένας άνδρας με κουκούλα. «Δεν εμπιστεύομαι καθόλου την τηλεόραση, γιατί τα δικά μας μέσα ενημέρωσης λένε αυτό, τα δικά τους μέσα ενημέρωσης λένε εκείνο. Είναι ένα παιχνίδι των πολιτικών».
«[Υπάρχουν] πάρα πολλές πλαστογραφίες, οπότε δεν πιστεύω ούτε τη μία ούτε την άλλη πλευρά», λέει ένας άνδρας με μωβ μπουφάν. «Το βλέπεις τώρα, αλλά την επόμενη μέρα είναι ψεύτικο. Γι’ αυτό σταμάτησα να παρακολουθώ αυτό το νήμα εντελώς».
Καθώς οι ουκρανικές δυνάμεις ανακατέλαβαν την Μπούκα τον περασμένο μήνα, βρήκαν μεγάλο αριθμό αμάχων να κείτονται νεκροί στους δρόμους και σε ομαδικούς τάφους. Μερικοί από αυτούς είχαν δεμένα τα χέρια τους, γεγονός που υποδηλώνει ότι είχαν εκτελεστεί. Άλλοι ήταν καμένοι ή αποκεφαλισμένοι.
BBC: Αναπαραγωγή της προπαγάνδας
Αλλά καθώς εμφανίστηκαν φωτογραφίες και βίντεο από αυτά τα φερόμενα εγκλήματα πολέμου, οι δυνάμεις παραπληροφόρησης της Ρωσίας ανέλαβαν δράση. Μία από τις μεθόδους τους, λέει το αμερικανικό υπουργείο Εξωτερικών, είναι η δημιουργία ιστοσελίδων που «προσποιούνται ότι είναι ειδησεογραφικά πρακτορεία για να διαδίδουν ψέματα και να σπέρνουν τη διχόνοια». Μια άλλη είναι να διαστρεβλώνουν ψευδείς αφηγήσεις – για παράδειγμα, ότι τα βίντεο των φρικαλεοτήτων είναι deepfakes, ή ότι τα θύματα είναι ηθοποιοί, ή ότι η όλη είδηση είναι μια «προβοκάτσια από Ουκρανούς ριζοσπάστες».
Ορισμένες από αυτές τις υποτιθέμενες προπαγάνδες επαναλαμβάνονται ρητά από τους πεζούς που μιλούν στον YouTuber. «Νομίζω ότι μπορούμε να πούμε ότι θα μπορούσε να είναι μια προβοκάτσια», λέει ένας νεαρός.
«Είναι όλα ψεύτικα, γιατί έχω δει ένα βίντεο στο Telegram», λέει ένας άνδρας με αδιάβροχο Nike. «Πτώματα βρίσκονται τριγύρω, και όταν τελειώνει η βιντεοσκόπηση, [ένα] πτώμα σηκώνει το χέρι του. Γι’ αυτό είμαι σίγουρος ότι όλα αυτά είναι ένας πόλεμος πληροφοριών».
«Απ’ όσο γνωρίζω, όταν τα ρωσικά στρατεύματα έφυγαν από εκείνο το μέρος, η ουκρανική αστυνομία πήγε εκεί και δεν βρέθηκαν πτώματα», λέει ένας νεαρός άνδρας που φοράει σακίδιο πλάτης. «Σε λίγες μέρες ήρθε η Εθνοφρουρά και για κάποιο λόγο εμφανίστηκαν τα πτώματα. Οπότε, έχω αμφιβολίες σχετικά με αυτό. Νομίζω ότι πρόκειται για ουκρανική προβοκάτσια».
Και οι δύο αυτές ιστορίες έχουν διαψευστεί. Ανάλυση του BBC στο βίντεο με το πτώμα που κουνάει το χέρι – το οποίο τραβήχτηκε από ένα αυτοκίνητο – διαπίστωσε ότι η κίνηση του υποτιθέμενου υψωμένου “χεριού” προκλήθηκε στην πραγματικότητα από μια σταγόνα βροχής που κινείται στο παρμπρίζ. Όσον αφορά το ερώτημα του χρονοδιαγράμματος, οι δορυφορικές φωτογραφίες δείχνουν ότι τα πτώματα βρίσκονταν στην Μπούκα όταν τα ρωσικά στρατεύματα εξακολουθούσαν να ελέγχουν την πόλη.
Αν αυτή είναι η στρατηγική, φαίνεται να αποδίδει.
«Είμαστε απλοί πολίτες», λέει ένας άλλος νεαρός άνδρας που μόλις είδε το βίντεο. «Δεν ξέρουμε την αλήθεια, οπότε δεν έχει νόημα να το συζητάμε». Δύο νεαρές κοπέλες λένε ότι «είναι τελείως γα@@η κατάσταση. Είναι τραγικό να συμβαίνουν αυτά τον 21ο αιώνα».
Ποια είναι η πλέον συνηθισμένη απάντηση των Ρώσων
Εν τω μεταξύ, η πιο συνηθισμένη απάντηση είναι μακράν πολύ πιο απλή: «Ουδέν σχόλιο». Ο Orain λέει ότι αυτό μπορεί να οφείλεται στην απάθεια ή στο φόβο μήπως προσκρούσει στους δρακόντειους νέους νόμους της Ρωσίας για την ελευθερία του λόγου
«Δεν μπορείς να εκφράσεις τη γνώμη σου αν είναι αντίθετη με την επίσημη άποψη, γιατί μπορεί να θεωρηθεί “ψεύτικη” και να σε στείλουν σε γκουλάγκ», εξηγεί ο νεαρός σκηνοθέτης. «Ίσως λοιπόν να φοβούνται εξαιτίας αυτού του γεγονότος ή ίσως να μην τους ενδιαφέρει πραγματικά».
Όμως οι απαντήσεις που λαμβάνει ο YouTuber δίνουν μια ανησυχητική εικόνα. Το βίντεό του για τις φρικαλεότητες της Μπούkα φαίνεται να είναι ένα πρωτότυπο case study για το πώς λειτουργεί η παραπληροφόρηση για να εξαπατήσει, να συγκλονίσει και να αποδυναμώσει τους πολίτες.
Και όμως, ακόμη και όταν η παραπληροφόρηση είναι επιτυχής, ορισμένοι από αυτούς τους πολίτες εξακολουθούν να αντιτίθενται στον πόλεμο.
«Γενικά, είμαι κατά του πολέμου στον κόσμο μας», λέει ο άνδρας με την κουκούλα – ο ίδιος που είπε ότι δεν μπορεί να εμπιστευτεί τίποτα στην τηλεόραση. «Όχι μόνο μεταξύ της Ρωσίας και της Ουκρανίας, αλλά οποιονδήποτε πόλεμο».
Το επόμενο βίντεο του κ. Orain, που δημοσιεύτηκε την ίδια μέρα, έχει τίτλο «Σας έχουν κάνει πλύση εγκεφάλου;». Η απάντηση, προφανώς, δεν είναι τόσο απλή.
