Στην Ισπανία, το φρανκικό παρελθόν παραμένει ορατό, στα χωριά που εξακολουθούν να φέρουν το όνομα του Caudillo και στις πληγές της δικτατορίας που παραμένουν ανοικτές, 44 χρόνια μετά τον θάνατο του Φράνκο.
«Προφανώς, όταν υπάρχουν περισσότεροι από 100.000 αγνοούμενοι σε ομαδικούς τάφους, που δίνουν στην Ισπανία την δεύτερη θέση στην παγκόσμια κατάταξη των χωρών με τους περισσότερους αγνοούμενους (μετά την Καμπότζη), οι πληγές είναι ακόμη ανοικτές», εξηγεί ο Αλεχάντρο Κιρόγα, ιστορικός του Πανεπιστημίου του Newcastle.
Το μαυσωλείο της Valle de los Caidos, όπου έχει ενταφιασθεί ο Φράνκο κοντά στην Μαδρίτη, αφού ηγήθηκε της Ισπανίας από το 1939 μέχρι το 1975, είναι το σύμβολο του φρανκικού παρελθόντος στην δημοκρατική Ισπανία.
Το μνημειακό σύμπλεγμα, αντίστοιχο του οποίου δεν υπάρχει σε χώρες που κυβερνήθηκαν από δικτάτορες όπως η Γερμανία, η Ιταλία ή η Πορτογαλία, ξεχωρίζει την Ισπανία ως ανώμαλη εξαίρεση στην δυτική Ευρώπη, λέει ο Χούλιαν Κασανόβα, καθηγητής Σύγχρονης Ιστορίας του Πανεπιστημίου της Saragossa.
Για την σοσιαλιστική κυβέρνηση, η εκταφή του Caudillo αποτέλεσε προτεραιότητα από την ανάληψη της εξουσίας τον Ιούνιο 2018, ώστε το μαυσωλείο, σημείο συνάντησης και προσκυνήματος των νοσταλγών, να πάψει να είναι τόπος εξύμνησης του φρανκισμού.
Χωριά και δρόμοι
Για τους ιστορικούς, η εκταφή θα είναι ένα βήμα προς την κατεύθυνση της εξομάλυνσης σε μία χώρα όπου 44 χρόνια μετά το τέλος του φρανκισμού, χωριά εξακολουθούν να φέρουν το όνομα του δικτάτορα, όπως τα Alberche del Caudillo και Llianos del Caudillo στην κεντρική Ισπανία, ενώ πολλοί δρόμοι φέρουν τα ονόματα στελεχών του καθεστώτος του.
Αυτή η ισπανική «ανωμαλία» οφείλεται κατ΄αρχάς, στο γεγονός ότι αντίθετα με τον Αδόλφο Χίτλερ ή τον Μπενίτο Μουσολίνι, ο Φράνκο επέζησε του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, στον οποίο δεν συμμετείχε, και πέθανε τριάντα χρόνια αργότερα ενώ εξακολουθούσε να βρίσκεται στην ηγεσία της χώρας.
Μετά τον θάνατό του, η μετάβαση προς την δημοκρατία «διατήρησε τις πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές ελίτ του φρανκισμού» και θεμελιώθηκε «στην ιδέα σύμφωνα με την οποία το φρανκικό παρελθόν δεν πρέπει να είναι θέμα πολιτικής αντιπαράθεσης», εξηγεί ο ιστορικός Αλεχάντρο Κιρόγα.
Το αποτέλεσμα είναι ότι μέρος «της ηγεσίας της δημόσιας διοίκησης και τη δικαιοσύνης διατήρησαν ένα πολύ συντηρητικό προφίλ κατά την διάρκεια μεγάλου μέρους της δημοκρατικής περιόδου», σύμφωνα με τον Μαρκ Γκιλ, ιστορικό του ανοικτού πανεπιστημίου της Καταλονίας, όπως αναφέρει το Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων.
Η αμνηστία που χορηγήθηκε κατά την διάρκεια της μετάβασης οδήγησε στην απελευθέρωση των πολιτικών κρατουμένων, αλλά εμπόδισε ταυτόχρονα να διεξαχθούν έρευνες για τα εγκλήματα του φρανκικού καθεστώτος.
Το θέμα της ιστορικής μνήμης διχάζει
Μόλις το 2007, με απόφαση του σοσιαλιστή πρωθυπουργού Χοσέ Λουίς Ροντρίγκεθ Θαπατέρο, το ισπανικό κοινοβούλιο ενέκρινε νόμο «περί ιστορικής μνήμης» με στόχο να αναγνωρισθούν τα θύματα του φρανκισμού και να αποσυρθούν όλα τα σύμβολα της δικτατορίας από τους δημόσιους χώρους.
Όμως έκτοτε, το θέμα εξακολουθεί να διχάζει την Ισπανία, με την δεξιά να κατηγορεί την αριστερά ότι επιδιώκει να ανοίξει τις πληγές του παρελθόντος.
Η εφαρμογή του νόμου αποκλείσθηκε κατά την διάρκεια της διακυβέρνησης της χώρας από το Λαϊκό Κόμμα, το οποίο βρισκόταν στην εξουσία από το 2011 έως το 2018 υπό τον Μαριάνο Ραχόι, και προήλθε από παράταξη που δημιουργήθηκε από πρώην υπουργούς του Φράνκο.
Πολύ συχνά, οι ενώσεις που αναζητούσαν τα λείψανα των αγνοουμένων της δικτατορίας «έσκαβαν σε συνθήκες απόλυτης μοναξιάς», σημειώνει ο Μαρκ Γκιλ, ενώ ο ίδιος ο Μαριάνο Ραχόι επαίρετο ότι δεν δαπάνησε ούτε ένα ευρώ δημοσίου χρήματος για την εφαρμογή του νόμου του 2007.
Ο διάδοχός του, ο Πάβλο Κασάδο, δήλωσε την Δευτέρα ότι δεν πρόκειται να χάσει «ούτε λεπτό για να μιλήσει γι΄αυτό που συνέβη στην Ισπανία εδώ και 50 χρόνια, για μία ιστορία που ευτυχώς έχει ξεπερασθεί σήμερα».
«Όταν γίνεται λόγος για τον Φράνκο και την Ιστορία, το Λαϊκό Κόμμα υιοθετεί μία στάση που δεν έχει καμία σχέση με την στάση ενός δημοκρατικού κόμματος. Είναι η μεγάλη εξαίρεση στην Ευρώπη», λέει ο Χούλιαν Κασανόβα.
Η θέση του ακροδεξιού Vox, που έκανε τον Απρίλιο την είσοδό του στην ισπανική βουλή και οι δημοσκοπήσεις το φέρνουν να αναδεικνύεται τρίτη πολιτική δύναμη της χώρας στις εκλογές της 10ης Νοεμβρίου, είναι ακόμη πιο προκλητική. Ο ηγέτης του Σαντιάγο Αβασκάλ θεωρεί ότι η σημερινή εκταφή του Φράνκο αποτελεί «βεβήλωση».
