Τον αποκάλεσαν «ιταλό Σίντλερ» και του αποδόθηκε η σωτηρία 5.000 Εβραίων κατά τη διάρκεια του ολοκαυτώματος.

Ο Τζιοβάνι Παλατούτσι, αξιωματικός της αστυνομίας, τιμήθηκε στο Ισραήλ, στη Νέα Υόρκη και την Ιταλία, με δρόμους και πλατείες βαφτισμένες με το όνομά του, ενώ ο πάπας Ιωάννης Παύλος Β’ τον καθιέρωσε ως μάρτυρα, ένα βήμα δηλαδή πριν την αγιοποίηση.

Ωστόσο, τα στελέχη του μουσείου ολοκαυτώματος της Ουάσιγκτον έφεραν στην επιφάνεια στοιχεία τα οποία είναι κάθε άλλο παρά ηρωικά: ο Παλατούτσι ήταν ένας συνεργάτης των Ναζί που ενεπλάκη στη μεταφορά Εβραίων στο Άουσβιτς.

Ένας αριθμός ερευνητών ανέλυσε σχεδόν 700 ντοκουμέντα και έστειλαν ένα γράμμα στους ιθύνοντες του μουσείου, όπου ανέφεραν ότι ο Παλατούτσι ήταν «ένας πρόθυμος εφαρμοστής της ρατσιστικής νομοθεσίας και, αφότου ορκίστηκε πίστη στην κοινωνική δημοκρατία του Μουσολίνι, συνεργάστηκε με τους Ναζί».

Το γράμμα αυτό έλεγε επίσης ότι οι ιταλικές και οι γερμανικές καταγραφές δεν έδειχναν πουθενά ότι ο Παλατούτσι είχε βοηθήσει Εβραίους κατά τον πόλεμο. Η πρώτη αναφορά περί βοηθείας εμφανίστηκε αρκετά χρόνια μετά τη λήξη του πολέμου, το 1952. Οι ερευνητές βρήκαν επίσης και έγγραφα που έδειχναν πως είχε βοηθήσει τους Γερμανούς στην αναγνώριση Εβραίων.

Δεν υπάρχει εξήγηση για το πώς επικράτησε η αντίληψη των ηρωικών πράξεων του Παλατούτσι. Ορισμένοι ειδικοί θεωρούν ότι οι πράξεις αυτές άντεξαν στο χρόνο λόγω της θετικής απόχρωσης που προσέδιδαν στη μεταπολεμική Ιταλία.

Αρχικά, οι ερευνητές σκόπευαν να αντιληφθούν τις αιτίες ενδυνάμωσης του φασισμού στην πόλη Φιούμε, όπου εργαζόταν ο Παλατούτι. Τα έγγραφα που γκρέμισαν τον ήρωα Παλατούτσι βρέθηκαν τυχαία. Ενώ ήταν αστυνομικός διευθυντής στη Φιούμε (σήμερα Ριέκα της Κροατίας), ο Παλατούτσι θεωρήθηκε σωτήρας χιλιάδων Εβραίων ανάμεσα στο 1940 και το 1944. Όταν οι Ναζί κατέκτησαν την πόλη το 1943, ειπώθηκε ότι ο Παλατούτσι κατέστρεψε ορισμένα έγγραφα ώστε να εμποδίσει την αποστολή Εβραίων στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Η ανδρεία του ενισχύθηκε από το θάνατό του σε ηλικία 35 ετών στο Νταχάου.

Ωστόσο, η ερευνήτρια Νατάλια Ιντρίμι είπε πως οι ιστορικοί μπόρεσαν να βρουν τα υποτίθεται κατεστραμμένα έγγραφα αυτά. Το συμπέρασμα ήταν ότι από τους 500 Εβραίους στην Φιούμε το 1943, στάλθηκαν οι 412 στο Άουσβιτς, δηλαδή περίπου το 80%, ποσοστό υψηλότερο από κάθε άλλη ιταλική πόλη. Η έρευνα έδειξε πως αντί για αστυνομικός διευθυντής, ο Παλατούτσι ήταν αναπληρωτής βοηθός επίτροπος, υπεύθυνος για την επιβολή των ρατσιστικών νόμων της μουσολινικής Ιταλίας. Επιπλέον, η καταδίκη του στο Νταχάου το 1944 δεν είχε σχέση με σωτηρία Εβραίων αλλά με τις κατηγορίες για παροχή πληροφοριών στους Βρετανούς με αντάλλαγμα τη μεταπολεμική ανεξαρτησία της Φιούμε.

Η Ιντρίμι είπε ότι ο μύθος του Παλατούτσι ξεκίνησε το 1952, όταν ο θείος του επίσκοπος Τζουζέπε Μαρία Παλατούτσι χρησιμοποίησε την ιστορία του προκειμένου να πείσει την κυβέρνηση να χορηγήσει σύνταξη στους γονείς του Τζιοβάνι Παλατούτσι. Η ιστορία αυτή βρήκε πρόσφορο έδαφος, μιας και έμοιαζε να ενδυναμώνει τη φήμη του πάπα Πίου ΙΒ’, τον οποίο οι εβραϊκές οργανώσεις κατηγορούσαν για αδιαφορία σχετικά με το ολοκαύτωμα.

Στο γράμμα της προς το μουσείο ολοκαυτώματος στην Ουάσιγκτον, η Δρ. Ιντρίμι λέει πως «ο Τζιοβάνι Παλατούτσι εκπροσωπεί τη σιωπή, το φαρισαϊσμό και τη συμμόρφωση πολλών νέων ιταλών αξιωματικών που αγκάλιασαν με ενθουσιασμό του Μουσολίνι στις τελευταίες, καταστροφικές πολιτικές του κινήσεις».

Η αποκάλυψη αυτή οδήγησε το ισραηλινό ίδρυμα για τη Μνήμη των Μαρτύρων και των Ηρώων του Ολοκαυτώματος, το Γιαντ Βασσέμ, να επανεξετάσει την μεγάλη τιμή που έκανε στον Παλατούτσι το 1990, ονομάζοντάς τον έναν από τους Δίκαιους των Εθνών (μια τιμή που έγινε και στον Όσκαρ Σίντλερ, το γερμανό βιομήχανο που έσωσε 12.000 Εβραίους απ’ τα στρατόπεδα συγκέντρωσης).

Η αφήγηση της αυταπάρνησης και του ηρωισμού του Παλατούτσι μεταφέρθηκε σε βιβλία, άρθρα και ταινία. Η Ένωση Τζιοβάνι Παλατούτσι τόνιζε την παρέμβαση του αστυνομικού για τη θαυματουργή απομάκρυνση ενός όγκου στο νεφρό ενός ασθενούς, πράγμα που θα οδηγούσε τον ίδιο σε αγιοποίηση.

Η οργάνωση Anti-Defamation League βράβευσε τον Παλατούτσι το 2005, με το δήμαρχο της Νέας Υόρκης Μπλούμπεργκ να καθιερώνει μέρα αφιερωμένη στον «ήρωα». Το διεθνές ίδρυμα Raoul Wallenberg έχει ένα παιάνα αφιερωμένο σε αυτόν στην ιστοσελίδα του.

Ο εκπρόσωπος του Βατικανού Φεντερίκο Λομπάρντι ανακοίνωσε πως το Βατικανό ενημερώθηκε για τα ζητήματα που ανέκυψαν και πως το θέμα ανετέθη σε ιστορικό ερευνητή. Ο Αλεξάντερ Στιλ, καθηγητής στη σχολή δημοσιογραφίας του πανεπιστημίου της Κολούμπια, είπε πως η υπόθεση Παλατούτσι ήταν το αποτέλεσμα τριών πανίσχυρων θεσμών, που είχαν συμφέρον στη δημοσίευση μιας τέτοιας ηρωικής ιστορίας: «Η ιταλική κυβέρνηση ήθελε απεγνωσμένα να εξιλεωθεί και να δείξει πως οι Ιταλοί ήταν καλύτεροι και πιο ανθρωπιστές από τους Ναζί συμμάχους τους. Η Καθολική Εκκλησία ήθελε οπωσδήποτε να διηγηθεί μια ιστορία που να καταδείκνυε το θετικό ρόλο της κατά τον πόλεμο, και το κράτος του Ισραήλ επεδίωκε την ανάδειξη ιστοριών όπου απλοί, ηθικοί μη-Εβραίοι βοήθησαν στη σωτηρία του εβραϊκού λαού».

Φυσικά, η Ένωση Τζιοβάνι Παλατούτσι απέρριψε με οργή τη θεώρηση πως η όλη ιστορία ηρωισμού ήταν μια επινόηση συγγενών και φίλων του αστυνομικού.

Το μουσείο ολοκαυτώματος της Ουάσιγκτον αφαίρεσε τις πληροφορίες για το άτομο του Παλατούτσι από την έκθεσή του και έχουν ήδη ξεκινήσει οι διαδικασίες για την αφαίρεση κάθε ένδειξης σχετικά με τον άνθρωπο αυτόν.