Όσο μαίνεται ο πόλεμος μεταξύ Χαμάς και Ισραήλ, αυτοί που πληρώνουν το πιο βαρύ τίμημα είναι όπως πάντα οι άμαχοι: παιδιά, γυναίκες, ηλικιωμένοι, ασθενείς πέφτουν καθημερινά θύματα αεροπορικών βομβαρδισμών και επιδρομών σε σπίτια. Διεθνείς οργανισμοί κάνουν έκκληση για συμμόρφωση με το δίκαιο του πολέμου και την προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ενώ κατηγορίες για παραβιάσες του διεθνούς δικαίου εξαπολύονται εκατέρωθεν.
Ποιο είναι λοιπόν το πλαίσιο των διεθνών νόμων που διέπουν τον πόλεμο και τις ένοπλες συγκρούσεις;
«Οι πολίτες δεν πρέπει να στοχοποιούνται…»
Οι επιτρεπόμενες μέθοδοι και τα μέσα πολέμου υπαγορεύονται από το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο ή jus in bello, που περιλαμβάνει τις συμβάσεις της Γενεύης του 1949 και τα πρωτόκολλα του 1977 και το οποίο ισχύει για όλους τους εμπλεκόμενους – όχι μόνο για κρατικούς παράγοντες δηλαδή.
Κεντρικό δόγμα αυτού είναι ότι οι πολίτες δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να στοχοποιούνται. Επιπλέον, ορίζει ότι μια επίθεση δεν πρέπει να πραγματοποιηθεί εάν «αναμένεται να προκαλέσει τυχαία απώλεια ζωής πολιτών, τραυματισμό αμάχων, ζημιά σε πολιτικά υποκείμενα ή συνδυασμό αυτών». Υπάρχουν πολλές άλλες διατάξεις, οι οποίες επίσης απαγορεύουν την ομηρία, την υπερβολική καταστροφή και ιδιοποίηση περιουσίας και τις επιθέσεις στα νοσοκομεία, όπως αναφέρει η βρετανική Guardian, ενώ μία ακόμη διάταξη ορίζει ότι πρέπει να επιτρέπεται η πρόσβαση σε ανθρωπιστική βοήθεια για αμάχους που έχουν ανάγκη.
Αυτοάμυνα
Στο διεθνές δίκαιο, το jus ad bellum, από την άλλη, αναφέρεται στις συνθήκες υπό τις οποίες τα κράτη μπορούν να καταφύγουν σε πόλεμο ή στη χρήση ένοπλης δύναμης. Η «αυτοάμυνα», όπως αναφέρεται από το Ισραήλ στην απάντησή του, είναι μια από τις δικαιολογίες για τον πόλεμο, με το άρθρο 51 του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών να διατηρεί αυτό το δικαίωμα «εάν συμβεί ένοπλη επίθεση».
Ωστόσο, η άσκηση αυτού του δικαιώματος αυτοάμυνας εξακολουθεί να υπόκειται στο διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο. Με άλλα λόγια, η νόμιμη άσκηση της αυτοάμυνας δεν επιτρέπει σε ένα κράτος να προσφεύγει σε απεριόριστα μέσα και υπόκειται σε jus in bello για να ελαχιστοποιήσει τα δεινά στις ένοπλες συγκρούσεις. Την περασμένη Τρίτη, ο Ύπατος Εκπρόσωπος της ΕΕ για τις Εξωτερικές Υποθέσεις Zοζέπ Μπορέλ, δήλωσε: «Το Ισραήλ έχει το δικαίωμα στην αυτοάμυνα, αλλά αυτό πρέπει να γίνει κατ’ αναλογίαν του διεθνούς και ανθρωπιστικού δικαίου».
Διεθνή εγκλήματα
Υπάρχει επίσης διεθνές ποινικό δίκαιο, το οποίο εμπίπτει στη δικαιοδοσία του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου και των εθνικών δικαστηρίων. Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (ΔΠΔ) έχει δικαιοδοσία επί ατόμων για εγκλήματα πολέμου, εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και γενοκτονία και, σε περιορισμένο βαθμό, για το έγκλημα της επίθεσης (διεξαγωγή παράνομου πολέμου). Το ΔΠΔ περιγράφει τα εγκλήματα πολέμου ως «σοβαρές παραβιάσεις των συμβάσεων της Γενεύης» καθώς και «άλλες σοβαρές παραβιάσεις των νόμων και των εθίμων που ισχύουν στις διεθνείς ένοπλες συγκρούσεις». Αυτό περιλαμβάνει παραβιάσεις του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων από τις διατάξεις που προαναφέραμε.
Τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας περιλαμβάνουν φόνο, εξόντωση και απέλαση ή βίαιη μεταφορά πληθυσμού «όταν διαπράττονται ως μέρος μιας εκτεταμένης ή συστηματικής επίθεσης που στρέφεται εναντίον οποιουδήποτε άμαχου πληθυσμού, εν γνώσει της επίθεσης» και είναι αυτά που πιθανότατα θα διερευνηθούν και για τα οποία θα απαγγελθούν κατηγορίες στο πλαίσιο της τρέχουτσας σύγκρουσης.
Και οι δύο πλευρές έχουν επίσης αντιμετωπίσει κατηγορίες για γενοκτονία, αν και είναι δυσκολότερο έγκλημα η δίωξη, η παράνομη «πράξεις που διαπράχθηκαν με πρόθεση να καταστρέψουν, εν όλω ή εν μέρει, μια εθνική, εθνοτική, φυλετική ή θρησκευτική ομάδα». Σε αντίθεση με τα εγκλήματα πολέμου, τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και η γενοκτονία δεν χρειάζεται να συνδέονται με ένοπλη σύγκρουση.
Το Ισραήλ δεν είναι μέλος του ΔΠΔ, αλλά η Παλαιστίνη προσχώρησε σε αυτό το 2015. Επομένως, τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν στο έδαφός της (από οποιονδήποτε υπήκοο, συμπεριλαμβανομένων μη Παλαιστινίων) και από Παλαιστίνιους υπηκόους (εντός ή εκτός του εδάφους του) ενδέχεται να εμπίπτουν στη δικαιοδοσία του δικαστηρίου. Το 2021, το ΔΠΔ ξεκίνησε έρευνα για φερόμενα εγκλήματα πολέμου στα παλαιστινιακά εδάφη που διαπράχθηκαν τόσο από Ισραηλινούς όσο και από Παλαιστίνιους, συμπεριλαμβανομένου του πολέμου της Γάζας το 2014, με το Ισραήλ να αντιστέκεται σθεναρά στην έρευνα.
