Η ιστορία του βάρβαρου σπορ της ταυρομαχίας που αψηφά κάθε έννοια μέτρου

Το βραδάκι της Κυριακής, 25ης Σεπτεμβρίου 2011, 18.000 κόσμου κατέκλυσαν την αρένα της Βαρκελώνης για να δουν από κοντά την τελευταία ταυρομαχία της πόλης, καθώς η Καταλονία έβαλε τέλος στο αιμοβόρο άθλημα εγκαταλείποντας μια παράδοση 600 και πλέον ετών. Ο τελευταίος από τους έξι ταύρους που έπεσε νεκρός στο χώμα της αρένας ήταν ο στερνός που έχασε τη ζωή του για τη βάρβαρη τέρψη των ανθρώπων, αν και δεν συμμερίζεται φυσικά όλη η Ισπανία τους νεωτερισμούς των αυτονομιστών Καταλανών. Πολλά έχουν αλλάξει από την πρώτη καταγραμμένη ταυρομαχία της Βαρκελώνης το 1387, αν και όχι όσα θα περίμενε η πολιτισμένη Δύση. Χιλιάδες κυριολεκτικά ταύροι αλλά και οχτώ ματαδόρ έχουν σκοτωθεί μόνο στη φημισμένη αρένα La Monumental της Βαρκελώνης από το 1915 που άνοιξε τις πύλες της, αν και ο φόρος αίματος δεν φαίνεται να λογίζεται ανείπωτος για μια χώρα που εξακολουθεί να έχει την ταυρομαχία εθνικό σπορ και καλεί εδώ και χρόνια την UNESCO να την αναγνωρίσει ως μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς! Η απαγόρευση των ταυρομαχιών από την καταλανική κυβέρνηση δεν ήρθε χωρίς αντιδράσεις στη Βαρκελώνη, καθώς οι ορκισμένοι θαυμαστές του σπορ έκαναν λόγο για περιστολή των κοινωνικών ελευθεριών τους, καταμεσής των αλαλαγμών των παθιασμένων εχθρών της ταυρομαχίας που πανηγύρισαν την απεμπλοκή από την περιττή βαρβαρότητα. Η Ισπανία δεν είναι βέβαια η μόνη χώρα που φιλοξενεί κάποιας μορφής παιχνίδι με τον ταύρο, είναι ωστόσο αυτή που σκοτώνει πάντα τα περήφανα ζώα, ανάγοντας τις αιματοβαμμένες περιπέτειες της αρένας σε εθνικό σπορ για όλη την οικογένεια! Και παρά το γεγονός ότι ο δολοφονικός χαρακτήρας της ταυρομαχίας έλκει την καταγωγή του από τους μονομάχους και τα άγρια θηρία των ρωμαϊκών αρένων, ήταν στην Ισπανία κατά τον 18ο αιώνα που θα έπαιρνε τη σύγχρονη μορφή της. Οι έφιππες ταυρομαχίες ήταν δημοφιλέστατο σπορ στον Μεσαίωνα, ήταν όμως ο οραματιστής ματαδόρ Φρανσίσκο Ρομέρο αυτός που κατέβηκε από το άλογο το 1726 για να παλέψει με τον ταύρο με την κάπα και το σπαθί του, πυροδοτώντας μια κοινωνική μόδα που ούτε ο ίδιος θα μπορούσε να ονειρευτεί. Κυκλικές αρένες στήθηκαν στη στιγμή στις μεγαλύτερες ισπανικές πόλεις ώστε να μη στριμώχνεται ο άνθρωπος ή το ζώο στη γωνία. Η παλιότερη «σύγχρονη» αρένα είναι η La Maestranza, που εμφανίστηκε στη Σεβίλλη στα τέλη του 18ου αιώνα. Η ταυρομαχία ωστόσο, όπως την ξέρουμε σήμερα, χρειαζόταν άλλο ένα βήμα για να πάρει την τελική της μορφή. Τον ταυρομάχο Χουάν Μπελμόντε, ο οποίος πριν αυτοκτονήσει το 1926 ίδρυσε τη μοντέρνα σχολή που θέλει τον ματαδόρ να έλκει με το κόκκινο πανί τον ταύρο όσο πιο κοντά παίρνει στο σώμα του. Παράτολμοι και μεμονωμένοι άνθρωποι, όπως οι θρυλικοί ματαδόρ μιας άλλης εποχής, πυροδότησαν το συλλογικό φαντασιακό των Ισπανών με στιγμές ανθρώπινου μεγαλείου, κάνοντας τους τουρίστες που κατέφταναν στην Ιβηρική να μαγεύονται με τους φονικούς άθλους των μαχητών της αρένας. Προσωπικότητες όπως ο περιβόητος εδώ κυνηγός της περιπέτειας Έρνεστ Χέμινγουεϊ ενθουσιάστηκαν από τα τραγικά καμώματα των Ισπανών και μεταλαμπάδευσαν τη σπίθα της ταυρομαχίας μέσω του ανεπανάληπτου έργου τους. Και δεν ήταν φυσικά ο μόνος, καθώς πολλοί ακόμα άνθρωποι της τέχνης και των γραμμάτων αιχμαλωτίστηκαν στη ζοφερή σαγήνη της ταυρομαχίας, όπως οι ζωγράφοι Γκόγια, Μανέ και Πικάσο αλλά και οι ογκόλιθοι της γραφής Τολστόι, Λόρκα και Χέμινγουεϊ, για να αναφέρουμε μερικούς μόνο. Μέχρι τη δεκαετία του 1930, οι ταυρομάχοι ήταν πια αστέρες με τα όλα τους: φημισμένοι στα πέρατα του κόσμου και ζάμπλουτοι, δεν ήταν παρά κινητές ρεκλάμες του βάρβαρου σπορ. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι εδώ ο θρυλικός ματαδόρ Luis Miguel Dominguin: μέσα στη φανταχτερή στολή που του είχε φτιάξει ο κολλητός του Πάμπλο Πικάσο, o πολυεκατομμυριούχος ταυρομάχος ξεπάστρεψε 2.300 ταύρους πριν καν κλείσει τα 30 του, κυκλοφόρησε τις πιο διάσημες γυναίκες του καιρού του (Άβα Γκάρντνερ, Λορίν Μπακόλ, Ρίτα Χέιγουορθ και Μπριζίτ Μπαρντό) και αποκαλούσε φίλους τους Όρσον Γουέλς και Έρνεστ Χέμινγουεϊ! Τώρα οι ταυρομαχίες δεν ήταν απλό σπορ αλλά μορφή υψηλής τέχνης, στην οποία ο «καλλιτέχνης» διακινδύνευε την ίδια του τη ζωή. Παρά την κρίση που έπληξε την Ισπανία και τη μείωση των ταυρομαχιών κατά τουλάχιστον 1/3 την τελευταία πενταετία, οι αριθμοί που αντιπροσωπεύει το αιματοβαμμένο εθνικό σπορ παραμένουν ανατριχιαστικοί: μόνο το 2010, αναφέρουμε ενδεικτικά, διοργανώθηκαν περισσότερες από 1.700 ταυρομαχίες στα πέρατα της Ισπανίας και πάνω από 7.000 ταύροι θανατώθηκαν μέσα στις εξοντωτικές συνθήκες του ανθρώπινου θεάματος. Όσο για την απρόσκοπτη προμήθεια των ζώων, λειτουργούν τουλάχιστον 500 νόμιμες φάρμες στην Ισπανία, παρέχοντας αφειδώς θύματα στην ανθρώπινη ματαιοδοξία…

Προϊστορία

Το παιχνίδι με τον ταύρο είναι τόσο παλιό όσο και η ανθρώπινη αρχαιότητα, αφού μια μορφή σπορ που περιλάμβανε ταύρους λάμβανε χώρα ακόμα και στον πανάρχαιο μινωικό πολιτισμό. Για μας τους Έλληνες τα ταυροκαθάψια δεν χρειάζονται ιδιαίτερες συστάσεις, αν και στο ακροβατικό σπορ των αρχαίων ο ταύρος δεν πειραζόταν, καθώς ο σκοπός ήταν να φανούν το θάρρος και η ευλυγισία των συμμετεχόντων. Οι ταυρομαχίες με τη θανάσιμη έννοια έγιναν δημοφιλέστατες στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, καθώς οι πελώριοι ταύροι περιλαμβάνονταν στο σύνηθες μενού των άγριων θηρίων που ρίχνονταν μαζί με τους μονομάχους στα αμφιθέατρα. Αν και ήταν στην Ιβηρική Χερσόνησο που θα γνώριζαν πρωτοφανείς δόξες και θα αναπτύσσονταν ως αυτόνομο σπορ, πνευματική παρακαταθήκη των Μαυριτανών. Οι «βάρβαροι» της Βόρειας Αφρικής που κατέλαβαν την Ανδαλουσία το 711 μ.Χ. άλλαξαν την ιστορία της ταυρομαχίας και από το κτηνώδες και εν πολλοίς αδιαμόρφωτο θέαμα των κατακτητών Βησιγότθων τη μετέτρεψαν σε τελετουργική πρακτική άμεσα συνδεδεμένη με τις γιορτές τους. Εκεί ήταν που οι έφιπποι Μαυριτανοί κυνηγούσαν με τα εκπαιδευμένα άλογά τους ταύρους, σκοτώνοντάς τους στο τέλος. Αλλάζοντας όμως οι καιροί, άλλαζε και το αιμοβόρο σπορ. Κάποια στιγμή οι πεζοί βοηθοί των έφιππων ματαδόρ, που ήταν στην αρένα μόνο και μόνο για να αποπροσανατολίζουν τον πάντα θηριώδη ταύρο, άρχισαν να προσελκύουν το ενδιαφέρον του κοινού, βάζοντας προοδευτικά τα θεμέλια για την αλλαγή του τρόπου που διεξαγόταν η ταυρομαχία. Όταν ο Φρανσίσκο Ρομέρο υιοθέτησε το 1726 το σπαθί και τη μικρότερη σε μέγεθος (και πιο ευέλικτη) κάπα, η σύγχρονη ταυρομαχία με τους πεζούς ματαδόρ είχε έρθει για να θρονιαστεί για τα καλά στην Ιβηρική. Η «la fiesta brava» (η γενναία γιορτή) έδωσε τη θέση της στην «corrida de toros» (τρέξιμο των ταύρων) και το εθνικό σπορ των Ισπανών είχε γεννηθεί. Δημοφιλέστατη στις περισσότερες ισπανόφωνες χώρες (και κυρίως στο Μεξικό, το Περού, τη Βενεζουέλα και την Κολομβία), αλλά και σε διάφορες φονικές και μη παραλλαγές στην Πορτογαλία, τη νότια Γαλλία, τη Μέση Ανατολή, ακόμα και στην Κορέα και την Ιαπωνία αλλά και σε πάμπολλες αμερικανικές πολιτείες (ως ροντέο), η ταυρομαχία ριζώθηκε για τα καλά στην οικουμένη δημιουργώντας μια ζοφερή παράδοση από την οποία δύσκολα θα απαλλαγεί ο κόσμος. Στη γνωστότερη ισπανική εκδοχή της, έξι ταύροι σέρνονται στην αρένα για να θανατωθούν από τρεις ταυρομάχους σε μια απογευματινή παράσταση, με κάθε δολοφονικό συναπάντημα να διαρκεί περίπου 15 λεπτά. Οι ματαδόρ (και όχι τορεαδόρ, καθώς ο όρος που έγινε γνωστός από την όπερα «Κάρμεν» έχει μειωτική χροιά), μέσα στα χαρακτηριστικά φανταχτερά κοστούμια τους, εκτελούν περίτεχνες φιγούρες γύρω από τα κέρατα του ταύρου και όσο πιο κοντά περάσουν από το μόνο μέσο προστασίας του ζώου, με τόσο περισσότερο χειροκρότημα θα ανταμειφθούν από το φιλοθεάμον κοινό. Το κοκκινωπό χρώμα της κάπας είναι για να φαίνεται καλύτερα από τις εξέδρες και όχι γιατί προκαλεί θυμό στον ταύρο, ο οποίος όπως ξέρουμε δεν βλέπει χρώματα και αντιδρά απλώς στις κινήσεις του υφάσματος. Το μεγάλο ζήτημα είναι εδώ το πώς γίνονται οι ταύροι τόσο επιθετικοί. Αν πρέπει να το πούμε, είναι γιατί ο άνθρωπος έχει βάλει το χεράκι του κι εδώ…

Κακοποίηση των ζώων

Οι ταύροι είναι μεγάλα ζώα και χρειάζονται, όπως είναι φυσικό, τόνους φαγητού. Και βέβαια, την ώρα που ο υποσιτισμός τους είναι οικονομικότερος, τα χειρότερα έρχονται λίγες ώρες πριν από τη μάχη. Κάθε ταύρος που θα συμμετάσχει στο αιματοβαμμένο show κρατείται στην απομόνωση χωρίς νερό και φαγητό, την ίδια ώρα που το κλουβί δεν επιτρέπει τη διέλευση του φωτός. Οι κακουχίες αυτές προκαλούν στο ζώο αποπροσανατολισμό, πανικό, σύγχυση και επιθετικότητα, οδηγώντας στη γνωστή βίαιη συμπεριφορά του μέσα στην αρένα. Η οποία έχει ανθρώπινη σφραγίδα και πώς θα μπορούσε εξάλλου να ήταν διαφορετικά; Στα βασανιστήρια που ξεκινούν πριν από την ταυρομαχία, οι διοργανωτές προετοιμάζουν την εχθρική αντίδραση και συμπεριφορά τελικά του ταύρου μέσω της σωματικής κακοποίησής του. Ο ταύρος βγαίνει στην αρένα θεωρώντας ήδη πως δίνει τη μάχη της ζωής του και όταν αρχίσει να τραυματίζεται από τον ματαδόρ, ο σκοπός έχει επιτευχθεί: θα είναι αγώνας μέχρις εσχάτων! Κι έτσι δημιουργείται στο κοινό η πεποίθηση ότι οι ταύροι είναι εχθρικά και βίαια ζώα, αν και στην πραγματικότητα συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο. Είναι μόνο η ανθρώπινη μεταχείρισή τους που τους εξαγριώνει, αλλά και το αίσθημα της επιβίωσης φυσικά, μιας και φοβούνται για τη ζωή τους. Αν προσθέσουμε εδώ τον πόνο που βιώνουν από τα τρυπήματα του ταυρομάχου, το σκηνικό της φρίκης έχει ολοκληρωθεί.

Η πολιτική της ταυρομαχίας

Ήταν στα τέλη του 19ου-αρχές 20ού αιώνα όταν ένακίνημα διανοουμένων της Ισπανίας άρχισε να διαμαρτύρεται για την πολιτική του «άρτου και ταύρων», όπως ονομάστηκε σε ευθεία αναλογία με τον «άρτο και θεάματα» που προωθούσαν οι ρωμαίοι Συγκλητικοί για να κρατούν τις μάζες τιθασευμένες. Οι διανοούμενοι αυτοί θεώρησαν ότι η δημοτικότητα των ταυρομαχιών και του φλαμένκο αποτελούσε εχθρό της πραγματικής ισπανικής κουλτούρας, καθώς ήταν ανατολίτικες προσθήκες στον παραδοσιακό πολιτισμό και οι άμεσα υπεύθυνες φυσικά για όλα τα δεινά της χώρας. Κατά τη διάρκεια της μακρόχρονης δικτατορίας του Φράνκο όμως, οι ταυρομαχίες υποστηρίχθηκαν ενεργά από τον κρατικό μηχανισμό ως κάτι αυθεντικά ισπανικό, ως το εθνικό σπορ δηλαδή, κάτι που συνέδεσε στις συνειδήσεις του κόσμου τους ταυρομάχους με το καθεστώς του δικτάτορα. Κι έτσι πολλοί υπέθεσαν φυσικότατα ότι η αποκατάσταση της δημοκρατίας θα οδηγούσε τις ταυρομαχίες στο οριστικό τους τέλος, αν και έμελλε να αποδειχθούν πολύ σκληρές για να πεθάνουν. Δεν πέθανε εξάλλου ούτε στα αιματοβαμμένα χρόνια του ισπανικού εμφυλίου, αν και λίγο έλειψε. Γιατί μπορεί ο νικητής του εμφύλιου σπαραγμού, στρατηγός Φράνκο, να πήρε τις ταυρομαχίες υπό την προστασία του, κανείς ωστόσο δεν είχε όρεξη να εξακολουθεί να παρακολουθεί αιματοβαμμένα θεάματα. Ο τριετής εξάλλου πόλεμος είχε παράσχει αφειδώς εικόνες φρίκης στον λαό και το τελευταίο πράγμα που ήθελε τώρα να δει ήταν ταύρους να υποφέρουν στην αρένα. Χρειάστηκε ένας και μόνο ένας ταυρομάχος για να το αλλάξει αυτό, ο Μανουέλ Ροδρίγκεζ Σάντσεζ, γνωστός ως «Μανολέτε», ο οποίος όχι μόνο ανανέωσε τον τρόπο διεξαγωγής των ταυρομαχιών αλλά τις αναβίωσε από τις στάχτες τους. Ο Μανολέτε αντικατέστησε τον βαρύ παραδοσιακό ταύρο με νεότερα και πιο ενεργητικά ζώα, δίνοντας στην ταυρομαχία νέες προοπτικές θεάματος. Όταν μάλιστα τη μετέτρεψε σε σύμβολο της εθνικής αναγέννησης των Ισπανών, ο Φράνκο είχε βρει έναν ανέλπιστο σύμμαχο. Όταν μάλιστα σκοτώθηκε στην αρένα ο Μανολέτε, ο Φράνκο κήρυξε τριήμερο εθνικό πένθος! Η κυβέρνηση του Χοσέ Θαπατέρο ήταν η πρώτη που έθεσε ουσιαστικούς περιορισμούς στην ταυρομαχία, απαγορεύοντας την είσοδο στην αρένα σε παιδιά κάτω των 14 ετών, αλλά και την τηλεοπτική προβολή τους σε σταθμούς εθνικής εμβέλειας (το μέτρο ήρθη όταν έχασε τις εκλογές του 2011). Παρά το φρένο του Θαπατέρο, ό,τι έκανε το έκανε με την υποστήριξη των Ποδέμος, αν και αυτοί ακόμα δεν είναι τόσο φανατικά κατά της ταυρομαχίας. Ο ηγέτης τους, Πάμπλο Ιγκλέσιας, δήλωσε πρόσφατα ότι παρά το γεγονός ότι είναι αντίθετος, δεν θα απαγορεύσει τις ταυρομαχίες αν το κόμμα του εκλεγεί στην κυβέρνηση. Το Λαϊκό Κόμμα και ο ηγέτης του Μαριάνο Ραχόι έχουν εκδηλώσει εξάλλου ανοιχτά τα φιλικότατα αισθήματά τους προς τις ταυρομαχίες, υποστηρίζοντας την άποψη πως πρόκειται για μορφή τέχνης βαθιά ριζωμένη στην ισπανική ιστορία. Κι έτσι η εξάχρονη απαγόρευση της ζωντανής τηλεοπτικής μετάδοσης των ταυρομαχιών στις κρατικές συχνότητες κατέληξε στον κάλαθο των αχρήστων τον Σεπτέμβριο του 2012, όταν οι ταυρομάχοι πλημμύρισαν και πάλι τη δημόσια τηλεόραση. Το θέμα της ταυρομαχίας ενέχει βέβαια και μια σειρά από «περιφερειακές» επιπτώσεις, όπως ας πούμε το γεγονός ότι -σύμφωνα με τα επίσημα κρατικά στοιχεία- δίνει δουλειά σε 200.000 ανθρώπους (57.000 εκ των οποίων συνδέονται ευθέως με τις ταυρομαχίες) και αποφέρει έσοδα 1,6 δισ. ευρώ τον χρόνο. Και για τα κρατικά ταμεία είναι όμως χρυσωρυχείο, καθώς αποτελεί το Νο 1 πολιτιστικό προϊόν σε όρους φορολογικών εσόδων, κάτι που δεν έχει την πολυτέλεια να χάσει ο δημόσιος ισπανικός κορβανάς. Ταυτοχρόνως, αυτά τα 25 εκατομμύρια των θεατών που την παρακολουθούν ετησίως θα δυσαρεστηθούν πολύ αν απαγορευτεί η ταυρομαχία και κανείς δεν είναι προφανώς διατεθειμένος να δυσαρεστήσει τόσους πολλούς ψηφοφόρους με μία μόνο κίνηση! Σε συμβολικό περισσότερο επίπεδο, αν και με πρακτικό αντίκρισμα, τα 438 από τα 687 μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ψήφισαν το 2015 να τροποποιηθεί ο κανονισμός της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής ώστε να απαγορεύει ρητά τη χρήση πιστώσεων και οικονομικών διευκολύνσεων στη χρηματοδότηση «των θανάσιμων δραστηριοτήτων των ταυρομαχιών». Για την Ισπανία βέβαια, το διάστημα από τον Μάρτιο ως τον Οκτώβριο είναι περίοδος ταυρομαχίας και τίποτα δεν μπορεί να το κλονίσει αυτό. Όπως ακριβώς συμβαίνει δηλαδή από τις αρχές του 8ου αιώνα, όταν οι Μαυριτανοί αποβιβάστηκαν στο Γιβραλτάρ για να χαρίσουν στην Ιβηρική το χαρακτηριστικότερο σπορ της. Το οποίο ήταν συνδεδεμένο άλλωστε με τους ευγενείς και την τάξη των αριστοκρατών, μέχρι τον 18ο αιώνα τουλάχιστον, όταν ο βουρβόνος βασιλιάς Φίλιππος Δ’ αποκήρυξε την ταυρομαχία ως βάρβαρη πρακτική και απείλησε με αφορισμό κάθε αριστοκράτη που θα πιανόταν στους θεατές της. Ο λαός συνέχισε βέβαια να την απολαμβάνει με αμείωτο ενδιαφέρον, κάνοντάς τη πια να μοιάζει συνυφασμένη με τον ισπανικό τρόπο ζωής. Το ερώτημα ωστόσο παραμένει και είναι ώρα να το ξεδιαλύνουμε επιτέλους: είναι η ταυρομαχία ισπανική παράδοση ή ανήθικο θέαμα που πρέπει να σταλεί εκεί που ανήκει, στα «ψιλά» της Ιστορίας; Κι αν τα πράγματα έχουν πάντα τη συμβολική τους, ο ματαδόρ που εμείς μεταφράζουμε από την ισπανική ως «ταυρομάχο», στη γλώσσα της Ιβηρικής σημαίνει κυριολεκτικά «δολοφόνος»… Δείτε όλα τα θέματα του Weekend