Το κορίτσι του Instagram που ξεγέλασε το ίντερνετ

Τον Απρίλιο του 2014, η Amalia Ulman άρχισε να αναρτά στον λογαριασμό της στο Instagram φωτογραφίες από την καθημερινή της ζωή στο Λος Άντζελες. Επρόκειτο απλώς για σέλφι εικόνες ενός κοριτσιού να απολαμβάνει τη ζωή στη μεγαλούπολη. Κανείς δεν περίμενε τον τρόπο που θα εξελισσόταν η ιστορία και πολύ περισσότερο τον επίλογό της… Με την πάροδο των εβδομάδων, οι πόζες μπροστά σε καθρέφτες και οι εικόνες από τριαντάφυλλα αντικαταστάθηκαν από περισσότερο σκοτεινές φωτογραφίες: Η «πρωταγωνίστρια» της ιστορίας εμφανίστηκε να έχει κάνει πλαστική επέμβαση και ναρκωτικά, πόζαρε με ένα όπλο, παρουσιαζόταν να έχει τάσεις αυτοκαταστροφής, συγκεντρώνοντας σε σύντομο διάστημα σχεδόν 90.000 followers. Ακολούθησε η μετάνοια και η δημόσια συγνώμη στους διαδικτυακούς της «φίλους» για τον ξεπεσμό της. Οι φωτογραφίες που εμφανίστηκαν στον λογαριασμό της στη συνέχεια, την έδειχναν να κάνει γιόγκα, να ψωνίζει και να τρώει υγιεινά πρωινά, για να καταλήξει στο τέλος στην αγκαλιά ενός άντρα. Σε διάστημα πέντε περίπου μηνών, στον λογαριασμό της Ulman αναρτήθηκαν συνολικά 175 φωτογραφίες, οι οποίες διηγούνταν την παραπάνω ιστορία. Το τελευταίο post έγινε στις 19 Σεπτεμβρίου, όταν η Amalia αποκάλυψε σε όλους της τους «φίλους» που την είχαν ακολουθήσει και συμβουλεύσει στην «περιπέτειά» της, πως επρόκειτο στην πραγματικότητα για μια «παράσταση», για ένα έργο τέχνης και όχι για την καταγραφή της πραγματικής της ζωής. «Τα πάντα έγιναν βάση σεναρίου. Επί μήνες έκανα έρευνα για το θέμα. Υπήρχε μια αρχή, μια κορύφωση και ένα τέλος. Έβαψα τα μαλλιά μου, άλλαξα τη γκαρνταρόμπα μου. Έπαιζα θέατρο, δεν ήμουν εγώ», παραδέχτηκε η ίδια αργότερα, μιλώντας στα ΜΜΕ. «Οι άνθρωποι θύμωσαν τόσο πολύ μαζί μου που ήταν όλο ένα ψέμα. Η κριτική που μου ασκήθηκε κυρίως ήταν: “Πώς τολμάς! Είπες ψέματα στους ανθρώπους;”. Λοιπόν, ναι, γιατί πρέπει να μάθουμε ότι όλοι λένε ψέματα στο ίντερνετ», δήλωσε η Ulman στο Interview Magazine. Γεγονός είναι, πάντως, πως το έργο «Excellences & Perfections», όπως το ονόμασε η δημιουργός του, έφτασε να εκτίθεται σε σημαντικούς χώρους σύγχρονης τέχνης στο Λονδίνο, με τα διεθνή Μέσα να διερωτώνται εάν πρόκειται για το πρώτο «αριστούργημα του Instagram».

Η παράσταση του «κοριτσιού του Instagram»

Μεταξύ Απριλίου και Σεπτεμβρίου 2014, η γεννημένη στην Αργεντινή και μεγαλωμένη στην Ισπανία Ulman παρουσιάστηκε στο διαδίκτυο ως ένα «κορίτσι του Instagram». Χρησιμοποιώντας δημοφιλή hashtags, σχεδίασε μια «παράσταση» σε τρία μέρη, με σκοπό να διερευνήσει τον τρόπο που οι γυναίκες παρουσιάζονταν online. Στο πλαίσιο του πρότζεκτ «Excellences & Perfections», η Ulman έπαιξε μια σειρά από ρόλους, όπως εκείνο του γλυκού κοριτσιού, του άτακτου και εκείνου που ξέρει να απολαμβάνει τη ζωή. Οι χαρακτήρες αυτοί επιλέχθηκαν διότι «αποτελούσαν τα πιο δημοφιλή trends στο διαδίκτυο για τις γυναίκες», αναφέρει η ίδια. Βάζοντάς τους σε μια σειρά που θα δημιουργούσε μια λογική ιστορία, η Amalia του Instagram μετακόμισε στη μεγαλούπολη, χώρισε με τον επί χρόνια φίλο της, έκανε ναρκωτικά, πλαστική επέμβαση στήθους, αυτοκαταστράφηκε, ζήτησε συγνώμη, επανήλθε και βρήκε έναν καινούργιο φίλο. Μέχρι και το τελευταίο post της στις 19 Σεπτεμβρίου 2014, η Alman είχε 88.906 followers (σήμερα πλησιάζουν τους 120.000). Το «Excellences & Perfections» παρουσιάστηκε ταυτόχρονα φέτος σε δύο εκθέσεις στο Whitechapel Gallery και το Tate Modern στο Λονδίνο, κερδίζοντας το ενδιαφέρον τόσο για τη χειραγώγηση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης όσο και για την απεικόνιση των στερεοτύπων των φύλων. Στο επίκεντρο του έργο βρίσκεται η σχέση μεταξύ της online και της offline ταυτότητας των χρηστών. Όπως αποκάλυψε η ίδια η καλλιτέχνις, όταν ξεκίνησε το πρότζεκτ της στο Instagram, «οι άνθρωποι άρχισαν να με μισούν. Κάποιες γκαλερί, στις οποίες παρουσιάζονταν ήδη έργα μου, είχαν φρικάρει και μου έλεγαν πως πρέπει να το σταματήσω αμέσως αυτό γιατί οι άνθρωποι δεν με παίρνουν πλέον στα σοβαρά». Η «παράσταση» βρέθηκε αντιμέτωπη και με την κριτική των χρηστών του διαδικτύου όταν τελικά αποκαλύφθηκε ο σκοπός της «φάρσας», όπως χαρακτηρίστηκε από ορισμένους. Πάντως, η ίδια στηρίχτηκε σε σημαντικό βαθμό σε προσωπικές της εμπειρίες για να αποτυπώσει τους χαρακτήρες της ιστορίας της, όπως εκείνος του άτακτου κοριτσιού. Όπως έχει αποκαλύψει, εργαζόταν ως συνοδός πολυτελείας ενώ σπούδαζε καλές τέχνες στο Λονδίνο. Για την Ulman, η κατηγορία ότι ξεγέλασε τους χρήστες δείχνει το χάσμα μεταξύ του πώς ζούμε τη ζωή μας και του πώς την παρουσιάζουμε στα social media.

«Όσο πιο θλιμμένο το κορίτσι, τόσο πιο χαρούμενο το τρολ»

Η αυθεντικότητα είναι μια ιδέα κεντρική στην κουλτούρα των social media, με φράσεις όπως «να είσαι ο εαυτός σου» και «κάνε αυτό που αγαπάς» να διακινούνται διαρκώς μεταξύ των χρηστών. Οι ιδέες αυτές ενθαρρύνονται και από την τεχνολογία σήμερα, με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης να προτρέπουν τους χρήστες τους να χρησιμοποιούν τα πραγματικά τους ονόματα στο προφίλ τους. Κι αυτό σε αντίθεση με το διαδίκτυο όπως το πρωτογνωρίσαμε, το οποίο πρόσφερε μεγαλύτερες δυνατότητες ανωνυμίας. Σε μια έκθεση του 2013 για λογαριασμό της βρετανικής κυβέρνησης, ο ανθρωπολόγος Daniel Miller, σημείωνε πως «το ίντερνετ εμφανίστηκε αρχικά να επεκτείνει την ανωνυμία, που σήμαινε ότι οι άνθρωποι μπορούσαν να διερευνήσουν νέες μορφές ταυτοτήτων, να αλλάξουν ταυτότητες ή να εξασφαλίσουν πολλαπλές ταυτότητες, έχοντας τη σχετική ελευθερία. Αντιθέτως, το Facebook έχει συνδεθεί όχι απλώς με την απώλεια της ανωνυμίας, αλλά και με μια απειλή για όλες τις πτυχές της ιδιωτικότητας». Ωστόσο, παρά την προώθηση της έννοιας της αυθεντικότητας στα social media, οι χρήστες συνεχίζουν να δίνουν μια… παράσταση -σε κάποιο βαθμό τουλάχιστον- μέσω των προφίλ τους. Το «Excellences & Perfections» έχει εξοργίσει ορισμένους για τον τρόπο που αναπαράγει τις στερεοτυπικές εικόνες των γυναικών. Εμπνεόμενο από τη δημόσια κατάρρευση διάσημων γυναικών, όπως η Amanda Bynes, το έργο εξιστορεί την πορεία από την κατάρρευση, στη συγνώμη και, τέλος, στη διάσωση, στοιχεία που εκτινάσσουν τα likes και τα shares στον κόσμο του ίντερνετ. Και όπως λέει η Ulman, «όσο πιο θλιμμένο το κορίτσι, τόσο πιο χαρούμενο το τρολ». «Ήθελα να αποδείξω ότι η θηλυκότητα είναι ένα κατασκεύασμα και όχι κάτι βιολογικό ή κληρονομικό για κάθε γυναίκα. Οι γυναίκες κατάλαβαν την παράσταση πολύ νωρίτερα σε σχέση με τους άντρες. Το έπιαναν, το έβρισκαν αστείο. Και το αστείο είναι η παραδοχή ότι χρειάζεται πολύ δουλειά για να είσαι γυναίκα», δήλωσε η Ulman τον περασμένο Ιανουάριο στη βρετανική Telegraph. Το σίγουρο είναι ότι το «Excellences & Perfections» προκάλεσε θόρυβο. «Η ιδέα ήταν να πειραματιστώ online, χρησιμοποιώντας τη γλώσσα του ίντερνετ, αντί να προσπαθήσω να προσαρμόσω τα παλιά μίντια στο ίντερνετ, όπως έχει γίνει στο YouTube. Ο ρυθμός είναι εντελώς διαφορετικός», εξηγεί η concept artist. Αυτός είναι ο λόγος της επιτυχίας του έργου της; «Ναι», απαντά, γελώντας. «Αλλά ξέρω επίσης ότι οι φωτογραφίες ημίγυμνων κοριτσιών συγκεντρώνουν πολλά likes!». Δείτε όλα τα θέματα του Weekend