Ο μεταρρυθμιστής θεολόγος Ιωάννης Καλβίνος

Ως ένας από τους κορυφαίους εκκλησιαστικούς μεταρρυθμιστές στην ιστορία του δυτικού κόσμου, ο Καλβίνος νομιμοποίησε θεολογικά και ιδεολογικά τις αρχές της προτεσταντικής ηθικής, από κοινού με τον άλλο ογκόλιθο του δόγματος, Μαρτίνο Λούθηρο. Ο Καλβίνος θεμελίωσε μια αυστηρότερη μορφή του προτεσταντισμού γεννώντας έτσι ένα θρησκευτικό κίνημα που έπαιξε και συνεχίζει να παίζει καθοριστικό ρόλο στη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων στην Ευρώπη, τη Βόρεια και τη Νότια Αμερική, τη Νότια Αφρική και αλλού. Ο καλβινισμός και τα διδάγματά του διατηρούνται άσβεστα ακόμα και 500 χρόνια μετά τη γέννηση του γάλλου θεολόγου, καθώς πολυπληθείς θρησκευτικές ομάδες Διαμαρτυρομένων, όπως οι Μεταρρυθμισμένοι, οι Κογκρεγκασιοναλιστές και οι εκκλησίες των Πουριτανών, εξακολουθούν να ασπάζονται με τον έναν ή τον άλλον τρόπο τα μεταρρυθμιστικά κελεύσματα του Καλβίνου, με τον συνολικό αριθμό των πιστών του να αγγίζει τα 75 εκατομμύρια ανθρώπους σε περισσότερες από 100 χώρες. Ο Καλβίνος καταφέρθηκε κατά του παπισμού και της ρωμαιοκαθολικής πίστης, επιδιώκοντας επιστροφή στις πηγές του χριστιανισμού και μακριά από τις προσθήκες και αλλοιώσεις που εισήγαγαν οι πατέρες της Εκκλησίας. Στον έντονο βίο του υπέστη διώξεις για την πίστη του, απ’ όπου ξεπήδησε ωστόσο ως άμεσος επίγονος του Λούθηρου και αναμφίβολα η διαπρεπέστερη μορφή της δεύτερης γενιάς της προτεσταντικής Μεταρρύθμισης…

Πρώτα χρόνια

Ο Ζαν Κοβέν που θα γινόταν αργότερα Ζαν Κάλβιν (Ιωάννης Καλβίνος εξελληνισμένα) γεννιέται στη Νουαγιόν της Γαλλίας στις 10 Ιουλίου 1509 ως ένα από τα τέσσερα παιδιά του Ζεράρ Κοβέν, του αποστολικού γραμματέα του επισκόπου της πόλης και νομικού εκπροσώπου της τοπικής εκκλησίας. Ανατράφηκε μέσα στο αυστηρό καθολικό πλαίσιο της εποχής, καθώς η μοίρα του είχε προαποφασιστεί: μια μέρα θα υπηρετούσε το καθολικό ιερατείο. Η μητέρα του πέθανε σε επόμενη γέννα όταν ο Ζαν ήταν ακόμα μικρός και την ανατροφή του ανέλαβε αριστοκρατική οικογένεια, τόσο εξαιτίας των διασυνδέσεων του πατέρα όσο και της εκκλησιαστικής προοπτικής που έδειχνε ο μικρός. Σε ηλικία 12 ετών ήταν εξάλλου ήδη παπαδοπαίδι στον καθεδρικό της πόλης. Όταν ενηλικιώθηκε, στάλθηκε στο Παρίσι για να σπουδάσει θεολογία, έχοντας ήδη λάβει άρτια και επιμελημένη μόρφωση στα παιδικά του χρόνια. Πέρα από τη θεολογική σπουδή σε σχολές του Παρισιού και της Ορλεάνης, ο δικηγόρος πατέρας επιμένει να μάθει και νομικά ο γιος του. Αφού πήρε και το πτυχίο του στη νομική επιστήμη, επέστρεψε στο Παρίσι το 1531 για να ασκήσει τη δικηγορία. Την ίδια όμως χρονιά πεθαίνει ο αφορισμένος από την εκκλησία πατέρας του και οι περιπέτειες του Καλβίνου με την ταφή του θα τον φέρουν για πρώτη φορά αντιμέτωπο με τον καθολικισμό. Ήταν τα χρόνια που σάρωνε εξάλλου τη Γερμανία το κύμα της Μεταρρύθμισης του Λούθηρου και σύντομα τα διδάγματα του διαμαρτυρόμενου θεολόγου θα έφταναν και στη Γαλλία. Ο Καλβίνος εγκατέλειψε την ελπιδοφόρα καριέρα στα νομικά και επέστρεψε στη θεολογία και την κλασική φιλολογία, αποδεσμευμένος καθώς ήταν πια από τις πατρικές αντιρρήσεις. Αφοσιώθηκε μάλιστα με τόσο πάθος στην εκκλησιαστική μελέτη που κλονίστηκε η υγεία του, κάτι που θα τον συνόδευε στην υπόλοιπη ζωή του και θα έφερνε κάποια στιγμή και το τέλος…

Η μεταστροφή στον προτεσταντισμό

Επέστρεψε λοιπόν καχεκτικός και φιλάσθενος στο Παρίσι, έχοντας εκδηλώσει τις πρώτες διαφωνίες του σχετικά με τον παπισμό, αν και η καθοριστική στιγμή θα ερχόταν το 1532, όταν έλαβε χώρα η πνευματική μεταστροφή του στον προτεσταντισμό: «Ο Θεός δάμασε την καρδιά μου και την οδήγησε σε υποταγή. Είχε γίνει πιο σκληρή απέναντι σε τέτοια θέματα απ’ όσο μπορούσε κανείς να περιμένει από έναν νέο άνθρωπο», εξομολογείται στο ημερολόγιό του. Αναμορφωμένος και πνευματικά αναγεννημένος, ένωσε τις δυνάμεις του με τους διαμαρτυρόμενους θεολόγους, παρά την οργή των εκκλησιαστικών κύκλων και τις διώξεις που υφίσταντο οι πιστοί της νέας αίρεσης στη Γαλλία. Ο βασιλιάς της Γαλλίας Φραγκίσκος Α’ είχε ήδη κηρύξει ιερό πόλεμο κατά της Ευαγγελικής Αναμόρφωσης, με πολλούς να φυλακίζονται, να θανατώνονται ή να εξαναγκάζονται σε φυγή για τα νέα πιστεύω τους. Παρά το εχθρικό κλίμα, η ισχυρή μειονότητα των γάλλων προτεσταντών καλά κρατούσε και είχε πια την υποστήριξη του Ερρίκου της Ναβάρρας, μετέπειτα Ερρίκου Δ’ της Γαλλίας. Τον Ιανουάριο του 1534 αναγκάστηκε να εγκαταλείψει πάντως άρον-άρον το Παρίσι και για τα επόμενα τρία χρόνια θα κρυβόταν από πόλη σε πόλη, κηρύττοντας κρυφά το Ευαγγέλιο και τις μεταρρυθμιστικές αρχές του Λούθηρου. Κάποια στιγμή βρήκε καταφύγιο στην πόλη Ανγκουλέμ, προστατευόμενος της διαμαρτυρόμενης βασίλισσας της Ναβάρρας, κάτι που επέτρεψε να αφοσιωθεί στο θεολογικό του έργο και να συντάξει τα πρώτα κεφάλαια του σπουδαιότερου εκκλησιαστικού του έργου και ένα από τα κορυφαία κείμενα του προτεσταντισμού, τους περίφημους «Θεσμούς της Χριστιανικής Θρησκείας». Ταυτοχρόνως, παίρνει μέρος στην πρώτη γαλλική μετάφραση της Αγίας Γραφής (1535) και συντάσσει τον πρόλογο του ιερού κειμένου. Τους «Θεσμούς της Χριστιανικής Θρησκείας» θα τους έγραφε για το υπόλοιπο της ζωής του και θα ήταν το κείμενο που θα τον μετέτρεπε σε έναν από τους διαπρεπέστερους θεολόγους τόσο του καιρού του όσο και όλων των εποχών. Οι καθολικοί θεολόγοι αντιλήφθηκαν από την πρώτη στιγμή τη σπουδαιότητα του έργου, αν και η αιρετική του φύση τους ανάγκασε να το χλευάσουν ως «Κοράνι και Ταλμούδ των αιρετικών». Δημοτικές αρχές και εκκλησιαστικά συμβούλια στη Γαλλία κάλεσαν σε καύση του συγγράμματος στην πυρά, αν και σύσσωμος ο προτεσταντικός κόσμος το χαιρέτισε ως έργο κολοσσιαίας σημασίας. Δεν ήταν βέβαια ένα κείμενο που προοριζόταν για τον λαό, στα πρότυπα της λαϊκής γραφής του Λούθηρου, καθώς άμεσο αποδέκτη είχε τους θεολόγους και τους σπουδαστές θεολογίας. Οι «Θεσμοί» μεταφράστηκαν από τις πρώτες σχεδόν στιγμές σε όλες τις ευρωπαϊκές γλώσσες και άσκησαν τη μεγαλύτερη ίσως επιρροή στον προτεσταντικό κόσμο από κάθε άλλο έργο των Αναμορφωτών. Το θεολογικό του έργο και ο μαχητικός προσωπικός του βίος τον έκαναν τόσο γνωστό στα πέρατα της Γαλλίας που αναγκάστηκε τελικά να εκπατριστεί για να γλιτώσει τη ζωή του. Αφού περιδιάβηκε τη γαλλική ύπαιθρο, βρήκε προσωρινό καταφύγιο στο «άσυλο» των προτεσταντών, το Στρασβούργο, και από κει πέρασε τελικά στη Βασιλεία της Ελβετίας, όπου παρέμεινε συγγράφοντας και μελετώντας για έναν χρόνο. Ο αγώνας του θεολογικού ρεφορμισμού θα τον φέρει σύντομα στη Γενεύη, για να σώσει την ελβετική Μεταρρύθμιση που κινδύνευε να περάσει στο περιθώριο της χριστιανικής πίστης…

Ο Μεταρρυθμιστής της Γενεύης

Το 1537 οι προτεστάντες πατέρες της Γενεύης τον κάλεσαν επισήμως να γίνει ο ποιμένας της Ευαγγελικής Εκκλησίας της Ελβετίας, παρά το νεαρότατο της ηλικίας του (28 χρονών)! Ο λιτός του βίος και η εκκλησιαστική του αυστηρότητα ξένισαν αρχικά τους πολίτες της Γενεύης και παρά τη σταδιακή απήχηση που βρήκαν τα κηρύγματά του, οι αξιωματούχοι του καντονιού τον έδιωξαν κακήν-κακώς από την πόλη λίγο μετά το Πάσχα του 1538, όταν προκλήθηκαν ταραχές από μερίδα του κόσμου. Για άλλη μια φορά στον δρόμο, ο Καλβίνος επέστρεψε και πάλι στην ασφάλεια του Στρασβούργου, όπου παντρεύτηκε το 1940 την εκλεκτή της καρδιάς του Idelette de Bure. Το μόνο παιδί που απέκτησε ποτέ πέθανε σε τρυφερή ηλικία και ο ίδιος αφοσιώθηκε ακόμα περισσότερο στη μελέτη, τη συγγραφή και το εκκλησιαστικό έργο. Εντωμεταξύ, η διοικούσα αρχή του καντονιού της Γενεύης, που είχε εκδώσει πάμπολλα διατάγματα για τον περιορισμό της ανηθικότητας στην πόλη, οδηγήθηκε σε αποτυχία των μεταρρυθμιστικών πολιτικών της και η Γενεύη είχε μετατραπεί σε άντρο ακολασίας και ασέβειας. Κι έτσι καλεί εσπευσμένα τον αυστηρών αρχών ιεράρχη το 1541, υποσχόμενη την αμέριστη συμπαράστασή της στην προσπάθειά του να αναμορφώσει τον πληθυσμό και να εγκαθιδρύσει την αρετή και τη χριστιανική τάξη. «Έρχεται επιτέλους σε σας ο Καλβίνος, το εκλεκτό και απαράμιλλο όργανο του Θεού», είπαν στη Γενεύη οι άρχοντες της πόλης. Αντιπροσωπεία του λαού αλλά και της κυβέρνηση της Γενεύης του ζήτησαν συγχώρεση για το αδίκημα που έγινε εναντίον του και τον παρακάλεσαν να επανέλθει στην πόλη για να συνεχίσει το αναμορφωτικό του έργο! Ο Καλβίνος επέστρεψε, ίδρυσε την Ευαγγελική Εκκλησία και το 1542 το ανώτατο συμβούλιο της πόλης υιοθέτησε τα άρθρα πίστης και τις ομολογίες του. Έναν μόλις μήνα μετά την επιστροφή του Καλβίνου, το Μικρό και το Μεγάλο Συμβούλιο του καντονιού ψήφισαν τον εκκλησιαστικό κανονισμό που είχε συντάξει ο θεολόγος, τον οποίο επικύρωσε κατόπιν η Συνέλευση των Πολιτών με αυξημένη πλειοψηφία, θέτοντας έτσι τις βάσεις για το κολοσσιαίο σε μέγεθος και έργο κοινωνικό έργο του. Η ιδέα του για το αυστηρό θεοκρατικό κράτος βρήκε άμεση εφαρμογή στη Γενεύη, στην οποία θα παραμείνει ο 32χρονος Καλβίνος για τα επόμενα 23 χρόνια, μέχρι τον θάνατό του. Αυτό έμελλε να είναι και το σπουδαιότερο έργο του, η επιστροφή μιας ανήθικης και διεφθαρμένης κοινωνίας στην αρετή και την ηθική με όχημα τα χριστιανικά ιδεώδη. Αναδιοργάνωσε την εκκλησία, καθιέρωσε διοικητική τάξη και τάξη δημόσιας λατρείας, κήρυξε, δίδαξε, διακανόνισε έριδες, τακτοποίησε προστριβές, φρόντισε για την εκπαίδευση της νεολαίας και έδωσε συμβουλές ακόμα και για κοσμικά ζητήματα. Το έργο του ανέκοψαν τα δύο κύματα πανώλης που αποδεκάτισαν τον πληθυσμό, αν και σε πείσμα των χαλεπών καιρών συνέχισε και τα κατάφερε, όχι βέβαια χωρίς κριτικές, καθώς η αυστηρότητα και η λιτότητα που καθέλκυσε στον κοινωνικό στίβο έμειναν παροιμιώδεις. Ως ποιμένας, κήρυκας, καθηγητής θεολογίας, επιθεωρητής σχολείων και ηγέτης της μεγάλης μεταρρυθμιστικής κίνησης στην Ελβετία, ο Καλβίνος ήταν πραγματικά ακούραστος, αν και όλο αυτό διεκδίκησε βαρύτατο φόρο στην υγεία του. Πλέον υπέφερε διαρκώς από δυσπεψία, πυρετούς και κεφαλαλγίες, μένοντας συχνά κλινήρης, αν και ο ίδιος φαινόταν να μη νοιάζεται για την προσωπική του υγεία καθώς είχε μεγαλύτερο έργο να επιτελέσει, σταλμένο από τον Θεό. Έτσι πέρασε τα τελευταία του χρόνια, αλλάζοντας καθοριστικά το πρόσωπο της Γενεύης, την οποία έκανε πρότυπο τάξης και ηθικής, προσελκύοντας τώρα κορυφαίους θεολόγους αλλά και σπουδαστές. Το τεράστιο αναμορφωτικό και θεολογικό του έργο δεν περιορίστηκε φυσικά στην πόλη και πρόλαβε να δει τους μαθητές του να μεταφέρουν τα μεταρρυθμιστικά του μηνύματα στις τέσσερις γωνιές της Ευρώπης. Ολλανδία, Σκοτία, Γερμανία, ακόμα και η εχθρική Γαλλία, υιοθέτησαν τον καλβινισμό και τις βασικές αρχές του: την αυτονομία και αυτοδιοίκηση της Εκκλησίας με μόνη κεφαλή τον Χριστό, την ισότητα στον κλήρο, τη συμμετοχή των λαϊκών στη διοίκηση και πειθαρχία της εκκλησίας αλλά και τη σύμπραξη Εκκλησίας και Πολιτείας σε μια ενιαία κρατική οντότητα. Με την εύθραυστη υγεία του να έχει πάρει άσχημη τροπή εδώ και καιρό, ο μεγάλος γάλλος θεολόγος άφησε την τελευταία του πνοή στις 27 Μαΐου 1564, αφήνοντας ανεξίτηλη τη σφραγίδα του σε μεγάλη μερίδα του χριστιανικού κόσμου… Δείτε όλα τα πρόσωπα που φιλοξενούνται στη στήλη «Πορτραίτα» του newsbeast.gr