Ο πόλεμος της κεραίας, οι πειρατές και οι ταινίες… επιμορφωτικού περιεχομένου

Το Νοέμβριο του 1973 ξεκίνησε να εκπέμπει ο σταθμός των Ελεύθερων Πολιορκημένων του Πολυτεχνείου. Την εκπομπή του αναμετέδιδαν ταυτόχρονα αρκετοί ραδιοπειρατές. Γράφει ο Γιώργος Λαμπίρης Φωτογραφίες: Γιάννης Κέμμος Η περίοδος μεταξύ 1974 και 1990 ήταν εκείνη που άλλαξε τα δεδομένα στο τοπίο της ελληνικής ραδιοφωνίας και σηματοδότησε τη μετάβαση από την παρανομία στη νομιμότητα και το ιδιωτικό ραδιόφωνο.

Η απειλή του Παπανδρέου για πειρατικό σταθμό

Χαρακτηριστική του κλίματος παρανομίας που προηγήθηκε, ήταν η απειλή του Ανδρέα Παπανδρέου το χειμώνα του 1975, ότι θα έβγαζε στον αέρα πειρατικό σταθμό το 1975, στη σκιά της συζήτησης για το άρθρο 15 του Συντάγματος, το οποίο ορίζει ότι η ραδιοφωνία και η τηλεόραση υπάγονται στον άμεσο έλεγχο του κράτους, ενώ ο έλεγχος και η επιβολή διοικητικών κυρώσεων υπάγονται στην αποκλειστική αρμοδιότητα του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης.

Ο πρώτος ραδιοπειρατής

Ο πρώτος που εξέπεμψε ραδιοφωνικό σήμα ήταν ο επιχειρηματίας-εισαγωγέας ραδιοφωνικών συσκευών, Χρίστος Τσιγγιρίδης, το 1926 από τη Θεσσαλονίκη. Ο ίδιος το 1929 δημιούργησε το δικό του σταθμό εκπομπής ελληνικής και ξένης μουσικής, σε μία προσπάθεια να αυξήσει τις πωλήσεις ραδιοφώνων. Ο σταθμός μετέδιδε διαφημίσεις, αναγγελίες και ειδήσεις σε συνεργασία με την εφημερίδα Μακεδονία. Το φαινόμενο των πειρατικών ραδιοσταθμών γνώρισε ιδιαίτερη άνθηση κατά τις δεκαετίες 1960 έως και 1980, οπότε και υπολογίζεται ότι οι ραδιοπειρατές ξεπερνούσαν κατά πολύ τις 5.000, σύμφωνα τουλάχιστον με ανεπίσημες αναφορές.

Το Κανάλι 15

Οι πρώτοι «ραδιοφωνικοί» που άσκησαν πίεση προς την κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ ήταν οι συντελεστές του Καναλιού 15, ενώ στελέχη του συνελήφθησαν το 1985, και αθωώθηκαν αργότερα. Μεταξύ τους και ο καθηγητής Νομικής, Φαίδων Βεγλερής.

Η νομιμότητα

Η ίδρυση των πρώτων δημοτικών ραδιοφωνικών σταθμών επετράπη τελικά με το νόμο 1730/1987, μετά από κινήσεις των δημάρχων Αθηναίων, Θεσσαλονίκης και Πειραιά, Μιλτιάδη Έβερτ, Σωτήρη Κούβελα και Ανδρέα Ανδριανόπουλου. Ο πρώτος ιδιωτικός ραδιοσταθμός που λειτούργησε υπό καθεστώς νομιμότητας, ήταν ο Αθήνα 9.84 με ημερομηνία πρώτης εκπομπής την 31η Μαΐου του 1987.

Η τηλεόραση

Σε ό,τι αφορά την τηλεόραση, δεν άργησε με τη σειρά της να εισβάλλει το τοπίο της ενημέρωσης και της ψυχαγωγίας στην Ελλάδα, με τη διάσπαση του μονοπωλίου της κρατικής συχνότητας και την επικράτηση της ιδιωτικής τηλεόρασης στο τέλος της δεκαετίας του 1980. Στις 24 Ιουλίου 1989 δόθηκαν οι πρώτες προσωρινές άδειες λειτουργίας στο MEGA και στη Νέα Τηλεόραση, η οποία ουδέποτε εξέπεμψε. Στις 31 Δεκεμβρίου ξεκίνησε να εκπέμπει και ο ΑΝΤ1, ενώ λίγο νωρίτερα είχε αρχίσει να εκπέμπει το κανάλι 29 των Γιώργου και Μάκη Κουρή. Παρά την εγκαθίδρυση της νομιμότητας και των ιδιωτικών σταθμών στο ραδιοφωνικό και τηλεοπτικό τοπίο, δεν έλειψαν καταστάσεις που έμελλε να καταγραφούν στην ιστορία των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης με αξιομνημόνευτες προσπάθειες αρκετών «πειρατών» να ανεβάσουν τις κεραίες τους στον Υμηττό ή αλλού και στόχο να κερδίσουν μία θέση στο χάρτη των συχνοτήτων.

Το κανάλι 67 του Βασίλη Λεβέντη

Χαρακτηριστική είναι η αφήγηση του βουλευτή της Ένωσης Κεντρώων σήμερα, Δημήτρη Καβαδέλλα, σε παλαιότερη συνέντευξή του στο newsbeast.gr, ο οποίος περιέγραφε τη γνωριμία του με τον πρόεδρο του κόμματος, Βασίλη Λεβέντη και την τοποθέτηση του καναλιού 67 στον Υμηττό.

«Έχοντας ήδη εμπειρία από την Ιταλία, όπου είχα σπουδάσει, καθώς είχα ασχοληθεί με την ιδιωτική τηλεόραση πρότεινα στον πρόεδρο να διαθέσει 1.500.000 δραχμές. Τον ρώτησα μάλιστα εάν ήθελε να βάλω κι εγώ άλλα τόσα χρήματα για να φτιάξουμε το δικό μας κανάλι». Παρά την αρχική δυσπιστία του Βασίλη Λεβέντη απέναντί του, ακολούθησε μία δεύτερη συνάντηση των δύο ανδρών λίγες μέρες αργότερα στα γραφεία του κόμματος. «Αυτό που του είπα αμέσως είναι ότι τα μηχανήματα που θα αγοράζαμε μπορεί να μην ήταν μεγάλης ισχύος. Θα ακουγόταν όμως η φωνή του προέδρου, ακόμα κι αν δεν φαινόταν εκείνος τις περισσότερες φορές. Φτάσαμε στο Μιλάνο με το αυτοκίνητό μου, αγοράσαμε τα μηχανήματα και επιστρέψαμε. Αρχικά προσπαθήσαμε να τοποθετήσουμε την κεραία σε μια ταράτσα του Καρέα. Κάποιος όμως την έριξε από την πρώτη μέρα. Η επόμενη απόπειρά μας έγινε στον Υμηττό. Εκεί όμως επικρατούσε χάος. Έτσι, ξεκινήσαμε αρχικά ως φιλοξενούμενοι σε κάποιο κοντέινερ που είχαν στήσει κάποιοι ραδιοπειρατές. Το Κανάλι 67 άρχισε να εκπέμπει σε αρκετά σημεία με πολλές παρεμβολές. Η φωνή του όμως περνούσε. Σιγά-σιγά άρχισαν να έρχονται οι πρώτες κυλιόμενες κάρτες με διαφημίσεις. Καταφέραμε να δυναμώσουμε, και το 1 Watt ισχύος εκπομπής έγινε 5 Watt . Διορθώσαμε την κεραία μας, πήραμε δανεικά μόνιτορ και λίγες κάμερες και σταδιακά καταφέραμε να βελτιώσουμε την εικόνα, εκπέμποντας κανονικά».

Ο περιζήτητος Υμηττός

Τη μάχη της κεραίας περιγράφει με τη σειρά του στο newsbeast.gr, ο Σταύρος Φραγκόπουλος, κατασκευαστής ψηφιακών πομπών και ένας από τους πρωτεργάτες του Καναλιού 15.

«Ο Υμηττός ήταν η δεύτερη επιλογή όσων επιθυμούσαν να τοποθετήσουν κεραία, καθότι το χειμώνα η πρόσβαση ήταν αρκετά δύσκολη στο βουνό. Ωστόσο οι κεραίες των πρώτων ραδιοφωνικών σταθμών τοποθετήθηκαν στα Τουρκοβούνια. Ξεκίνησαν από την εποχή του καναλιού 15, εν έτει 1989. Ένα χρόνο νωρίτερα είχαμε αρχίσει και ετοιμάζουμε την κατασκευή κεραίας στα Τουρκοβούνια, γνωρίζοντας ότι θα εκδοθεί νόμος και θα ξεκινήσει η ελεύθερη ραδιοφωνία. Μάλιστα τους ιστούς είχε κατασκευάσει ο ίδιος σιδεράς για όλους τους νέους σταθμούς της εποχής. Οι πρώτες κεραίες που τοποθετήθηκαν στα Τουρκοβούνια εκτός από αυτή του Καναλιού 15, ήταν εκείνη του 9.84, αλλά και του Jeronymo Groovy», όπως λέει ο κύριος Φραγκόπουλος.

Οι κεραίες που στήνονταν νύχτα

Όπως εξηγεί σε ό,τι αφορά τον τρόπο εγκατάστασής τους, «οι παράνομες κεραίες τοποθετούνταν συνήθως στη διάρκεια της νύχτας. Την πρώτη μέρα έστηναν μία σωλήνα, την επόμενη μία κεραία, την τρίτη μία ακόμα κεραία». «Σταδιακά άρχισαν κάποιοι να ξηλώνουν τις κεραίες τους από τα Τουρκοβούνια καθότι απαγορεύτηκαν για λόγους αισθητικής και ασφάλειας, ενώ κάποιοι άλλοι άφηναν τις κατασκευές τους ανέγγιχτες. Οι πρώτες κεραίες στήθηκαν πρόχειρα και στη συνέχεια δημιουργήθηκαν αρκετές πιο σύνθετες κατασκευές όπως οι πυργίσκοι που βλέπετε».

Οι συμφωνίες της μίας κεραίας, οι τηλεδιαγωνισμοί και… οι ταινίες πορνό

«Τον ίδιο καιρό αρχίζουν να γίνονται συμφωνίες για κοινή εκπομπή από μία κεραία. Έτσι μέσα από το ίδιο σύστημα ακτινοβολίας ενός καναλιού, μπορούσε να εκπέμπει και ένα μικρό κανάλι, το οποίο άνοιγε μόνο το βράδυ, προβάλλοντας είτε τηλεδιαγωνισμούς, είτε ταινίες πορνό. Οφείλουμε να πούμε ότι η κοινή εκπομπή δεν ελέγχθηκε ποτέ στην Ελλάδα από την Εθνική Επιτροπή Τηλεπικοινωνιών. Κι αυτό γιατί ενώ από το 2004 υπήρχαν διάσπαρτα σημεία ελέγχου συχνοτήτων στην Αττική -ένα φορητό και δύο σταθερά-, το ένα από τα τρία σημεία βγήκε εκτός λειτουργίας και το δεύτερο λειτουργούσε μόνο τα πρωινά. Στις περισσότερες περιπτώσεις μάλιστα οι αρμόδιοι δεν ξήλωναν καν τις κεραίες παράλληλης εκπομπής με εξαίρεση τις κεραίες που σχετίζονταν με την εκπομπή ταινιών πορνό. Σε άλλες περιπτώσεις απλώς άφηναν μία γραπτή ειδοποίηση συμμόρφωσης προς τους ιδιοκτήτες».

Η άνοδος στο βουνό

Περιγράφοντας την… άνοδο των κεραιών στο βουνό, ο κύριος Φραγκόπουλος λέει ότι η κάθε μία ανέβαινε στον Υμηττό κομμάτι-κομμάτι. «Έφερναν τα κομμάτια από κακοτράχαλους δρόμους, εκτός από τις περιπτώσεις στις οποίες κάποιοι ανέβαιναν από τη νότια πλευρά, και τους εντόπιζε το στρατιωτικό ραντάρ. Είχαν γίνει αρκετές συλλήψεις εκείνη την εποχή. Κάποιοι αντιμετώπισαν ακόμα και κατηγορίες για κατασκοπία. Στη συνέχεια αφού έπιασαν ορισμένους, τοποθετήθηκαν ιδιωτικοί φύλακες και φυλάκια σε τρία διαφορετικά σημεία του Υμηττού». Ο Σταύρος Φραγκόπουλος σπούδασε στην Αμερική, ενώ η πρώτη του επαφή με ραδιοφωνικό σταθμό ήταν στο πανεπιστήμιο. Ερχόμενος στα 25 του στην Ελλάδα, γνώρισε την παρέα του ιστορικού διευθυντή του Καναλιού 15, Ρούσσου Κούνδουρου. «Ήταν η περίοδος που στήναμε “αλεπούδες”. Επί της ουσίας ήταν πομποί-αλεπούδες με σκοπό οι κυνηγοί κεραιών να ακολουθήσουν το… θήραμα-κεραία, ενώ εμείς εκπέμπαμε κανονικά από άλλο σημείο».

Η πρώτη εκπομπή σήματος του MEGA

Ο Γιώργος Μιχαλάς υπεύθυνος δικτύου εκπομπής του MEGA και ένας από τους πρώτους τεχνικούς της ιδιωτικής τηλεόρασης, θυμάται με τη σειρά του τα πρώτα βήματα στο χώρο. «Το ξεκίνημα έγινε με το στούντιο που βρισκόταν στην Παιανίας. Το σήμα ταξίδευε από εκεί με δύο λινκ. Το ένα τμήμα εκπομπής βρισκόταν στον Υμηττό και από εκεί έστελνε το σήμα στην Αίγινα και το άλλο στην Πάρνηθα, ενώ υπήρχε και ένας πομπός στο Χορτιάτη για την κάλυψη της Βόρειας Ελλάδας». «Όταν αρχίσαμε να οργανώνουμε καλύτερα τα πράγματα, προσθέσαμε σταδιακά αναμεταδότες σε διάφορα σημεία. Ο πρώτος ήταν στο Πήλιο, πρώτο ενδιάμεσο σημείο εκπομπής, με αναμετάδοση από το κανάλι 7 της Πάρνηθας για να μπορεί να καλύπτει τη Θεσσαλία», περιγράφει ο κύριος Μιχαλάς. «Αρχικά το κανάλι δεν ήταν πανελλαδικής εμβέλειας, κάτι που συνέβη σταδιακά μέσα στα χρόνια. Συν τω χρόνω προσθέσαμε ενδιάμεσο αναμεταδότη στη Ναύπακτο και στα Ακαρνανικά, ενώ κατά διαστήματα προσθέταμε και άλλους. Η εκπομπή γινόταν αρχικά κυρίως με αναμεταδότες. Το 2007 είχαμε φτάσει τα 153 αναμεταδότες. Όταν φτάσαμε στην εποχή της DIGEA όλες οι μεταφορές προγραμμάτων από το σταθμό γίνονταν ήδη ψηφιακά, και στη συνέχεια προστέθηκε ένα encoder για τη μεταφορά του προγράμματος προς τη DIGEA. Έτσι ξεκίνησε η ψηφιακή εκπομπή».

Ο κάθε σταθμός με τη δική του κεραία

«Παλαιότερα ο κάθε τηλεοπτικός σταθμός είχε τη δική του κεραία στο βουνό, την οποία ήταν υποχρεωμένος να επιβλέπει, να υποστηρίζει και να συντηρεί. Όμως στην εποχή DIGEA το καθεστώς άλλαξε. Η εκπομπή γίνεται μέσα από μία κεραία με τη χρήση combiners. H DIGEA διέκοψε τους αναλογικούς πομπούς που είχαμε στη διάθεσή μας, και ενεργοποίησε τα κέντρα εκπομπής όπως ορίζει ο νόμος. Παρόλ’ αυτά υπάρχουν κάποια πολύ μικρά σημεία, στα οποία υπάρχουν ακόμα και σήμερα αναλογικοί αναμεταδότες. Αυτό συμβαίνει λόγω έλλειψης κάλυψης σε κάποιες απομακρυσμένες περιοχές».

Παρεμβολές και ακατάλληλες προβολές

Ο κύριος Μιχαλάς αναφέρεται τέλος και στις ανεπιθύμητες παρεμβολές. Στιγμές στις οποίες το πρόγραμμα άλλαζε περιεχόμενο. Κι εκεί που κάποιος παρακολουθούσε ειδήσεις, ξαφνικά απολάμβανε πρόγραμμα… επιμορφωτικού ερωτικού περιεχομένου. «Θυμάμαι όταν είχαμε εκπομπή από την Αίγινα στο κανάλι 47 υπήρχαν τηλεθεατές, οι οποίοι δεν μπορούσαν να καλύψουν τη λήψη του σήματος από τον Υμηττό ή από την Πάρνηθα και έπαιρναν σήμα από την Αίγινα. Κάποια στιγμή, ήταν αργά το βράδυ, και το κανάλι 47 εξέπεμπε ερωτική ταινία. Το είχαμε πάρει εγκαίρως χαμπάρι με ένα συνάδελφο που είχαμε βάρδια. Ανεβήκαμε στο βουνό γύρω στις 12 για να ελέγξουμε την παρεμβολή , ωστόσο οι δράστες μας αντιλήφθηκαν και έκοψαν αμέσως την εκπομπή. Μην μπορώντας να κάνουμε διαφορετικά, τοποθετήσαμε το πεδιόμετρο στο αυτοκίνηνητο και αρχίσαμε να κατηφορίζουμε. Κρυφτήκαμε στην πρώτη φουρκέτα, κι ενώ εκείνοι νόμιζαν ότι είχαμε φύγει, ενεργοποίησαν ξανά την παράνομη εκπομπή τους. Αφού τους ανακαλύψαμε, προσπάθησαν να μας καλοπιάσουν. “Μην σας απασχολεί, δεν θα ανέβετε ξανά στο βουνό για τέτοιο λόγο. Πέρα από τη συγκεκριμένη αφήγηση όμως, έχουμε πάρα πολλές ιστορίες να θυμόμαστε. Από παρεμβολές που γίνονταν τυχαία ή ακόμα και από ενισχυτές που δεν λειτουργούσαν σωστά και προκαλούσαν αυτοταλάντωση με αποτέλεσμα να λειτουργούν σαν πομποί και να μπλοκάρουν όλα τα υπάρχοντα σήματα», καταλήγει.