Το μαύρο χρώμα και τι αντιπροσωπεύει

«Το μαύρο είναι ένα τίποτα χωρίς δυνατότητες. Ένα νεκρό τίποτα μετά τον θάνατο του ήλιου, μια αιώνια σιωπή, χωρίς καν την ελπίδα ενός μέλλοντος», σημείωνε ο περίφημος καλλιτέχνης Βασίλι Καντίνσκι για τα δεινά του μαύρου χρώματος. Κι αυτό γιατί το μαύρο δεν είναι καν χρώμα, καθώς απορροφά όλο το φως του χρωματικού φάσματος. Για μη χρώμα πάντως, το μαύρο μια χαρά τα πάει στο πώς επηρεάζει την ανθρωπότητα! Ως αντίθεση στο άσπρο και ταυτόχρονα ως απουσία φωτός, το μαύρο είναι το απόλυτο χρώμα. Γι’ αυτό και έχει συνδεθεί παραδοσιακά σε συμβολικό επίπεδο με αρνητικά στοιχεία: από το αρχέγονο σκοτάδι, την άμορφη ύλη και τον Κάτω Κόσμο μέχρι το χάος, το τίποτα, τη σκιά, το κακό, τη θλίψη και τον θάνατο φυσικά. Οι αρνητικές συνεπαγωγές του μαύρου δεν έχουν ιστορικό τέλος. Ταυτόχρονα βέβαια, αναρίθμητοι πολιτισμοί και η σύγχρονη φυσικά εποχή μας έχουν καταστρατηγήσει αυτές τις σχεδόν διαισθητικές αντιλήψεις για το μαύρο, κάνοντάς το πλέον σύμβολο της εκλέπτυνσης, του καλού γούστου και του αισθησιασμού. Η μόδα (με αιχμή του δόρατος την Κοκό Σανέλ) και η μαζική κουλτούρα καταστρατήγησαν ανεπανόρθωτα την αρνητικότητα του μαύρου, περιπλέκοντας τις ανασυγκροτήσεις του… Πώς μας επηρεάζει το μαύρο χρώμα Όπως και κάθε άλλο χρώμα, το μαύρο αφήνει το υλικό του αποτύπωμα στον ψυχισμό μας. Αναρίθμητες θεωρίες έχουν αποπειραθεί να αποκρυσταλλώσουν την ψυχολογική επίδραση του μαύρου χρώματος, χωρίς να υπάρχει βέβαια συναίνεση. Το μαύρο θεωρείται λοιπόν από σύμβολο του κακού και της συμφοράς (είναι άλλωστε το χρώμα του θανάτου και του πένθους στη Δύση) μέχρι και δείκτης κύρους και εξουσίας. Χρησιμοποιείται επίσης για να αναπαραστήσει δόλιους και κακόβολους χαρακτήρες (σαν τον Δράκουλα!), ενώ συχνά συνδέεται με κάθε κακό πάνω στον πλανήτη. Οι παραδοσιακές υποδηλώσεις του μαύρου έχουν καταστρατηγηθεί βέβαια σήμερα και πλέον καλύπτουν ένα ευρύτατο φάσμα συνεπαγωγών: το μαύρο συνδέεται με τη σεξουαλικότητα, την επισημότητα και την εκλέπτυνση, με τη μόδα να το έχει αγκαλιάσει ολόψυχα. Και βέβαια είναι και ο τρόπος που χρησιμοποιείται στη γλώσσα που δίνει στο μαύρο τη «μαύρη» (σκοτεινή) του διάσταση: μαύρη γάτα, μαύρη λίστα, μαύρη αγορά κ.λπ. Οι θετικές συνεπαγωγές του μαύρου χρώματος συνδέονται με το σοφιστικέ, το γκλάμουρ, τη συναισθηματική σταθερότητα, την αποδοτικότητα και την αίσθηση της ασφάλειας, ενώ αρνητικά μιλώντας το μαύρο συνδέεται με την καταπίεση, τη συναισθηματική ψυχρότητα, το μυστήριο και την αίσθηση της απειλής… Η σημασία του μαύρου χρώματος στην οικουμένη Στις δυτικές κοινωνίες, το μαύρο είναι το σημείο του πένθους και της απώλειας, γι’ αυτό και είναι το ενδεικνυόμενο χρώμα για κηδεία. Το μαύρο είναι λοιπόν το επίσημο χρώμα του θανάτου στη Δύση, γεγονός που εγκαινιάστηκε τον 13ο αιώνα όταν ο Πάπας Ιννοκέντιος Γ’ αποφάσισε να το καθιερώσει για την ιεροτελεστία της μετάβασης στον άλλο κόσμο (απηχώντας αντίστοιχες χρήσεις του μαύρου στην αρχαία ελληνική και ρωμαϊκή παράδοση). Στην Ασία επικρατεί ένας απείρως πιο θετικός τρόπος υποδοχής του μαύρου. Στην Κίνα, για παράδειγμα, το μαύρο είναι το προτιμώμενο χρώμα ένδυσης των νεαρών αγοριών (το δικό μας μπλε δηλαδή), την ίδια ώρα που στον κινεζικό πολιτισμό το μαύρο συνδέεται με τον χειμώνα, τον βορρά και το νερό! Στη σημερινή Ινδία, το μαύρο χρώμα συνδέεται με την τεμπελιά, την οργή, τη μισαλλοδοξία και το… αλκοόλ. Στην κουλτούρα των Αζτέκων, το μαύρο αντιπροσώπευε τον πόλεμο, ήταν όμως και το χρώμα του ιερατείου. Στην αρχαία Αίγυπτο, το μαύρο αντικατόπτριζε τη ζωή και την αναγέννηση. Οι πολιτικές συνεπαγωγές του μαύρου Το μαύρο έχει παίξει τον ρόλο του και στα πολιτικά κινήματα του πλανήτη, θεωρούμενο το χρώμα της εξέγερσης. Η φασιστική πολιτοφυλακή του Μουσολίνι, γνωστή και ως «Μελανοχίτωνες», ήταν ντυμένη στα μαύρα, με τους φασίστες να αποκαλούνται έκτοτε «μαύροι». Το μαύρο έγινε μάλιστα το επίσημο χρώμα του Εθνικού Φασιστικού Κόμματος της Ιταλίας, αλλά και του ναζιστικού ιδεώδους, με τη στολή των SS να είναι κατάμαυρη. Το μαύρο συνδέεται επίσης και με την αναρχία (μαυροκόκκινο), με πολυάριθμους αναρχικούς σχηματισμούς να υιοθετούν τη συμβολική του μαύρου χρώματος. Ήταν επίσης ο Μαύρος Στρατός του αναρχικού Nestor Makhno, που πολεμούσε πολλές φορές στο πλευρό του Κόκκινου Στρατού κατά την Οκτωβριανή Επανάσταση. Επίσης, τα αντικληρικά κινήματα στα τέλη του 19ου και στον 20ό αιώνα χρησιμοποιούσαν το μαύρο χρώμα αντιδιαστέλλοντάς το στο μαύρο της Καθολικής Εκκλησίας. Στη Γερμανία και την Αυστρία, το μαύρο έχει συνδεθεί ιστορικά με τα χριστιανο-δημοκρατικά κόμματα, ενώ στην Πορτογαλία το μαύρο είναι το χρώμα του πολιτικού σχηματισμού Αριστερό Μπλοκ. Το μαύρο έχει διαδραματίσει τον ρόλο του και στον ισλαμικό κόσμο, με μαύρες σημαίες (με κάποιο μουσουλμανικό σύμβολο συνήθως) να υιοθετούνται ως παντιέρες από ισλαμικές ομάδες δράσης. Το μαύρο ήταν επίσης το επίσημο χρώμα πολλών αραβικών χαλιφάτων. Ενδιαφέροντα στοιχεία για το μαύρο Μια μαύρη γάτα που κόβει τον δρόμο κάποιου θεωρείται γρουσουζιά σε πολλές κουλτούρες, όχι όμως στην Αγγλία, που ερμηνεύεται αντιθέτως ως καλοτυχία. Το μαύρο συνδέεται επίσης με το βάρος: οι άνθρωποι τείνουμε να υπερεκτιμάμε το μέγεθος και το βάρος των μαύρων αντικειμένων: ένα μαύρο κουτί φαίνεται μεγαλύτερο και βαρύτερο από ένα όμοιο λευκού χρώματος. Το μαύρο είναι το χρώμα του κύρους και της δύναμης: από σμόκιν και λιμουζίνες μέχρι τηβέννους ακαδημαϊκών και δικαστών αλλά και άμφια κληρικών, το χρώμα που «φοριέται» είναι το μαύρο. Είναι βέβαια και το χρώμα του σαδομαζοχισμού και της σεξουαλικής λαγνείας! Οι μουσικοί της ορχήστρας φορούν συνήθως μαύρα κατά τη διάρκεια των παραστάσεων, αν και για άλλο λόγο: για να μην τραβούν την προσοχή του κοινού από όσα εκτυλίσσονται πάνω στη σκηνή. Η μόδα έχει χρησιμοποιήσει τόσο ευρέως το μαύρο χρώμα (υπονομεύοντας αιώνες συνδηλώσεων του μαύρου!) που πλέον είναι υποχρεωμένη να κάνει λόγο για το «νέο μαύρο», στην προσπάθεια να περιγράψει και να προκρίνει φυσικά μια νέα τάση του μαύρου. Ο Jigor Kano, εμπνευστής του τζούντο, δημιούργησε κατηγορίες μαθητείας της πολεμικής τέχνης με βάση τα χρώματα της ζώνης: η μαύρη ζώνη είναι η υψηλότερη βαθμίδα γνώσης τζούντο, αλλά και άλλων πολεμικών τεχνών, όπως το καράτε και το ταε-κβον-ντο. Η μαύρη ζώνη θεωρείται μάλιστα η απαρχή του επιτεύγματος και της σοφίας, μπλέκοντας το μυαλό και το σώμα σε μια ενότητα εαυτού αλλά και σύμπαντος… Το μαύρο ως σήμα-κατατεθέν ανθρώπων Αν θέλει κανείς να αναφερθεί στον περίφημο μουσικό Τζόνι Κας, ο ενδεικνυόμενος τρόπος είναι να τον αποκαλέσει «ο άνθρωπος με τα μαύρα»! Επίσης, τα μαύρα γυαλιά του Roy Orbison είναι το σήμα-κατατεθέν του. Είναι βέβαια και η αμερικανική μπάντα Kiss, που είναι γνωστή για τις μαύρες περούκες, τα μαύρα ρούχα και τα βαμμένα πρόσωπά τους. Ο κατάλογος του πώς έχει χρησιμοποιηθεί το μαύρο για να χτίσει περσόνες (και καριέρες) είναι πραγματικά ανεξάντλητος… Έχουν πει για το μαύρο χρώμα… «Πέρασα 40 χρόνια ανακαλύπτοντας ότι ο βασιλιάς όλων των χρωμάτων είναι το μαύρο», δήλωσε ο σπουδαίος γάλλος ιμπρεσιονιστής ζωγράφος Πιερ-Ογκίστ Ρενουάρ. «Το μαύρο δεν είναι χρώμα», θα του αντιγύριζε ο επίσης σπουδαίος γάλλος ζωγράφος Εντουάρ Μανέ. «Το μαύρο είναι το χρώμα του φωτός και όχι του σκοταδιού», έλεγε ο Ματίς. «Το μαύρο είναι μια αληθινή αίσθηση, ακόμα κι αν παράγεται από την παντελή έλλειψη φωτός. Η αίσθηση του μαύρου είναι χαρακτηριστικά διαφορετική από την έλλειψη όλων των αισθήσεων», είπε ο Hermann von Helmholtz. «Φορώ τα μαύρα για τους φτωχούς και τους τσακισμένους … Τα φορώ για τον φυλακισμένο που έχει από καιρό πληρώσει για τα κρίματά του», τραγουδούσε ο Τζόνι Κας. «Ο κόσμος μπορεί να αποκτήσει το Model T σε όποιο χρώμα επιθυμεί. Αρκεί να είναι μαύρο!», έλεγε ο Χένρι Φορντ για το περίφημο αυτοκίνητό του. «Υπάρχει κάτι το μυστηριώδες στο μαύρο. Νιώθεις εντελώς κρυμμένος μέσα του», ισχυριζόταν η ζωγράφος Τζόρτζια Ο’Κιφ. Το μαύρο αυτοκίνητο και τι λέει για τον οδηγό του Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το αμάξι που επιλέγει κάποιος αποτελεί προέκταση της προσωπικότητάς του: ένα άρρητο αλλά σαφές μήνυμα για τον υπόλοιπο κόσμο. Τι λέει λοιπόν το μαύρο αυτοκίνητο για τον κάτοχό του; Ότι είναι δυναμικός, δεν χειραγωγείται εύκολα, την ίδια ώρα που εκτιμά το κλασικό και αγαπά την κομψότητα… Το μαύρο στη μουσική Πολυάριθμα τραγούδια έχουν απαθανατίσει το μαύρο χρώμα στους τίτλους τους. Ας δούμε μερικά: «Baby’s in Black» – The Beatles «Paint it Black» – The Rolling Stones «Back in Black» – AC/DC «Back To Black» – Lucinda Williams «Black and Blue» – Van Halen «Black and White» – Three Dog Night «Black Betty» – Lynyrd Skynyrd «Black Country Woman» – Led Zeppelin «Black Crow Blues» – Bob Dylan «Black Magic Woman» – Carlos Santana «Black Velvet» – Alannah Myles Το μαύρο χρώμα στη Φύση Η μαγεία των μαύρων λουλουδιών έχει τραβήξει την ανθρώπινη προσοχή εδώ και αιώνες: μαύρες τουλίπες και μαύρα ρόδα μοιάζουν να έχουν βγει από νεραϊδόκοσμο! Το απίθανο και «αφύσικο» χρώμα τους εμπνέει μια δυνατή αίσθηση μυστικιστικής προσδοκίας. Γιατί να καλλιεργήσει κανείς μαύρα λουλούδια; Όχι μόνο για να έχει ένα απίθανο θέμα συζήτησης για τον κήπο του φυσικά! Ο λόγος είναι οι συνθετικές δυνατότητες που δίνει το μαύρο λουλούδι, καθώς είναι ιδανικό για χρωματικούς συνδυασμούς: μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να «κρυώσει» τα θερμά χρώματα, όπως το κόκκινο της φωτιάς και το πορτοκαλί… Το μαύρο χρώμα και η γεύση Το μαύρο τσάι αντιπροσωπεύει σήμερα περισσότερο από το 90% της κατανάλωσης τσαγιού στον δυτικό κόσμο. Οι χαρακτηριστικές γεύσεις του μαύρου τσαγιού ποικίλουν από «λουλουδάτες» και φρουτώδεις μέχρι και πικάντικες και έχουν να κάνουν φυσικά με τη διαδικασία παραγωγής του. Μια πρέζα μαύρου πιπεριού προστίθεται σε κάθε γνωστή στον άνθρωπο συνταγή μαγειρικής! Το δημοφιλέστατο μπαχαρικό έχει χρησιμοποιηθεί ιστορικά με διάφορους τρόπους, από ανταλλακτικό μέσο μέχρι και ιερή προσφορά σε θεούς. Δείτε εδώ όλα τα αφιερώματα της ενότητας