Το φως είναι ένα φυσικό στοιχείο που συχνά παραβλέπεται στην καθημερινότητά μας, ως ένα βασικό στοιχείο για τη διάθεση και την ψυχική μας υγεία.

Η αλλαγή στην ηλιοφάνεια, όταν για παράδειγμα μπαίνει η άνοιξη και η μέρα μεγαλώνει, επηρεάζει θετικά τη διάθεση πολλών ανθρώπων. Σε άλλες πάλι περιπτώσεις, οι απότομες αλλαγές στον φωτισμό, όπως η έκθεση σε έντονο φως κατά τη διάρκεια της νύχτας, μπορεί να έχει αντίθετες και δυσάρεστες συνέπειες.

Ο κιρκάδιος ρυθμός και η διάθεση

Ο κιρκάδιος ρυθμός, ή αλλιώς το «βιολογικό ρολόι» του σώματος μας, ρυθμίζεται από το φως της ημέρας. Το φως που φτάνει στο πίσω μέρος του ματιού μας, δίνει σήμα στον εγκέφαλο για τον συντονισμό του 24ωρου κύκλου ύπνου και αφύπνισης, ελέγχοντας έτσι και τον ρυθμό της διάθεσης και της ενέργειάς μας.

Ο τρόπος με τον οποίο το σώμα μας αντιλαμβάνεται τον φωτισμό διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στην εύρυθμη λειτουργία αυτού του ρυθμού, καθώς και στη γενική ψυχική μας υγεία.

Σύμφωνα με διακεκριμένους επιστήμονες που υπογράφουν σχετικό άρθρο στο Conversation, οι διαταραχές στον κιρκάδιο ρυθμό, όπως όταν κάποιος εκτίθεται σε έντονο φως κατά τη διάρκεια της νύχτας ή ζει σε περιοχές με ακραίες αλλαγές στο φυσικό φως (πολλές ημέρες νύχτα ή ημέρα), μπορούν να οδηγήσουν σε αυξημένο κίνδυνο ψυχικών διαταραχών, όπως η διπολική διαταραχή και η «άτυπη κατάθλιψη» (ένας τύπος κατάθλιψης όταν κάποιος νυστάζει και έχει προβλήματα με την ενέργεια και τον μεταβολισμό του).

Φως και εγκεφαλικές λειτουργίες

Η επίδραση του φωτός στον εγκέφαλο μπορεί να συνδεθεί άμεσα με τη διάθεση, κάτι που έχει διαπιστωθεί από πλήθος μελετών. Η έκθεση σε έντονο φως κατά τη διάρκεια της ημέρας, σύμφωνα με τις επιστημονικές έρευνες, επηρεάζει τη δραστηριότητα συγκεκριμένων περιοχών του εγκεφάλου που ρυθμίζουν τη διάθεση και την εγρήγορση.

Επιπλέον, το φως φαίνεται να επηρεάζει τη λειτουργία της σεροτονίνης, ενός νευροδιαβιβαστή που είναι υπεύθυνος για τη ρύθμιση της διάθεσης. Η αλλαγή στη δέσμευση σεροτονίνης στους υποδοχείς του εγκεφάλου έχει παρατηρηθεί σε περιπτώσεις κατάθλιψης και άλλων ψυχικών διαταραχών, γεγονός που υποδηλώνει πως η ημερήσια έκθεση στο φως μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο στην ψυχική μας κατάσταση.

Εποχικές αλλαγές και διάθεση

Σε αυτό το πλαισιο, η διάθεση πολλών ανθρώπων επηρεάζεται από την εποχικότητα. Κατά τη διάρκεια του φθινοπώρου και του χειμώνα, είναι συχνό φαινόμενο η πτώση της διάθεσης και η αύξηση της κόπωσης. Με την έλευση της άνοιξης και του καλοκαιριού, η διάθεση συνήθως βελτιώνεται, και αυτό το φαινόμενο είναι γνωστό ως εποχική συναισθηματική διαταραχή (Seasonal Affective Disorder ή SAD).

Ωστόσο, η άνοιξη και το καλοκαίρι μπορεί να φέρουν και αντίθετα αποτελέσματα σε μερικούς ανθρώπους, προκαλώντας υπερδιέγερση και έντονη ενέργεια που, αν και μπορεί να είναι θετική, μπορεί επίσης να αποσταθεροποιήσει σοβαρά άτομα που αντιμετωπίζουν ψυχικές διαταραχές, όπως η διπολική διαταραχή. Η σοβαρή επίδραση από τον εποχικό κύκλο του φωτός φαίνεται να έχει και γενετική βάση, καθώς οι συγγενείς ατόμων με εποχική διαταραχή έχουν περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν και οι ίδιοι συμπτώματα.

Η σεροτονίνη και η ντοπαμίνη, δύο σημαντικοί νευροδιαβιβαστές που σχετίζονται με τη διάθεση, μεταβάλλονται με τις εποχές. Οι αλλαγές στη σεροτονίνη, που σχετίζεται με την καλή διάθεση, και στη ντοπαμίνη, η οποία εμπλέκεται στην ανταμοιβή και την κινητοποίηση, ίσως είναι οι λόγοι για την εποχική μεταβλητότητα στη διάθεση. Η μελέτη της νευροεπιστήμης της εποχικότητας συνεχίζεται, ώστε να αποκτηθούν περισσότερες γνώσεις για τους μηχανισμούς που επηρεάζουν την ψυχική υγεία κατά τη διάρκεια των εποχών.

Η επίδραση του έντονου φωτισμού τη νύχτα

Επίσης η έκθεση σε έντονο φως τη νύχτα μπορεί να διαταράξει τον κιρκάδιο ρυθμό, επηρεάζοντας αρνητικά την ψυχική υγεία. Ο νυχτερινός φωτισμός μπορεί να προκαλέσει διαταραχές στον ύπνο, να αυξήσει τον κίνδυνο κατάθλιψης, άγχους, ακόμα και αυτοκαταστροφικής συμπεριφοράς. Ορισμένοι άνθρωποι είναι πιο ευαίσθητοι στο φως τη νύχτα, γεγονός που τους καθιστά πιο ευάλωτους σε διαταραχές του βιολογικού τους ρολογιού, και κατ’ επέκταση, σε ψυχικές διαταραχές.

Πώς να χρησιμοποιήσετε το φως για καλύτερη ψυχική υγεία

Η κατανόηση της σημασίας του φωτός για την ψυχική μας υγεία μπορεί να συμβάλλει στη διατήρηση μιας υγιούς ψυχικής κατάστασης. Στρατηγικές που μπορούν να βοηθήσουν περιλαμβάνουν:

  • Αποφυγή έντονου φωτισμού κατά τη διάρκεια της νύχτας: Μειώνει τις διαταραχές στον κιρκάδιο ρυθμό και προάγει καλύτερη ποιότητα ύπνου.
  • Έκθεση σε φυσικό φως κατά τη διάρκεια της ημέρας: Ενισχύει τη φυσιολογική ρύθμιση της σεροτονίνης και της ντοπαμίνης, ενδυναμώνοντας τη διάθεση και την ενέργεια.
  • Διατήρηση σταθερού προγράμματος ύπνου και αφύπνισης: Ιδιαίτερα χρήσιμο για άτομα που είναι επιρρεπή σε ψυχικές διαταραχές και εποχική διακύμανση διάθεσης.

Το φως μπορεί να είναι σύμμαχός μας για καλύτερη ψυχική υγεία, όταν χρησιμοποιείται σωστά. Η κατανόηση του τρόπου με τον οποίο επηρεάζει τη διάθεσή μας μπορεί να μας βοηθήσει να προσαρμοστούμε καλύτερα στις αλλαγές των εποχών και να προστατέψουμε την ψυχική μας υγεία.