«Η δημιουργία των βαλκανικών κρατών τον 19ο αιώνα είναι μία ιστορία με δύο πλευρές. Κάποια κράτη δημιουργήθηκαν από την απόρριψη των άλλων. Ήταν μία καταστροφική διαδικασία, καθώς ο κόσμος που υπήρχε για ένα μακρύ χρονικό διάστημα κατέρρευσε τόσο γρήγορα» δήλωσε, σε συνέντευξή του στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Τόμας Γκάλαντ, καθηγητής Σύγχρονης Ελληνικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, Σαν Ντιέγκο (UCSD).

Ο Αμερικανός καθηγητής μίλησε ακόμη για την κατανόηση της επαναστατικής βίας, μέσω της οποίας οικοδομήθηκαν νέα κράτη στα Βαλκάνια τον 19ο αιώνα -θέμα της διάλεξής του σε διεθνές συνέδριο που διοργανώνεται στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας- και για την ανάγκη εξέτασης του βαλκανικού κόσμου τη συγκεκριμένη περίοδο με την τοποθέτησή του σε ένα ευρύτερο παγκόσμιο πλαίσιο.

Υπήρχαν κοινωνίες στα Βαλκάνια που συνυπήρχαν για αιώνες και χωρίστηκαν. Οι κοινότητες που μετακινήθηκαν ως πρόσφυγες ήταν μία αμφισβητούμενη και δύσκολη διαδικασία. Πουθενά τα μέλη των κοινοτήτων αυτών δεν αγκαλιάστηκαν ως αδελφοί και αδελφές, επεσήμανε.

Τι προκαλεί τις επαναστάσεις, γιατί συμβαίνουν, πότε συμβαίνουν και ποιες είναι οι συνέπειες; Πώς τα σύγχρονα κράτη δημιουργήθηκαν από τα επαναστατικά σχήματα; Προσπαθώντας να δώσει απαντήσεις στα συγκεκριμένα ερωτήματα, ο κ. Γκάλαντ εξετάζει, όπως είπε, τη βία και συγκεκριμένα σε δύο τύπους, σε δύο καθεστώτα. “Το πρώτο είναι ένα αδύναμο κράτος, ένα αποκεντρωμένο κρατικό μοντέλο και το δεύτερο είναι το κεντρικό κράτος ή ισχυρό κρατικό μοντέλο” σημείωσε.

“Αυτό που προσπαθώ να εξηγήσω είναι γιατί οι επαναστάσεις συμβαίνουν. Αυτό που κάνει την επανάσταση είναι στην πραγματικότητα η βία. Αν κοιτάξουμε τον κόσμο στα πρόθυρα της Επανάστασης στα τέλη του 18ου αιώνα και στις αρχές του 19ου αιώνα, τι αρχίζουμε να βλέπουμε ως επαναλαμβανόμενο μοτίβο; Είναι η παρατεταμένη βία, είναι η βία που είναι κατευθυνόμενη και σχετίζεται με το ζήτημα της νομιμότητας ενός κράτους” υπογράμμισε.

Τα επεισόδια στο Φέργκιουσον δεν είναι επαναστατική βία
Ο Αμερικανός καθηγητής Σύγχρονης Ελληνικής Ιστορίας έφερε ως παράδειγμα τα τελευταία επεισόδια στο Φέργκιουσον για να τονίσει ότι οι ταραχές με αφορμή τη δικαστική απόφαση είναι βία, αλλά όχι επαναστατική βία. «Δεν είναι βία που αμφισβητεί το σύστημα, δεν αμφισβητείται η νομιμότητα του δικαστικού συστήματος των ΗΠΑ, εκφράζεται δυσαρέσκεια για μία συγκεκριμένη δικαστική απόφαση με διαμαρτυρίες» τόνισε ο κ. Γκάλαντ.

«Αυτό που κάνει διαφορετική μία επανάσταση είναι ότι έχει πιο συστημικά στοιχεία. Οπότε εξετάζω τα συστήματα, τα καθεστώτα βίας. Αυτό που υποστηρίζω είναι ότι σε ένα αδύναμο κρατικό μοντέλο, η κοινωνική βία μεταξύ ανθρώπων, η βία στην κοινωνία γενικότερα δεν θεωρείται δυσλειτουργική, στην πραγματικότητα ένα αποδεκτό μέρος της κοινωνίας. Συγκρίνω τα δύο καθεστώτα και προσπαθώ να καταλάβω πως η επανάσταση δρα για να γίνει η μετάβαση» σημείωσε. Στην περίπτωση των Βαλκανίων, εξήγησε ο κ. Γκάλαντ, υπήρξε η προϋπόθεση των αδύναμων κρατών μοντέλων και η βία επέτρεψε εξεγέρσεις, επέτρεψε να γίνουν εμφύλιοι πόλεμοι, στη συνέχεια επαναστάσεις που οδήγησαν σε ανεξάρτητα κράτη.

Σύμφωνα με τον κ. Γκάλαντ, η διαδικασία οικοδόμησης κρατών τον 19ο αιώνα παρέμεινε ανολοκλήρωτη έως τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και σημαντικό ρόλο σε αυτή διαδραμάτισαν η βία και η στρατιωτικοποίηση. Πώς παίρνεις ανθρώπους από διαφορετικά υπόβαθρα, διαφορετικούς πολιτισμούς και τους φέρνεις σε ένα και μοναδικό έθνος; Ποιοι είναι οι μηχανισμοί που δημιουργούν πολίτες ενός έθνους; Είναι δύο: η εκπαίδευση και ο στρατός, απάντησε.

«Ο στρατός παίρνει ανθρώπους και στην ουσία δημιουργεί συνθήκες, στις οποίες αφομοιώνονται, με την υπακοή και τη συστηματική οργάνωση και φυσικά υπηρετούν το έθνος και το κράτος. Το μέγεθος του στρατού στα Βαλκάνια και στη Δυτική Ευρώπη ήταν η διαφορά. Έως τους Βαλκανικούς Πολέμους, οι στρατοί των διάδοχων κρατών ήταν σχετικά μικροί σε σχέση με το ποσοστό πληθυσμού σε σύγκριση με τη Δυτική Ευρώπη, διευκρίνισε. H μετάβαση από το καθεστώς ένα στο καθεστώς δύο παραμένει ατελής, λόγω της ανικανότητας των κρατών να δημιουργήσουν μεγάλους τακτικούς στρατούς» ανέφερε.

Δημιουργούνται και χαράσσουν τη διαφορά
«Σε πολλά μέρη του κόσμου βλέπουμε σήμερα μία συνέχεια της διαδικασίας που άρχισε τον 19ο αιώνα. Πολλά από τα ζητήματα, για τα οποία συζητάμε σήμερα, όπως θρησκεία, αποκλειστική εθνικότητα, τι είναι τα σύνορα, τι προβληματικός εθνικισμός, όλα αυτά τα προβλήματα που ταλανίζουν τον κόσμο σήμερα, σίγουρα φθάνουν σε παγκόσμια εμβέλεια τον 19ο αιώνα, είναι μέρος του κόσμου, όπως ήταν τον 19ο αιώνα. Ήταν προϊόν των δυνάμεων που δημιούργησαν τον σύγχρονο κόσμο και αυτό που βλέπουμε είναι ότι οι ίδιες δυνάμεις είναι στο παιχνίδι και σήμερα» σημείωσε ο Αμερικανός καθηγητής. Τόνισε δε, ότι η οικοδόμηση της Δύσης δεν ήταν τόσο ομοιόμορφη, τόσο ομογενής, όπως παρουσιάστηκε, ως μία ολοκληρωμένη διαδικασία και ότι ένα από βασικά σημεία της δημιουργίας της Δύσης είναι ο ιμπεριαλισμός.

Κάθε φορά, αυτό που δημιουργεί βία είναι τα σύνορα. Αυτό «γέννησε» βία στην κεντρική και ανατολική Αφρική, ο σχηματισμός συνόρων. Κάθε φορά που δημιουργούνται σύνορα χαράσσουν τη διαφορά, υπογράμμισε.

Αναφερόμενος στο θέμα που εξετάζεται στο διεθνές συνέδριο, είπε ότι συνιστά ένα πολύπλοκο πρόβλημα και ότι χρειάζονται πολυάριθμες προσεγγίσεις για να το καταλάβουμε. Το πιο σημαντικό είναι να μπορούμε να συσχετικοποιήσουμε τον βαλκανικό κόσμο με οποιαδήποτε παγκόσμιο πλαίσιο.

«Πρέπει να κοιτάξουμε ομοιότητες, πρέπει να τον συγκρίνουμε με άλλα τμήματα του κόσμου, να δούμε διαφορές και κοινά στοιχεία και τότε θα αρχίσουμε να καταλαβαίνουμε καλύτερα ποιοι είναι παράγοντες – κλειδιά που εξηγούν τις παγκόσμιες διαφορές». Σύμφωνα με τον καθηγητή Σύγχρονη Ελληνικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, η ομιλία του οποίου αφορά την κατανόηση της επαναστατικής βίας, το διεθνές συνέδριο μπορεί να δώσει απαντήσεις σε παγκόσμιες ανησυχίες, όπως εκτοπισμοί πληθυσμών, πρόσφυγες, αποσταθεροποιητικοί παράγοντες.

Η ΕΕ είναι οικονομικός οργανισμός
Ο Αμερικανός καθηγητής, αναφερόμενος στην Ευρωπαϊκή Ένωση, τόνισε ότι η κρίση στην Ουκρανία απέδειξε ότι η ΕΕ αναπτύχθηκε πρωταρχικά ως σύνολο οικονομικών σχέσεων, όχι εξωτερικής πολιτικής. Η εξωτερική πολιτική είναι σε εθνικό επίπεδο και οι θεσμοί της ΕΕ είναι περισσότερο οικονομικοί, παρά πολιτικοί.

Το θέμα είναι, αν μπορούν οι θεσμοί της ΕΕ να δράσουν ως μία οντότητα στην εξωτερική πολιτική στην Αφρική, στις εξελίξεις στη Μέση Ανατολή, στις σχέσεις με την Κίνα. Υπήρχε μία άβολη ένταση μεταξύ των εθνικών εξωτερικών πολιτικών και του υπερεθνικού οργανισμού τους. Η Ευρωπαϊκή Ένωση ιδρύθηκε ως οικονομικός οργανισμός, τόνισε.

Αναφερόμενος στο ΝΑΤΟ, υπογράμμισε ότι ιδρύθηκε ως ο κεντρικός θεσμός της πολιτικής της ανάσχεσης της σοβιετικής επέκτασης, που προσδιόρισε η εκστρατεία του Ψυχρού Πολέμου.