Το σκάκι παραμένει ένα από τα καλύτερα παιχνίδια στρατηγικής που εφευρέθηκαν ποτέ, καθώς η μαγεία του βασίζεται στα 64 ασπρόμαυρα τετράγωνα και τα 32 πιόνια του, αν και το πράγμα είναι απείρως πιο πολύπλοκο απ’ όσο φανερώνουν οι κανόνες του.
Τόσο περίπλοκο μάλιστα που ξεπερνά κάθε φαντασία!
Ο περίφημος μαθηματικός και πατέρας της πληροφοριακής θεωρίας Κλοντ Σάνον, αφού έφτιαξε τον υπολογιστή του που έπαιζε σκάκι, υπολόγισε κατόπιν τον αριθμό των μοναδικών παρτίδων που μπορούν να παιχτούν και η απάντηση ήταν το αστρονομικό νούμερο των 10.120 παιχνιδιών!
Οι πιθανότητες είναι πράγματι ανυπολόγιστες και το πνευματικό επιτραπέζιο παιχνίδι δικαίως κατέχει περίβλεπτη θέση στην ανθρώπινη επικράτεια, μετρώντας τα δικά του εκπληκτικά χρονικά…
Έτσι κερδίζεις τον αντίπαλό σου: με αντιπερισπασμό!
Οι γκραν μάστερ του σκακιού είναι γνωστό ότι εφαρμόζουν ιδιαίτερες τεχνικές για να εξασφαλίζουν την πολυπόθητη νίκη. Ο περιβόητος ισπανός σκακιστής του 16ου αιώνα, ο ιερωμένος Ρούι Λόπεζ, συνήθιζε να συμβουλεύει: «κάθισε έτσι που ο αντίπαλός σου να έχει τον ήλιο στα μάτια του»! Αλλά και έτερος θρύλος της εποχής δεν έκρυβε τη στρατηγική του: «Προσπάθησε να παίζεις όταν ο αντίπαλός σου έχει μόλις φάει ή πιει». Κατά τον 19ο αιώνα, ο Χάρι Νέλσον Πίλσμπουρι απέδιδε την πνευματική του διαύγεια στο σκάκι στο τσιγαράκι που φούμαρε κατά την παρτίδα, την ίδια ώρα που ο Σιμόν Βιναβέρ ισχυριζόταν ότι κάπνιζε επίτηδες χαλασμένα τσιγάρα ώστε η δυσοσμία να χαλά την αυτοσυγκέντρωση του αντιπάλου!
Αλλά και στο Παγκόσμιο Πρωτάθλημα του 1935, ο πάντοτε προληπτικός Αλεξάντερ Αλιέχιν ακουμπούσε για καλοτυχία τη γάτα του στη σκακιέρα πριν από την παρτίδα, ελπίζοντας ταυτοχρόνως σε ενδεχόμενη αλλεργική αντίδραση του αντιπάλου! Η ευρηματικότητα έξω από τη σκακιέρα ήταν πάντα λοιπόν ζητούμενο στο σκάκι και στο πλαίσιο αυτό λαμβάνει χώρα η ιστορία του Ροζέντο Μπαλίνας και αυτό που έκανε σε αγώνα πρωταθλήματος το 1979. Ο φιλιππινέζος γκραν μετρ αντιμετώπιζε τον Τζέρεμι Σίλμαν και ενώ η παρτίδα ξεκίνησε χωρίς απρόοπτα, δέκα κινήσεις μετά, ο Σίλμαν έμεινε με το στόμα ανοιχτό. Σύμφωνα με τη μαρτυρία του, ο αντίπαλος τοποθέτησε πάνω στο τραπέζι ένα θερμός με ζεστό τσάι, βάζοντας ένα μεγάλο κύπελλο με μέλι δίπλα του.
«Περίμενα πως θα έπαιρνε λίγο μέλι και θα το αναμείγνυε στο τσάι του», ανακαλούσε ο Σίλμαν, «αλλά αντιθέτως με σόκαρε! Πήρε το τσάι, το έχυσε στο μέλι και μετά το ήπιε μονορούφι. Αηδιασμένος, παρατήρησα ότι τα μάτια του γυάλισαν μόλις η ζάχαρη έφτασε στον εγκέφαλό του. Τότε, χαμογελώντας, συνέχισε το παιχνίδι». Αλλά ο Φιλιππινέζος έμοιαζε τώρα ναρκωμένος από την ακατανόητη αυτή κίνηση που θύμιζε αυτοσαμποτάζ! Ο αμερικανός σκακιστής τον νίκησε σε μόλις 12 κινήσεις, αν και ήταν τόσο ανήσυχος για την κακή κατάσταση του αντιπάλου του που δεν χάρηκε καθόλου την εύκολη επικράτησή του…
Το πιο παράξενο Παγκόσμιο Πρωτάθλημα
Το σκάκι είναι πρωτίστως ένα πνευματικό παιχνίδι και οι σκακιστές φτάνουν πολλές φορές σε ακρότητες για να μαντέψουν τις κινήσεις του αντιπάλου. Και η αποφασιστικής σημασίας αναμέτρηση για το Παγκόσμιο Πρωτάθλημα μεταξύ Βίκτορ Κορτσνόι και Ανατόλι Καρπόφ αυτό ακριβώς αποδεικνύει, αν και με τρόπο θεότρελο! Οι δυο γκραν μετρ ήταν μεγάλοι αντίπαλοι και εκπροσωπούσαν δυο εντελώς διαφορετικούς κόσμους.
Ο Καρπόφ, μέλος του κομμουνιστικού κόμματος και πρότυπο του «νέου σοβιετικού ανθρώπου», δόξαζε την ΕΣΣΔ και λάμβανε τιμές και επαίνους με το τσουβάλι. Από την άλλη, ο εβραϊκής καταγωγής Σοβιετικός Κορτσνόι είχε αυτομολήσει στην Ολλανδία το 1976 και ήταν πια εχθρός της Ένωσης, καθώς οι υψηλόβαθμοι «κόκκινοι» αξιωματούχοι δεν έκρυβαν την απέχθειά τους χαρακτηρίζοντάς τον «άρρωστο και ανήθικο άνθρωπο». Είμαστε εξάλλου στα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου, όταν οι υπερδυνάμεις ανακάλυψαν ότι το παιχνίδι της γάτας και του ποντικιού μπορεί να παιχτεί άνετα και στη σκακιέρα, κι έτσι η αναμέτρηση μετατράπηκε σε μάχη δύο κόσμων: ο Καρπόφ εκπροσωπούσε το Σιδηρούν Παραπέτασμα και ο Κορτσνόι ήταν η μεγάλη ελπίδα της Δύσης.
Στον αγώνα που διοργανώθηκε στις Φιλιππίνες λοιπόν ο Κορτσνόι εμφανίστηκε με γυαλιά ηλίου (και φακούς-καθρέφτες) για να κρύψει το βλέμμα του από τον Καρπόφ και ο τελευταίος διαμαρτυρήθηκε εντόνως ότι οι καθρέφτες αντανακλούσαν το φως στα μάτια του. Αμέσως μετά, ο Καρπόφ παρακάλεσε να εξεταστεί η καρέκλα του αντιπάλου του για «απαγορευμένες συσκευές» (πιθανότατα αυτές που διαβάζουν το μυαλό!) και καθ’ όλη τη διάρκεια της παρτίδας προσπαθούσε να του αποσπάσει την προσοχή ταρακουνώντας τη δική του καρέκλα.
Ο Κορτσνόι, με τη σειρά του, αντέδρασε εντόνως στα γιαουρτάκια που έφερναν στον Καρπόφ κατά τη διάρκεια των παρτίδων, υπονοώντας ότι το χρώμα τους ενδέχεται να έκρυβε κωδικοποιημένα μηνύματα! Στο σώσε που έγινε στη σημαδιακή αυτή αναμέτρηση έριξε κι άλλο λάδι ένας σοβιετικός λακές, παραψυχολόγος υποτίθεται, ο οποίος είχε καθίσει στην πρώτη σειρά και κοίταζε κακόβουλα τον Κορτσνόι προσπαθώντας λέει να τον υπνωτίσει! Πλάκα πλάκα όμως, το μέντιουμ τον έκανε ράκος μέχρι την έβδομη παρτίδα, καθώς ο Κορτσνόι είχε εκεί στραμμένο το μυαλό του.
Για να απαλλαγεί μάλιστα από τη δολιοφθορά του μέντιουμ, ο Κορτσνόι κάλεσε δυο ινδούς πνευματιστές, μέλη μιας μυστικιστικής σέχτας που του δίδασκαν γιόγκα και υπερβατικό διαλογισμό, οι οποίοι έφεραν πράγματι αναστάτωση στη σοβιετική αποστολή. Με το ηθικό του και πάλι στα ύψη, ο Κορτσνόι ανέκαμψε και παρά τα τρία παιχνίδια που ήταν πίσω, κατάφερε να ισοφαρίσει τις παρτίδες σε 5-5. Η επόμενη παρτίδα θα έκρινε τον παγκόσμιο πρωταθλητή και ο θρύλος λέει ότι η KGB καραδοκούσε για να δηλητηριάσει τον Κορτσνόι. Αν αυτό αληθεύει, τότε η ήττα του στο τσακ του γλίτωσε τη ζωή. Ο Κορτσνόι δήλωσε πάντως στο τέλος πως στο επόμενο παιχνίδι του με Σοβιετικό θα είχε στο πλευρό του τη CIA, προκαλώντας άλλη μια θύελλα αντιδράσεων της Μόσχας…
Σκάκι και κατασκοπεία
Αν υπάρχει μια μυστική υπηρεσία που ασχολήθηκε ιδιαιτέρως με το σκάκι αυτή ήταν η σοβιετική KGB. Οι Σοβιετικοί είχαν εξάλλου ψύχωση με το σκάκι, το οποίο σύντομα επιστρατεύτηκε για υπόγειες διαβουλεύσεις και κωδικοποιημένες επικοινωνίες ως κινήσεις πάνω στη σκακιέρα! Στο ίδιο το εγχειρίδιο εκπαίδευσης της KGB άλλωστε υπήρχε ολόκληρο κεφάλαιο για το σκάκι και τις δεκαετίες του 1960 και του 1970, ο πράκτορας της KGB στην πρεσβεία της Ουάσιγκτον ήταν πάντα άσος στο σκάκι.
Σύμφωνα με τον αποστάτη και μέγα σκακιστή Λεβ Άλμπουρτ, πολλοί σοβιετικοί συνάδελφοί του γκραν μετρ ήταν πράκτορες της KGB. Η επιβεβαίωση αυτού του ισχυρισμού ήρθε το 2009, όταν ένας αριθμός καρτ ποστάλ ήρθαν στο φως, όλες με αποδέκτη τον Γκράχαμ Μίτσελ. Ο Μίτσελ ήταν αναπληρωτής γενικός διευθυντής της βρετανικής MI5 στη δεκαετία του 1950 και σε όλες τις ευχετήριες κάρτες συζητούνται ανοίγματα και κινήσεις στο σκάκι, κάτι που υποδεικνύει ότι πρόκειται για κάποιου είδους κωδικοποιημένη επικοινωνία.
Οι κάρτες επανέφεραν στο προσκήνιο τα χρονικά του Μίτσελ, ο οποίος στον καιρό του χαρακτηριζόταν ύποπτος για σχέσεις με τη Σοβιετική Ένωση, καθώς αυτός στρατολογούσε τους διπλούς κατασκόπους της KGB. Καμιά οσμή σκανδάλου δεν αναδύθηκε βέβαια ποτέ και ο αρχικατάσκοπος αποσύρθηκε τελικά το 1963. Η στενή σχέση σκακιού και κρυπτογράφησης είχε ωθήσει επίσης τον Άλαστερ Ντένιστον, διευθυντή του Μπλέτσλεϊ Παρκ, να προσλάβει και σκακιστές στην προσπάθεια αποκωδικοποίησης του ναζιστικού Enigma κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Οι μετρ Χάρι Γκόλομπεκ, Χιου Αλεξάντερ και σερ Φίλιπ Στιούαρτ Μίλνερ-Μπέρι αποσύρθηκαν μάλιστα από την Ολυμπιάδα Σκακιού το 1939 για να παρουσιαστούν άμεσα στο Μπλέτσλεϊ Παρκ. Όσο για το μεγάλο όνομα της ομάδας, τον σπουδαίο Άλαν Τούρινγκ, έφτιαξε αργότερα ένα πρώιμο πρόγραμμα για σκάκι, χρόνια βέβαια προτού αναπτυχθεί η πληροφορική σε τέτοιο σημείο που να μπορεί να τρέχει τέτοια λογισμικά!
Το φιντάνι του σκακιού που αποκήρυξε το παιχνίδι
Τα τελευταία χρόνια, το σκάκι έχει γίνει ένα κανονικό άθλημα με μεγάλα βραβεία, τόσο χρηματικά όσο και συμβολικά. Αν και το πράγμα δεν ήταν πάντα έτσι, και στην πραγματικότητα στο πρώτο ανεπίσημο παγκόσμιο πρωτάθλημα οι συμμετέχοντες θα έφριτταν από τα τεράστια έπαθλα που πέφτουν στα πόδια των σημερινών διεκδικητών. Ο Πολ Μόρφι, για παράδειγμα, που απεχθανόταν το μίασμα του επαγγελματισμού, έγραψε κάποτε σε έναν αντίπαλο: «Επίτρεψέ μου να επαναλάβω ότι δεν είμαι επαγγελματίας παίκτης, ότι ποτέ δεν θέλησα να κάνω καμιά δεξιότητα που κατέχω μέσο πλουτισμού και ότι η πιο ένθερμη επιθυμία μου είναι να μην παίξω ποτέ για τίποτα άλλο παρά μόνο για την τιμή μου».
Κι όμως, οι σχεδόν υπεράνθρωπες ικανότητες του Μέρφι στη σκακιέρα άφηναν τους επαγγελματίες με το στόμα ανοιχτό! Γεννημένος στη Νέα Ορλεάνη το 1837, ο Μέρφι ήταν μια σκακιστική διάνοια που κέρδιζε τον πατέρα και τον θείο του ήδη από την ηλικία των 10 ετών. Δεν είχε μελετήσει ποτέ κανένα βοήθημα στρατηγικής, κι όμως οι κινήσεις του διέθεταν μια σχεδόν διαισθητική ακρίβεια που σπάνια έχει ξαναδεί ο κόσμος του σκακιού. Κι όταν σε ηλικία 13 ετών σόκαρε την οικουμένη νικώντας τον ούγγρο γκραν μάστερ Γιόχαν Λόβενταλ, η φιλοδοξία του εκτοξεύτηκε στα ύψη, θέλοντας πια να νικήσει όλους τους κορυφαίους σκακιστές Ευρώπης και Αμερικής.
Αφού πήρε το πτυχίο του δικηγόρου το 1857, ο Μόρφι ξεκίνησε την τρελή οδύσσειά του να γκρεμίσει το σκακιστικό κατεστημένο. Ο βρετανός σουπερστάρ Χάουαρντ Στόντον τον απέφυγε δεξιοτεχνικά, αν και κατηγορήθηκε για σκακιστική δειλία, ενώ οι γάλλοι συνάδελφοί του δεν ακολούθησαν το παράδειγμά του και διασύρθηκαν: ο Μόρφι έπαιξε στο Παρίσι με 8 αντιπάλους ταυτοχρόνως και δεν έφαγε ή ήπιε τίποτα για 10 ώρες μέχρι να υποκύψουν όλοι στη μεγαλειότητά του. Είπαμε ότι όλες αυτές τις ώρες έπαιζε με τα μάτια δεμένα (οι κινήσεις αναγγέλλονταν ώστε να μπορεί να τις φανταστεί);
Στην ευρωπαϊκή αυτή τουρνέ του όμως, ο μεγάλος ιδεαλιστής Μόρφι αηδίασε με τη μετατροπή του πνευματικού παιχνιδιού σε κανονική επιχείρηση και αποξενώθηκε από τον κόσμο του σκακιού. Σαν να μην έφτανε αυτό, έβλεπε ότι όλοι προτιμούν τον Μόρφι τον σκακιστή παρά τον Μόρφι τον δικηγόρο, και πλάι στη δουλειά του που παράδερνε ήρθε και η ερωτική απόρριψη, όταν ο έρωτας της ζωής του αρνήθηκε να παντρευτεί έναν απλό σκακιστή!
Απογοητευμένος απ’ όλους και απ’ όλα, ο Μόρφι εγκατέλειψε το παιχνίδι και πίσω δεν κοίταξε. Σύμφωνα με μαρτυρίες, ούτε ιδιωτικά δεν έπαιζε πια και κανείς δεν τον ξαναείδε σε τουρνουά. Όταν ζήτησε δανεικά από φίλο του, εκείνος θέλοντας να τον ξαναβάλει στο σκάκι έβαλε έναν όρο, να παίξουν μια παρτίδα. Όταν είδε ότι ο Μόρφι έχανε επίτηδες, κατάλαβε ότι ο μέγας σκακιστής είχε αποτραβηχτεί οριστικά από τη σκακιέρα και πίσω δεν θα κοιτούσε. Η συνέχεια της ζωής του ήταν τραγική, καθώς κάποια στιγμή άρχισε να παραλογίζεται και να βλέπει παντού δολοφονικές πλεκτάνες και συνωμοσίες, όντας πια σκιά του παλιού καλού εαυτού του. Πέθανε μόνος, ξεχασμένος και παρανοϊκός το 1884…
Ο πρωταθλητής που νίκησε τον Θεό
Ο Βίλχελμ Στάινιτζ άλλαξε μια για πάντα τον τρόπο που παίζεται το σκάκι με τις επαναστατικές του θεωρίες, κάτι που του εξασφάλισε εξάλλου τον τίτλο του «πατέρα του σύγχρονου σκακιού». Ο Στάινιτζ ξεμπέρδεψε γρήγορα με τη λεγόμενη ρομαντική περίοδο του παιχνιδιού, όταν η νόρμα ήταν οι ριψοκίνδυνες επιθέσεις και οι εμφατικές θυσίες πιονιών, και εγκαθίδρυσε έναν πιο μαθηματικό και αναλυτικό τρόπο παιχνιδιού, που θα γινόταν παγκόσμια σταθερά. Ο εβραϊκής καταγωγής αυστριακός σκακιστής (γεννημένος το 1836 στην Πράγα) δεν είχε κανένα πρόβλημα να ζει από το σκάκι και όταν κέρδισε τον καλύτερο σκακιστή του κόσμου, τον Άντολφ Άντερσεν, και κατόπιν τον φοβερό Γιόχαν Τσούκερτορτ, αυτοανακηρύχθηκε παγκόσμιος πρωταθλητής (1866) σε αυτό που λογίζεται ως το πρώτο άτυπο παγκόσμιο πρωτάθλημα σκακιού.
Τρία χρόνια αργότερα, υπερασπίστηκε τον τίτλο του νικώντας τον Ρώσο Μιχαήλ Τσιγκόριν μέσω τηλεγράφου! Ο Αυστριακός ήταν στη Νέα Υόρκη και ο Ρώσος στην Αβάνα, αν και η αστυνομία της Νέας Υόρκης τον συνέβαλε κατόπιν καθώς θεώρησε τις τηλεγραφικές σκακιστικές κινήσεις ως κατασκοπική επικοινωνία! Η χρήση της τεχνολογίας για να παίξεις σκάκι από απόσταση πήρε μια ιδιαίτερη τροπή όταν ο Στάινιτζ ισχυρίστηκε ότι κατάφερε να νικήσει τον Θεό στο σκάκι μέσω τηλεφώνου, δίνοντας μάλιστα στο Υπέρτατο Ον ένα εξτρά πιόνι! Μιλάμε εξάλλου για την εποχή που ακόμα και ο ηλεκτρισμός θεωρούνταν μυστήριο, η τηλεφωνία ήταν στα σπάργανα και ο πνευματισμός ήταν στον κολοφώνα του, κάνοντας όλα να μοιάζουν με εκδηλώσεις του υπερφυσικού.
Αν ο Θεός, οι άγγελοι και τα πνεύματα ήταν λοιπόν ηλεκτρικές οντότητες, όπως θεωρούσαν πολλοί, τότε πιθανότατα θα μπορούσες να επικοινωνήσεις μαζί τους μέσω του ηλεκτρισμού. Και η αυθάδικη δήλωση του Στάινιτζ έριξε λάδι στη φωτιά του υπερφυσικού, αν και πρέπει να ήταν παρανόηση δύο ανεξάρτητων δηλώσεών του που συνενώθηκαν από τον λαϊκό μύθο σε μία. Ο αυστριακός γκραν μετρ προέβλεψε ότι κάποια στιγμή θα μπορείς να τηλεφωνείς ή να στέλνεις τηλεγραφήματα στον Θεό και αργότερα πιθανολόγησε τη νικητήρια έκβαση μιας φανταστικής παρτίδας με το Υπέρτατο Ον. Εκτός πλαισίου, ο Στάινιτζ έμοιαζε να λέει ότι νίκησε τον Θεό στο σκάκι μέσω τηλεφώνου!
Κάποιοι είδαν τη δήλωσή του ως άλλη μια απόδειξη της παράνοιάς του, η οποία τον ανάγκασε να αποσυρθεί κάποια στιγμή από το παιχνίδι και να κλειστεί σε άσυλο (1899), όπου και άφησε την τελευταία του πνοή το 1900 μόνος, φτωχός και ψυχασθενής…
