Η πτώση του καθεστώτος Άσαντ στη Συρία «άνοιξε τον δρόμο» σε Τουρκία και Ισραήλ προκειμένου να αναδιαμορφώσουν τη Μέση Ανατολή.
«Έχουμε μείνει μόνο δύο ηγέτες στον κόσμο. Εγώ και ο Βλαντίμιρ Πούτιν» είπε ο τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν την περασμένη εβδομάδα, σε ένα απρεπές σχόλιο, που θα αμφισβητούσαν εύκολα ο Σι Τζινπίνγκ και ο Ντόναλντ Τραμπ. Ο Ερντογάν ισχυρίζεται ότι είναι ένας από τους δύο ισχυρούς ηγέτες που αναδιαμορφώνουν τη Μέση Ανατολή. Ο μισητός αντίπαλός του, ο Μπενιαμίν Νετανιάχου του Ισραήλ, είναι ο άλλος, γράφουν οι «Financial Times».
Η σημερινή αλαζονεία του Ερντογάν πηγάζει από τον ρόλο του στη Συρία. Η Τουρκία ήταν η μόνη περιφερειακή δύναμη που στήριξε τη Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ (HTS), την ισλαμιστική ομάδα που ανέτρεψε το καθεστώς Άσαντ.
Ο Ερντογάν φιλοδοξεί εδώ και πολύ καιρό να αναβιώσει την τουρκική ισχύ στα εδάφη της παλαιάς Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Για τον ίδιο, η ανατροπή του Άσαντ ανοίγει έναν νέο δρόμο για την περιφερειακή επιρροή που επιδιώκει να έχει η Άγκυρα. Ενδεχομένως να έχει και εσωτερικά οφέλη – αποδυναμώνοντας τους Κούρδους στη Συρία και βοηθώντας στο προσφυγικό, ζητήματα που αν επιλυθούν, θα τον βοηθήσουν να παραμείνει πρόεδρος μετά το 2028.
Η συμμαχία της Τουρκίας με ισλαμιστικές ομάδες, όπως η HTS και η Μουσουλμανική Αδελφότητα, είναι για το Ισραήλ και τις συντηρητικές μοναρχίες του Κόλπου σοβαρή απειλή. Το Ισραήλ έχει κινηθεί για να καταστρέψει τη στρατιωτική ικανότητα της Συρίας, βομβαρδίζοντας το ναυτικό και την αεροπορία του και καταλαμβάνοντας εδάφη πέρα από τα Υψίπεδα του Γκολάν, τα οποία έχει θέσει υπό τον έλεγχό του από το 1967.
Η ισραηλινή κυβέρνηση χαρακτήρισε τις συγκεκριμένες επιχειρήσεις ως προληπτικές και αμυντικές. Αλλά ο Νετανιάχου, όπως και ο Ερντογάν, βλέπει ευκαιρίες μπροστά του. Μιλώντας την περασμένη εβδομάδα, είπε: «Κάτι συνταρακτικό έχει συμβεί εδώ, ένας “σεισμός” που δεν έχει σημειωθεί τα εκατό χρόνια από τη συμφωνία Sykes – Picot». Η αναφορά του ισραηλινού πρωθυπουργού στη βρετανογαλλική συμφωνία του 1916 που μοίρασε τα εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας δεν είναι τυχαία, έχει ιδιαίτερη σημασία. Με τη Μέση Ανατολή σε αναταραχή, οι υποστηρικτές του Μεγάλου Ισραήλ βλέπουν την ευκαιρία να επαναχαράξουν τα σύνορα της περιοχής. Ο Aluf Benn της Haaretz γράφει ότι ο Νετανιάχου «φαίνεται ότι θέλει να αφήσει πίσω του μια κληρονομιά ως ο ηγέτης που επέκτεινε τα σύνορα του Ισραήλ έπειτα από 50 χρόνια υποχώρησης».
Το κίνημα των εποίκων, που έχει ισχυρή εκπροσώπηση στην κυβέρνηση συνασπισμού του Νετανιάχου, πιέζει το Ισραήλ να επανακαταλάβει τμήματα της Γάζας. Η επερχόμενη κυβέρνηση Τραμπ μπορεί να δώσει στο Ισραήλ το πράσινο φως για την επίσημη προσάρτηση τμημάτων της κατεχόμενης Δυτικής Όχθης. Και η «προσωρινή» κατοχή της συριακής γης μπορεί να αποδειχτεί μόνιμη.
Ακολούθως, ο Νετανιάχου θα αδράξει την ευκαιρία για τον τελικό απολογισμό με το Ιράν, που βρίσκεται στην πιο αδύναμη θέση του εδώ και δεκαετίες, καθώς βλέπει τους συμμάχους του -τη Χαμάς, τη Χεζμπολάχ και τώρα τον Άσαντ- να καταρρέουν.
Το Ιράν μπορεί να απαντήσει στην απώλεια των περιφερειακών πληρεξουσίων του αναπτύσσοντας πυρηνικά όπλα, μία κίνηση που θα μπορούσε να προκαλέσει την επίθεση από το Ισραήλ. Μετά την επιτυχή επίθεση της κυβέρνησης Νετανιάχου κατά της Χεζμπολάχ στον Λίβανο, οι Ισραηλινοί έχουν εντείνει την επιθετικότητά τους.
Τον περασμένο χρόνο, το Ισραήλ απέδειξε την ικανότητά του να μάχεται σε πολλαπλά μέτωπα ταυτόχρονα – συμπεριλαμβανομένης της Γάζας, της Δυτικής Όχθης, του Λιβάνου, της Υεμένης, του Ιράν και τώρα της Συρίας. Οι Ισραηλινοί είναι επίσης η μόνη πυρηνική δύναμη στην περιοχή και, προς το παρόν, έχουν σχεδόν την πλήρη υποστήριξη των ΗΠΑ.
Οι πιθανότητες του Νετανιάχου να μείνει στην ιστορία ως επιτυχημένος ηγέτης έμοιαζαν ελάχιστες μετά τις επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου της Χαμάς. ΄Ένα αμφιλεγόμενο πρόσωπο, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό, που αντιμετωπίζει κατηγορίες για διαφθορά.
Όπως ο Ερντογάν, έτσι και ο Νετανιάχου είναι ένας πολιτικός που έχει μάθει να επιζεί από τις κρίσεις. Και οι δύο ανέλαβαν για πρώτη φορά την εξουσία πριν από δεκαετίες και θεωρεί ο καθένας τον εαυτό του ως άνθρωπο που καθορίζει τη μοίρα της χώρας του. Ωστόσο, οι φιλοδοξίες τους για περιφερειακή κυριαρχία πάσχουν από τις ίδιες αδυναμίες. Το Ισραήλ και η Τουρκία είναι μη αραβικές δυνάμεις σε μια αραβική περιοχή. Ο αραβικός κόσμος δεν προτίθεται να αναβιώσει την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Το Ισραήλ παραμένει μια ξένη δύναμη στη Μέση Ανατολή, η οποία αντιμετωπίζεται με φόβο και δυσπιστία.
Η Τουρκία και το Ισραήλ έχουν, επίσης, πολύ αδύναμη οικονομική βάση για να επιδιώξουν πραγματικά την περιφερειακή κυριαρχία. Η τουρκική οικονομία καταστρέφεται από τον πληθωρισμό. Παρά την τεχνολογική και στρατιωτική του ικανότητα, το Ισραήλ είναι μια μικρή χώρα, με λιγότερους από 10 εκατομμύρια κατοίκους.
Οι αντίπαλες φιλοδοξίες του Ερντογάν και του Νετανιάχου είναι πιθανόν να έρθουν αντιμέτωπες στη Συρία, η οποία κινδυνεύει να γίνει πεδίο μάχης, καθώς η Σαουδική Αραβία και οι χώρες του Κόλπου έχουν, επίσης, συμφέροντα εκεί.
Μήπως το Ριάντ κάνει την ανατροπή και βάλει την υπογραφή του στη Συρία
Οι Σαουδάραβες και τα κράτη του Κόλπου πιθανότατα αισθάνονται πιο άμεσα απειλούμενοι από τις ισλαμιστικές συμμαχίες της Τουρκίας, παρά από τις εδαφικές φιλοδοξίες του Ισραήλ. Αλλά το Ριάντ γνωρίζει ότι η επίθεση του Ισραήλ στη Γάζα έχει τρομοκρατήσει μεγάλο μέρος του αραβικού κόσμου. Το να συμμαχήσει με τον Νετανιάχου για να εμποδίσει τον Ερντογάν θα ήταν αμφιλεγόμενη κίνηση, ιδιαίτερα όσο οι Ισραηλινοί απορρίπτουν ταυτόχρονα οποιαδήποτε προοπτική για λύση δύο κρατών με τους Παλαιστίνιους.
Το Ισραήλ και η Τουρκία έχουν ισχυρούς στρατούς. Αλλά οι Σαουδάραβες, το Κατάρ και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα έχουν την οικονομική δύναμη. Όποια πορεία και αν αποφασίσει να ακολουθήσει το Ριάντ, θα μπορούσε να διαμορφώσει τη Μέση Ανατολή ακόμη πιο θεμελιωδώς από τις ενέργειες του Ερντογάν και του Νετανιάχου.
