Σε έναν τεράστιο αρχαιολογικό χώρο, έκτασης περίπου 40.000 στρεμμάτων, κηρύσσονται τα Μέγαρα και η ευρύτερη περιοχή τους, μετά την ομόφωνη θετική γνωμοδότηση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου (ΚΑΣ).
Το ΚΑΣ έλαβε υπόψη του όλα τα αρχαιολογικά δεδομένα, όπως παρουσιάστηκαν λεπτομερώς μέσα από την πρόταση της Γ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, στην οποία συμπεριλαμβάνονται κηρύξεις παλιών και νέων θέσεων αρχαιολογικού ενδιαφέροντος, όπως τα δύο λιμάνια της αρχαίας πόλης, οι Παγές στον Κορινθιακό και η Νισαία, σημερινή Πάχη, στον Σαρωνικό Κόλπο.
Η προστασία των ιδιαίτερα σημαντικών αρχαιοτήτων της περιοχής των Μεγάρων ήταν το κύριο μέλημα των μελών του ΚΑΣ, που έδωσαν το πράσινο φως στην ομολογουμένως πολύ μεγάλη κήρυξη, μια έκταση για την οποία εκφράστηκαν κάποιες επιφυλάξεις -όπως η δυσκολία ελέγχου των εκσκαφών από πλευράς Γ’ ΕΠΚΑ. Ωστόσο, όπως ειπώθηκε, η Εφορεία διενεργεί ήδη ελέγχους στο μεγαλύτερο τμήμα της περιοχής, ενώ η λίστα των μνημείων που έχουν βρεθεί εντός και εκτός πόλης είναι από μόνη της αφοπλιστική.
Η Κρήνη του Θεαγένους, που ανακαλύφθηκε στην πόλη των Μεγάρων και αποδίδεται στον περίφημο μεγαρίτη αρχιτέκτονα Ευπαλίνο, αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα και μεγαλύτερα κτίσματα υδροδότησης του 5ου αι. π.Χ. Το ξεχωριστό μνημείο, μαζί με τα πολυάριθμα τεχνικά υδρευτικά έργα που εντοπίστηκαν σε διάφορα σημεία της περιοχής, ίσως εξηγούν γιατί η πόλη «δεν έμεινε ποτέ χωρίς νερό», όπως ειπώθηκε χαρακτηριστικά στο Συμβούλιο. Οι δύο λόφοι της πόλης, όπου βρίσκονταν οι ακροπόλεις της Αλκάθου και της Καρίας, βρίθουν από αρχαίο δομικό υλικό, εντοιχισμένο συχνά σε ναούς της υστεροβυζαντινής και μεταβυζαντινής περιόδου, ενώ στον λόφο της Καρίας σώζεται το λαξευμένο στον βράχο σπήλαιο Μουρμούνη, που ήταν ιερό της θεάς Δήμητρας.
Η αρχαία Αγορά, τμήμα της οποίας αποκαλύφθηκε το 1937 κάτω από τη σύγχρονη πλατεία Ηρώων, συνεχίζει να δίνει «παρουσία» κυρίως μέσα από την ανακάλυψη αρχιτεκτονικών μελών, όπως συνέβη σε πρόσφατη εκσκαφή οδού στα ανατολικά της πλατείας. Το ίδιο συμβαίνει και με τα περίφημα Μεγαρικά υπόγεια, που κατά μία εκδοχή έδωσαν την ονομασία στην περιοχή και τα οποία είχαν αποθηκευτική και λατρευτική χρήση, καθώς συνδέονταν με τη θεά Δήμητρα αλλά και την αγροτική οικονομία της περιοχής. Στις σωστικές ανασκαφές που έγιναν από το 2006 ως το 2010, στο πλαίσιο του έργου κατασκευής δικτύου ακαθάρτων της πόλης των Μεγάρων, ανακαλύφθηκαν δύο τέτοια υπόγεια, τα οποία χρονολογούνται στο β’ μισό του 4ου αι. π. Χ.
Τμήματα του οχυρωματικού περιβόλου των Μεγάρων έχουν κατά καιρούς βρεθεί σε διάφορα σημεία της πόλης. Ένα από τα σημαντικότερα βρέθηκαν στις σωστικού χαρακτήρα ανασκαφές του 2006-2010. Πρόκειται για τμήμα στο νότιο σκέλος του περιβόλου, όπου ανάμεσα σε δύο ημικυκλικούς πύργους εντοπίστηκαν οι Νυμφάδες Πύλες, που είχαν ζωτική σημασία για την αρχαία πόλη καθώς εξασφάλιζαν την επικοινωνία δια μέσου της Ευθείας οδού με το λιμάνι της Νισαίας. Κατάλοιπα κλασικών ναών, δημόσιων και ιδιωτικών κτηρίων, νεκροταφεία με πλούσια και πανέμορφα κτερίσματα, πολλά από τα οποία κοσμούν το Αρχαιολογικό Μουσείο της πόλης, λουτρά της ύστερης αρχαιότητας, εργαστήρια κεραμικής και βαφής, καθώς και δεκάδες βυζαντινά και νεότερα μνημεία, συμπληρώνουν τον αρχαιολογικό χάρτη της πόλης που γέννησε τον δημιουργό του Ευπαλίνειου ορύγματος και αποίκισε το Βυζάντιο, όπου αργότερα ιδρύθηκε η Κωνσταντινούπολη.
