Το πόρισμα του ΕΟΔΑΣΑΑΜ που δόθηκε στη δημοσιότητα την περασμένη Πέμπτη καταγράφει διαχρονικές παθογένειες και διαδοχικά λάθη που οδήγησαν στο τραγικό δυστύχημα των Τεμπών με τους 57 νεκρούς, ενώ τονίζεται ότι δεν έγινε σωστή χαρτογράφηση του χώρου του δυστυχήματος, κάτι που είχε ως αποτέλεσμα να χαθούν κρίσιμα στοιχεία.
Παράλληλα, παραμένει αναπάντητο το ερώτημα για το τι προκάλεσε την πυρόσφαιρα που ακολούθησε της σφοδρής σύγκρουσης. Κατά την παρουσίαση του πορίσματος τα μέλη της επιτροπής έκαναν ξεκάθαρη αναφορά στην ύπαρξη άγνωστου καυσίμου. Από την πλευρά τους τεχνικοί σύμβουλοι οικογενειών θυμάτων, καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι υπήρχε παράνομο φορτίο και πιο συγκεκριμένα ξυλόλιο, μια ουσία που βρίσκεται και στα καύσιμα.
Στη δικογραφία για το δυστύχημα επιπλέον, περιλαμβάνονται εκθέσεις του Γενικού Χημείου του Κράτους προς τον εφέτη ανακριτή. Στην πρώτη έκθεση με ημερομηνία 10/5/2023 αναφέρεται ότι σε 25 δείγματα ανιχνεύθηκαν έλαια σιλικόνης, με τους επιστήμονες του Χημείου να επικαλούνται τη διεθνή βιβλιογραφία, σύμφωνα με την οποία, τα έλαια αναφλέγονται σε πολύ υψηλές θερμοκρασίες.
Παράλληλα, αναφέρει ότι βάσει βιβλιογραφικών αναφορών «στα έλαια σιλικόνης κατά την έκθεσή τους σε ηλεκτρική εκκένωση με σπινθήρα, παρατηρείται παραγωγή αερίων όπως υδρογόνο, μεθάνιο, αιθάνιο, αιθένιο και ακτυλένιο».
Επίσης, καταγράφεται η ανίχνευση ρυπαντών, χωρίς να κατονομάζονται ουσίες όπως ξυλόλιο, τουλόλιο, κ.ά.
Τον Ιούλιο του 2023 σε ηλεκτρονική αλληλογραφία του Γενικού Χημείου του Κράτους με τον πραγματογνώμονα Απόστολο Βασιλάκο, με θέμα την «ποσοτικοποίηση ξυλολίου», γίνονται οι πρώτες ερωτήσεις για την πολυσυζητημένη ουσία. Πιο συγκεκριμένα ο πραγματογνώμονας ζήτησε από το Χημείο να παραθέσει στοιχεία αναφορικά με την ποσότητα της ουσίας που ανιχνεύτηκε στο σημείο του δυστυχήματος, αλλά και για τη μέθοδο με την οποία ανιχνεύθηκα τα ισομερή ξυλολίου.
Στην απάντησή του το Χημείο αναφέρει ότι: «ευρεθείσα συγκέντρωση ξυλολίου μικρότερη του 1 mg/kg στο δειγματισθέν υλικό, μεταφράζεται σε μέγιστη συνολική ποσότητα ξυλολίου σε όλη την επιφάνεια που δειγματίστηκε μικρότερη του 0,1 mg ή μικρότερη του 0,0001 γραμμαρίων».
Παράλληλα, σε άλλο σημείο αναφέρεται ότι η «συγκέντρωση ξυλολίου στο δείγμα 20 είναι C = 0,35 mg / kg εδάφους, δηλαδή μικρότερη από 1 μέρος στο εκατομμύριο».
Η εφημερίδα «Καθημερινή» απευθύνθηκε στο Γενικό Χημείο του Κράτους και έθεσε ερωτήματα σχετικά με τις ουσίες που βρέθηκαν, τις δειγματοληψίες και πότε αυτές έγιναν, αλλά και την πυρόσφαιρα που σημειώθηκε κατά τη σύγκρουση των δύο αμαξοστοιχιών.
Ακολουθούν οι ερωτήσεις και απαντήσεις:
Από τις αναλύσεις που έκανε το Γενικό Χημείο του Κράτους, ανιχνεύθηκαν ποσότητες ξυλολίου κι άλλων ουσιών. Συγκεκριμένα, στα δείγματα με αρ. 2, 5, 6, 14, 19, 20 και 21 εντοπίσατε ισομερή ξυλολίου. Μπορείτε να μας εξηγήσετε τι σημαίνει αυτό; Θεωρείται μικρή ή μεγάλη η συγκέντρωση/ποσότητα των ουσιών αυτών;
– Τα δείγματα ήταν εμποτισμένα με έλαια σιλικόνης. Περιείχαν σε ίχνη οργανικές ουσίες, μεταξύ των οποίων και ξυλόλιο. Το ξυλόλιο δεν ήταν το κύριο εύρημα. Η ευρεθείσα ποσότητα του ξυλολίου στο ένα δείγμα εδάφους ήταν μικρότερη από 1 μέρος στο εκατομμύριο. Σημειωτέον ότι στον χώρο έχει γίνει καύση και πυρόλυση πληθώρας οργανικών χημικών ουσιών που είναι συστατικά αντικειμένων και μιγμάτων που αναμένεται να βρίσκονται σε μια αμαξοστοιχία. Το ξυλόλιο αποτελεί παραπροϊόν καύσης ή/και πυρόλυσης του ξύλου (φυσικό συστατικό), των πολυεστερικών, αλκυδικών και λοιπών πλαστικών και ρητινών.
Είναι συγκέντρωση που υποδηλώνει ύπαρξη μεγαλύτερων ποσοτήτων ξυλολίου, ενδεχομένως και παράνομου φορτίου;
– Από το αποτέλεσμα της ανάλυσης δεν είναι δυνατή η εξαγωγή τέτοιου συμπεράσματος.
Πώς δικαιολογείται η παρουσία ξυλολίου στο σημείο; Είναι σύνηθες σε τέτοια δυστυχήματα να ανιχνεύονται παρόμοιες ουσίες;
– Μέχρι σήμερα, δεν έχει προκύψει να έλθει για ανάλυση άλλη περίπτωση σύγκρουσης στο εργαστήριό μας. Σε κάθε περίπτωση, το ξυλόλιο είναι ένας ρυπαντής, που συναντάται στο περιβάλλον.
Η πρώτη συλλογή δειγμάτων εμφανίζεται τον Μάρτιο του 2023, ένα μήνα μετά το δυστύχημα. Από ποια σημεία συλλέχθηκαν τα δείγματα, που βρέθηκαν ακριβώς και πότε συλλέχθηκαν;
– Η συλλογή των πρώτων δειγμάτων έγινε τον Μάρτιο 2023. Οι δειγματοληψίες πραγματοποιήθηκαν κατόπιν αιτημάτων του εφέτη ανακριτή Λάρισας και μετά από υπόδειξη συγκεκριμένων σημείων, αντικειμένων, τόπων-χώρων από τους ορισμένους δικαστικούς πραγματογνώμονες. Οι δειγματοληψίες περιλάμβαναν δείγματα, σε επαρκή για την ανάλυση ποσότητα, από τους συρμούς, τον περιβάλλοντα χώρο, τα ενδύματα και προσωπικά αντικείμενα. Κατά τη λήψη των δειγμάτων, ακολουθήθηκαν τα προβλεπόμενα σε διεθνή και ευρωπαϊκά πρότυπα και οδηγίες, τα οποία εφαρμόζει το Γενικό Χημείο του Κράτους, ενώ ελήφθησαν υπόψη ο τύπος, η φυσική κατάσταση, η ποσότητα, το μέγεθος του προς δειγματοληψία υλικού (έδαφος, επιφάνεια υπόλειμμα, αντικείμενο) και οι συνθήκες στο προς εξέταση πεδίο. Χρησιμοποιήθηκαν τα αναγκαία μέσα δειγματοληψίας και οι κατάλληλοι περιέκτες, ώστε να διασφαλίζεται το αναλλοίωτο και αλύμαντό τους.
Δείγματα συλλέχθηκαν από τον τόπο του δυστυχήματος, από τη θέση Κουλούρι και από τη θέση Πηγάδια του Ευαγγελισμού Τεμπών, καθώς και από το Αστυνομικό Τμήμα Τεμπών (δειγματοληπτικά από τα κατασχεμένα ενδύματα και προσωπικά αντικείμενα). Πραγματοποιήθηκαν επτά (7) δειγματοληψίες κατόπιν παραγγελιών του εφέτη ανακριτή και συλλέχθηκαν συνολικά 178 δείγματα (ημερομηνίες δειγματοληψιών: 29-03-2023, 29-09-2023, 25-10-2023, 5-04-2024, 18-04-2024, 31-05-2024, 27-09-2024).
Τα δείγματα που πήρατε ήταν επαρκή για να εξαγάγετε ασφαλές συμπέρασμα ή δεν κατέστη δυνατό λόγω των επεμβάσεων που έγιναν στον τόπο του δυστυχήματος μετά τη σύγκρουση;
– Οι δειγματοληψίες έγιναν κατόπιν υπόδειξης των δικαστικών πραγματογνωμόνων και αφορούσαν αντιπροσωπευτικά δείγματα από τους συρμούς και τον περιβάλλοντα χώρο. Τα δείγματα ήταν επαρκή για τις εργαστηριακές αναλύσεις που πραγματοποιήθηκαν.
Ουσίες όπως το ξυλόλιο παραμένουν στο έδαφος για μεγάλο χρονικό διάστημα ή εξατμίζονται;
– Αναφορικά με την παρουσία ξυλολίου στο έδαφος ή σε βαφές παραθέτουμε τις παρακάτω πληροφορίες από το «Agency for Toxic Substances and Disease Registry (ATSDR). 2007. Toxicological profile for Xylenes. Atlanta, GA: U.S. Department of Health and Human Services, Public Health Service» διαθέσιμο στο διαδίκτυο σ’ αυτή τη διεύθυνση. Σύμφωνα με τα δεδομένα παρακολούθησης 1999-2005 σε εθνικό επίπεδο των ΗΠΑ από τη βάση δεδομένων STORET, ανιχνεύθηκε μείγμα ξυλόλιων σε 90 από 528 δείγματα εδάφους με διάμεση (median value) συγκέντρωση 0,038 mg/kg (εύρος 0,001–190 mg/kg).
Στο προσχέδιο πορίσματος ο ΕΟΔΑΣΣΑΜ κάνει λόγο για εύφλεκτα υλικά. Πραγματογνώμονας που συμμετείχε στο πόρισμα του ΕΜΠ δήλωσε πρόσφατα ότι «το ξυλόλιο είναι 170 φορές πάνω από τα όρια της Κίνας». Ποιο είναι το σχόλιό σας πάνω σε όλα αυτά που διαβάζουμε;
– To ΓΧΚ δεν έχει λάβει γνώση σχετικού πορίσματος του ΕΜΠ. Η παρουσία του ξυλολίου σε χώρους όπου έγινε πυρόλυση ή καύση χημικών δεν μπορεί να συγκριθεί με την περιβαλλοντική ρύπανση. Δε γνωρίζουμε την πηγή στην οποία αναφέρεται η τιμή αυτή.
Σύμφωνα με σχετική βιβλιογραφία (Tiankui Li , Yi Liu 1, Sijie Lin, Yangze Liu and Yunfeng Xie, Soil Pollution Management in China: A Brief Introduction, Sustainability 2019, 11, 556; doi:10.3390/su11030556) στην Κίνα έχουν τεθεί όρια κρατικής παρέμβασης όσον αφορά στη ρύπανση του εδάφους από ξυλόλιο ίσα με 640 mg/kg εδάφους, δηλαδή 1.000 φορές μεγαλύτερες από τις τιμές που βρέθηκαν.
Στα δείγματα που εξετάσατε γίνεται αναφορά στην ύπαρξη ελαίων σιλικόνης. Σημαίνει ότι δεν αναπτύχθηκε τόσο υψηλή θερμοκρασία ώστε να καούν τα έλαια αυτά;
– Με βάση τις εργαστηριακές εξετάσεις (παραμόρφωση κράματος αλουμινίου μετά από τήξη) εκτιμήθηκε ότι η θερμοκρασία που αναπτύχθηκε θα ήταν μεγαλύτερη από 577±50 °C. Σε αυτή τη θερμοκρασία το έλαιο σιλικόνης καίγεται. Το έλαιο σιλικόνης που βρέθηκε στα δείγματα αποτελεί υπόλειμμα του ελαίου που δεν έχει πλήρως καεί.
Εντοπίστηκαν προϊόντα αποσύνθεσης που να αποδεικνύουν την καύση των ελαίων σιλικόνης;
– Από τις εργαστηριακές αναλύσεις ταυτοποιήθηκαν χημικές ουσίες που αποδίδονται στη θερμική διάσπαση του ελαίου σιλικόνης. Τα προϊόντα της πλήρους καύσης της σιλικόνης είναι νερό, διοξείδιο του άνθρακα και διοξείδιο του πυριτίου. Διοξείδιο του πυριτίου βρέθηκε σε ορισμένα δείγματα.
Από την εμπειρία σας, πώς εξηγείται η πυρόσφαιρα που βλέπουμε στα βίντεο από τη σύγκρουση των τρένων;
– Δεν έχουμε σχετική επιστημονική ειδικότητα και δεν ερωτηθήκαμε για αυτό.
Υπάρχουν αναφορές για χημικά εγκαύματα στους πυροσβέστες που επιχείρησαν πρώτοι στο σημείο. Ουσίες όπως το ξυλόλιο μπορούν να διαπεράσουν τις στολές των πυροσβεστών χωρίς όμως να τις κάψουν;
– Εξαρτάται από τις στολές (αν είναι αεροστεγείς) και την επιμέλεια με την οποία έχουν φορεθεί. Σύμφωνα με την εναρμονισμένη ταξινόμηση και επισήμανση (CLP00) που έχει εγκριθεί από την Ευρωπαϊκή Ενωση, το ξυλόλιο είναι εύφλεκτο υγρό και ατμός, είναι επιβλαβές σε επαφή με το δέρμα, είναι επιβλαβές σε περίπτωση εισπνοής και προκαλεί ερεθισμό του δέρματος. Στο χώρο βρίσκονταν υγρά από τις μπαταρίες όπως καυστικό κάλιο που είναι δυνατό να προξενεί σοβαρά δερματικά εγκαύματα και οφθαλμικές βλάβες. Επίσης, εκλύθηκε πληθώρα άλλων χημικών ουσιών που ενδέχεται να προκαλέσουν εγκαύματα.
Ουσίες όπως το ξυλόλιο τι είναι ακριβώς; Είναι καύσιμα, είναι διαλύτες για μπογιές, τι ουσίες είναι;
– Το ξυλόλιο είναι ένας αρωματικός υδρογονάνθρακας ο οποίος παράγεται και χρησιμοποιείται υπό τη μορφή ισομερών. Ισομερή ξυλολίου χρησιμοποιούνται ευρέως ως οργανικός διαλύτης, ως πρώτη ύλη ή ενδιάμεσο προϊόν για τη σύνθεση πληθώρας χημικών προϊόντων και αποτελούν συστατικό των καυσίμων. Επίσης αποτελεί παραπροϊόν ατελούς καύσης ή/και πυρόλυσης του ξύλου (φυσικό συστατικό), των πολυεστερικών, αλκυδικών και λοιπών πλαστικών και ρητινών.
