Έργα μοναδικά, που για πρώτη φορά παρουσιάζονται στο ελληνικό και διεθνές κοινό, πλαισιώνουν την έκθεση «Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος πριν από τον El Greco», η οποία εγκαινιάζεται την Τετάρτη 3 Δεκεμβρίου στο Βυζαντινό & Χριστιανικό Μουσείο, στο πλαίσιο των ετήσιων εορτασμών για τα 400 χρόνια από τον θάνατο του Ελ Γκρέκο.
Η εικόνα του Γεωργίου Κλόντζα με θέμα «Κήρυγμα σε εκκλησία» από τον ναό των αγίων Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ στο Σεράγεβο (Παλαιά Σερβική Ορθόδοξη Εκκλησία), ο χειρόγραφος κώδικας «Χρονογραφία» από τη Μαρκιανή Βιβλιοθήκη της Βενετίας του ίδιου καλλιτέχνη, καθώς και ο χειρόγραφος κώδικας με θέμα τις «Εννεάδες» του Πλωτίνου από την Εθνική Βιβλιοθήκη της Αυστρίας στη Βιέννη, είναι μερικά από αυτά τα έργα.
Χάρη στις εντατικές προσπάθειες του Βυζαντινού Μουσείου, την πολύτιμη συνδρομή της Ελληνικής Πρεσβείας στο Σεράγεβο και την αρωγή του π. Vanja Jovanović, διευθυντή του Μουσείου του ανωτέρω ναού, η εικόνα του Γεωργίου Κλόντζα είναι η πρώτη φορά που παρουσιάζεται σε περιοδική έκθεση. Επίσης, αποτελεί το πρώτο αντικείμενο πολιτιστικής κληρονομιάς που εξάγεται για να παρουσιαστεί εκτός συνόρων, από συστάσεως του κράτους της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης. Αποτελεί μία από τις σημαντικότερες εικόνες από το δεύτερο μισό του 16ου αιώνα, ενδεικτική της ιστορικής πραγματικότητας της εποχής όπου διαφαίνεται αύξηση του αριθμού των φτωχών στις κρητικές πόλεις με συνακόλουθα κοινωνικά προβλήματα. Το μοναδικό στο είδος του έργο στη ζωγραφική παραγωγή της Κρήτης, αποτελεί παραγγελία για να εκτεθεί σε δημόσιο χώρο, πιθανότατα σε ναό, ενώ άγνωστο παραμένει αν προοριζόταν για τον Χάνδακα (σημερινό Ηράκλειο) ή για την Αδριατική.
Στις σελίδες της πολύτιμης «Χρονογραφίας» του Γεωργίου Κλόντζα- το άλλο σπουδαίο έργο του καλλιτέχνη από τον Χάνδακα που παρουσιάζεται στην έκθεση- συνυφαίνονται η ιστορία του ανθρώπου από την έξωση των πρωτόπλαστων έως τη Δευτέρα Παρουσία, η κατάληψη χριστιανικών εδαφών από τους Οθωμανούς, προφητείες για την τελική τους ήττα και η ιστορία της Κρήτης. Εκτός από τη σελίδα με την εξαιρετική απεικόνιση της λιτανείας κατά την ημέρα της γιορτής της Αγίας Δωρεάς (Corpus Christi) στην πόλη του Χάνδακα, οι επισκέπτες θα μπορέσουν να ξεφυλλίσουν μέσα από μία οθόνη αφής (touch screen) και το μεγαλύτερο τμήμα των σελίδων του πολύτιμου αυτού χειρογράφου.
Ο χειρόγραφος κώδικας με θέμα τις «Εννεάδες» του Πλωτίνου, με τη σπάνια εικονογράφηση και τον σχολιασμό των φύλλων του από τον κρητικό ζωγράφο Μάρκο Μπαθά, είναι ένα ακόμα έργο που παρουσιάζεται για πρώτη φορά σε έκθεση. Στο Βυζαντινό & Χριστιανικό Μουσείο επιλέχθηκε να εκτίθεται στη σελίδα με την παράσταση όπου ο ίδιος ο Μπαθάς ζωγραφίζει την αυτοπροσωπογραφία του στο εργαστήριό του, σπάνια απεικόνιση ενός καλλιτεχνικού εργαστηρίου του 16ου αιώνα.
Άλλα έργα που θα εκτεθούν και παρουσιάζονται για πρώτη φορά στην Ελλάδα είναι ο πίνακας με θέμα «Ο Γάμος στην Κανά» του εργαστηρίου του Μιχαήλ Δαμασκηνού, καθώς και δείγματα πολυτελούς οικοσκευής από το Μουσείο Correr της Βενετίας. Σημαντική είναι και η συμμετοχή του Αγίου Όρους, με έργα όπως τα τμήματα επιστυλίου τέμπλου του Θεοφάνη Στρελίτζα Μπαθά, με σκηνές από τη ζωή του Χριστού από τη Μονή Ιβήρων, καθώς και η αμφιπρόσωπη εικόνα με θέμα την Κοίμηση της Θεοτόκου και την Κλίμακα του Ιωάννου Σιναΐτου από τη Μονή Παντοκράτορος.
Τέλος, η θεματική «αφήγηση» συμπληρώνεται με έναν μεγάλο αριθμό έργων και αρχαιολογικών αντικειμένων από μουσεία, συλλογές, μητροπόλεις και μονές της Ελλάδας, καθώς και με έναν ποικίλο αδημοσίευτο ανασκαφικό υλικό από περιφερειακές μονάδες της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας και ειδικά της Κρήτης, το οποίο φωτίζει άγνωστες μέχρι σήμερα πτυχές της κοινωνικής, οικονομικής και πολιτιστικής ζωής του νησιού κατά τον 16ο αιώνα. Τα παραπάνω παρουσιάζονται παράλληλα με τα τρία έργα της κρητικής περιόδου του Θεοτοκόπουλου από το Μουσείο Μπενάκη και τον ναό της Κοίμησης της Θεοτόκου από τη Μητρόπολη Σύρου, ενώ η έκθεση αποτελεί κατάθεση μιας σύγχρονης ερμηνείας της κοινωνίας της Κρήτης του 16ου αιώνα, καθώς και του πρώιμου έργου του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου. Η έκθεση θα διαρκέσει ως τις 31 Μαρτίου 2015.
