Υπό κατάρρευση βρίσκονται οι σχέσεις Ρωσίας-Τουρκίας που δοκιμάζονται έντονα το τελευταίο χρονικό διάστημα. Οι δύο χώρες που τις συνδέουν οικονομικές σχέσεις δεκάδων δισ. ευρώ και οι οικονομίες τους συνδέονται φαίνεται ότι δοκιμάζουν η μία την υπομονή της άλλης, ενώ λίγο έλειψε να σημειωθεί και θερμό επεισόδιο στον αέρα. Η οργή του Ταγίπ Ερντογάν για τις κινήσεις του Βλαντιμίρ Πούτιν είναι δεδομένη και μάλιστα εκφράστηκε από την καρδιά της Ευρώπης. Ο Ερντογάν προειδοποίησε σε εμφανώς υψηλούς τόνους τη Ρωσία του Βλαντιμίρ Πούτιν πως «θα πρέπει να γνωρίζει ότι θα χάσει πολλά εάν χάσει έναν φίλο σαν την Τουρκία». Μιλώντας από τις Βρυξέλλες ο Ερντογάν μίλησε για «επίθεση στην Τουρκία» που «σημαίνει επίθεση στο ΝΑΤΟ», τονίζοντας ότι η Άγκυρα δεν θα παραμείνει υπομονετική μπροστά στις παραβιάσεις του εναέριου χώρου στο πλαίσιο των επιδρομών επί του συριακού εδάφους. Η προειδοποίηση αυτή του Ερντογάν ήρθε εν μέσω «πολέμου δηλώσεων» ΝΑΤΟ-Ρωσίας για τις ρωσικές παραβιάσεις με αφορμή την επιδρομή στη Συρία. Η Τουρκία κατήγγειλε πως σημειώθηκαν παραβίάσεις του εναέριου χώρου της και κάλεσε εκ νέου τον Ρώσο πρεσβευτή στην Άγκυρα για εξηγήσεις. Στην πρώτη περίπτωση, ένα μαχητικό αεροσκάφος MIG-29, άγνωστης χώρας, «παρενόχλησε» τα 8 τουρκικά μαχητικά επί τέσσερα λεπτά και 30 δευτερόλεπτα. Το MIG-29 έθεσε σε λειτουργία το ραντάρ του για να αναγνωρίσει τον στόχο του και ουσιαστικά προετοιμαζότανγια την εκτόξευση πυραύλου. Η ανακοίνωση του τουρκικού στρατού κάνει επίσης λόγο για μία άλλη «παρενόχληση» με στόχο τα ίδια αεροσκάφη, αυτή τη φορά από μια συστοιχία πυραύλων εδάφους – αέρος SA από το συριακό έδαφος, η οποία διήρκεσε τέσσερα λεπτά και 15 δευτερόλεπτα. Το Σαββατοκύριακο, είχαν προηγηθεί παραβιάσεις του τουρκικού εναέριου χώρου από ρωσικό μαχητικό αεροσκάφος τύπου SU-30, τις οποίες η Μόσχα προσπάθησε να δικαιολογήσει, λέγοντας πως ευθύνονται στις καιρικές συνθήκες.

Στο παιχνίδι εμπλέκεται και το ΝΑΤΟ

Στο παιχνίδι εμπλέκεται το ΝΑΤΟ και ο γενικός γραμματέας της Συμμαχίας Γενς Στόλτενμπεργκ τόνισε πως η ρωσική παραβίαση «δεν μοιάζει με ατύχημα» για να εισπράξει την απάντηση της Μόσχας ότι γίνεται απόπειρα διαστρέβλωσης του στόχου των ρωσικών επιδρομών στη Συρία. Οι ρωσικές επιδρομές έχουν ανοίξει νέο μεγάλο κεφάλαιο αντιπαράθεσης με τη Δύση, η οποία αμφισβητεί ότι στόχος της επιχείρησης είναι το Ισλαμικό Κράτος καταγγέλλοντας ότι ζητούμενο της Ρωσίας είναι η υποστήριξη του καθεστώτος του Μπασάρ αλ-Άσαντ έναντι των αντικαθεστωτικών οργανώσεων που βρίσκονται επίσης στο στόχαστρο.

Ταυτόχρονα υπάρχουν πληροφορίες για ανάπτυξη των ρωσικών δυνάμεων στη Συρία με χερσαία στρατεύματα και επίλεκτες δυνάμεις καθώς και μία αυξανόμενη παρουσία ναυτικών δυνάμεων σύμφωνα με το sputnik. Άλλωστε ο στόλος της Μαύρης Θάλασσας, που όλα δείχνουν ότι παίζει μεγάλο ρόλο των επιχειρήσεων στην ανατολική Μεσόγειο, αποτελεί μια εξαιρετικά μεγάλη δύναμη του ρωσικού πολεμικού ναυτικού. Η ναυαρχίδα του, Moskva, είναι το στολίδι του στόλου, ενώ συνοδεύεται από φρεγάτες, αντιτορπιλικά, κορβέτες, τέσσερα υποβρύχια και δέκα σκάφη ταχείας επίθεσης. Βέβαια για να είμαστε απόλυτα ειλικρινής να γίνει ένας πόλεμος μεταξύ της Τουρκίας και της Ρωσίας ή να καταρρίψουν ένα μαχητικό οι Τούρκοι, όπως είπε ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών, είναι ένα σενάριο που δεν συγκεντρώνει σοβαρές πιθανότητες… Μάλλον σχεδόν καμία.

Οι σχέσεις οργής και η απροθυμία των Τούρκων να αντιμετωπίσουν τους Ρώσους

Ωστόσο δεν μπορεί να περάσει απαρατήρητο το παρασκήνιο που κρύβεται πίσω από τα τελευταία επεισόδια στις σχέσεις οργής των δύο χωρών που όμως επωφελούνται τα μέγιστα από την οικονομική συνεργασία. Όπως γράφουν οι New York Times οι νέες εντάσεις μεταξύ της Ρωσίας και της Τουρκίας στη Συρία έχουν αναδείξει μια βαθιά πολύπλοκη σχέση μεταξύ των δύο χωρών. Κατά κάποιο τρόπο η σχέση της Τουρκίας με τη Ρωσία είναι παρόμοια με τη σχέση της με το Ιράν που αποτελεί τη σημαντικότερη περιφερειακή σύμμαχο της Συριακής κυβέρνησης. Κατά τις επαφές της με κάθε χώρα, η Τουρκία είναι σε θέση να διαχωρίζει μεγάλες διαφορές σχετικά με ζητήματα όπως ο πόλεμος στη Συρία με την εμβάθυνση των οικονομικών δεσμών, ενώ υπάρχει μια ισχυρή τουριστική βιομηχανία μεταξύ των δύο χωρών. Για παράδειγμα, η Τουρκία, που φτιάχνει τη δική της πολεμική βιομηχανία, με μια εξαιρετικά αναπτυσσόμενη οικονομία εξαρτάται από τον ενεργειακό εφοδιασμό της από το Ιράν και τη Ρωσία, ενώ η Ρωσία έχει αναλάβει τα σχέδια για την κατασκευή ενός πυρηνικού σταθμού στην Τουρκία. Μάλιστα ακόμη και αυτή την εβδομάδα, ακόμη και καθώς οι εντάσεις κλιμακώθηκαν μεταξύ της Τουρκίας και της Ρωσίας για τη Συρία, ο υπουργός Ενέργειας της Τουρκίας δήλωσε ότι οι συνομιλίες θα συνεχιστούν για το έργο του αγωγού φυσικού αερίου μέσω της Τουρκίας. Από αυτό το έργο η Τουρκία θα επωφεληθεί με φτηνότερο φυσικό αέριο. Το διμερές εμπόριο ανάμεσα στις δύο χώρες έφθασε σε 31 δισεκατομμύρια δολάρια το περασμένο έτος, και στόχος της Τουρκίας είναι να φτάσει τα 100 δισ. δολάρια μέχρι το 2023. Η Τουρκία εξαρτάται από τη Ρωσία για περίπου σχεδόν το 60% του φυσικού αερίου της και περίπου το 12% του πετρελαίου της. Η τουρκική βιομηχανία βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στην ενέργεια από τη Ρωσία. Σύμφωνα με τους New York Times το στυλ ηγεσίας του κυρίου Ερντογάν έχει συχνά συγκριθεί με εκείνο του προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν της Ρωσίας. Και οι δύο άνδρες είναι εξέχουσες πολιτικές προσωπικότητες των χωρών τους και έχουν περάσει από τις θέσεις του προέδρου και του πρωθυπουργού. Ακόμη και πριν από την πρόσφατη στρατιωτική συγκέντρωση της Ρωσίας στη Συρία, η Ρωσία ήταν ένας σημαντικός σύμμαχος στον κ. Άσαντ, ένα γεγονός που έχει περιορίσει την Τουρκία στο να παρέμβει πιο άμεσα στη σύγκρουση. Ο Soner Cagaptay, ειδικός για την Τουρκία στο Ινστιτούτο της Ουάσιγκτον για την Πολιτική στην Εγγύς Ανατολή, ανέφερε ότι οι «Τούρκοι υποφέρουν από μια βαθιά ριζωμένη, ιστορική απροθυμία να αντιμετωπίσουν τους Ρώσους». Ο ίδιος εκτίμησε ότι η Τουρκία είναι απίθανο να αντιμετωπίσει τη Μόσχα, ακόμη και όταν η Ρωσία υπονομεύει τα συμφέροντα της Τουρκίας, όπως στη Συρία όπου η Ρωσία στηρίζει το καθεστώς Άσαντ, ενώ η Άγκυρα προσπαθεί να τον καθαιρέσει. Από την άλλη είναι σαφές ότι η Ρωσία είναι διατεθειμένη να αντιμετωπίσει την Τουρκία για τα συμφέροντά της και τον σύμμαχό της Άσαντ. Άλλωστε οι ενστάσεις της ρώσικης πλευράς είχαν γίνει έντονες μετά την συμφωνία που υπογράφτηκε στα τέλη Ιουλίου μεταξύ Τουρκίας και ΗΠΑ, που προβλέπει την κοινή στρατιωτική δράση για την δημιουργία ζωνών ασφαλείας μέσα στο συριακό έδαφος. Η Αγκυρα ταυτόχρονα έχει σοβαρούς λόγους να ανησυχεί για τις εξελίξεις στην Κριμαία, η οποία απέχει μόλις 278 χλμ. από τις τουρκικές ακτές στη Μαύρη Θάλασσα. Εκεί ζουν περίπου 240.000 τάταροι μουσουλμάνοι (περίπου το 15% του πληθυσμού της Κριμαίας), γλωσσικά και εθνοτικά συγγενείς με τους Τούρκους της Ανατολίας. Μάλιστα ο Ερντογάν φέρεται να τους υποστηρίζει υπογείως στην αντίθεσή τους να βρίσκονται κάτω από την κυριαρχία της Ρωσίας. Ωστόσο η Τουρκία αν και θέλει να υποστηρίξει τους τατάρους συγγενείς της, δεν θέλει σε καμία περίπτωση να βλάψει τις επωφελέστατες οικονομικές σχέσεις της με τη Μόσχα.

Διαχρονική η κόντρα των δύο χωρών

Οι σχέσεις πάντως της Τουρκίας με τη Ρωσία επισκιάζονται από την ιστορία. Ο Ρωσοτουρκικός πόλεμος του 1877-1878 ήταν ο 12ος μιας σειράς πολεμικών συγκρούσεων μεταξύ της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της Ρωσίας. Στην πολεμική αυτή σύρραξη συμμετείχε συνασπισμός ομόθρησκων σλαβικών χωρών της Βαλκανικής, με ηγέτιδα δύναμη τη Ρωσική Αυτοκρατορία. Θέατρα πολεμικών επιχειρήσεων στον πόλεμο αυτό ήταν η βόρεια Βαλκανική Χερσόνησος και ο Καύκασος ενώ τα αίτιά του εντοπίζονται αφενός στην ανάδυση του εθνικισμού στα Βαλκάνια και αφετέρου στην επιδίωξη της Ρωσίας να ανακτήσει κυρίαρχο ρόλο στην περιοχή μετά τον Κριμαϊκό Πόλεμο, επανακάμπτοντας και δημιουργώντας μέγα στόλο στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας. Η Τουρκία δηλαδή ήταν αυτή που αναγκάστηκε να δώσει πρόσβαση στους Ρώσους στη Μαύρη Θάλασσα… Όλα δείχνουν λοιπόν ότι το παιχνίδι ανάμεσα στην Τουρκία και τη Ρωσία έχει καθαρά γεωπολιτικά χαρακτηριστικά, ενώ η οικονομία είναι αυτή που θα κρατήσει το επίπεδο των σχέσεων σε όσο το δυνατόν καλύτερα επίπεδα ανάμεσα στις δύο χώρες. Τα επεισόδια που σημειώνονται κατά καιρούς είναι πολλά, όχι όμως αρκετά για να ανάψουν το φιτίλι…