Η υδραυλίς ήταν το μουσικό όργανο που δημιουργήθηκε στην αρχαία Ελλάδα. Έχει άμεσα συγγενική σχέση με ένα από τα πιο σπάνια και δυσπρόσιτα μουσικά όργανα. Το εκκλησιαστικό όργανο είναι δυσπρόσιτο δεδομένου ότι εκτός από τη δυσκολία που εμφανίζει στην εκμάθηση, η συντήρησή του είναι ιδιαίτερα απαιτητική και ακριβή.
Πώς συνδέθηκε το αρχαιοελληνικό όργανο υδραυλίς με το εκκλησιαστικό όργανο; Το αερόφωνο όργανο που εφηύρε ο μηχανικός της αρχαιότητας, Κτησίβιος του Αλεξανδρέα, θεωρείται ο πρόγονος του εκκλησιαστικού οργάνου.
Δύο άνδρες, ο Χρήστος Παρασκευόπουλος και ο Γιάννης Ρούσσος ασχολήθηκαν με το εκκλησιαστικό όργανο. Ο πρώτος επαγγελματικά, ο δεύτερος ωθούμενος από τη μουσικόφιλη διάθεσή του.
Ο Παρασκευόπουλος άκουσε για πρώτη φορά στη ζωή του εκκλησιαστικό όργανο το Πάσχα του 1982.
«Έπαθα μία… ζημιά όταν ήμουν 13 ετών, ακούγοντας μία εκπομπή αφιερωμένο στο εκκλησιαστικό όργανο στο 3ο πρόγραμμα του ραδιοφώνου. Ποτέ πριν δεν είχα ακούσει κάτι ανάλογο».
Λίγο μετά απευθύνθηκε στην καθηγήτρια μουσικής, Ευαγγελία Χασαπλαδάκη. Εντυπωσιασμένη, άκουσε από τα χείλη ενός παιδιού ότι ήθελε να γίνει μουσικός. Εκείνος συνεπαρμένος συνέχισε να ακούει το φαντασμαγορικό του ήχο μέσα από τη συχνότητα του ραδιοφώνου για αρκετούς ακόμα μήνες.
«Ήταν μία απόφαση ζωής που πήρα τη δεκαετία του ’80 κάτω από δύσκολες συνθήκες. Δεν υπήρχαν ούτε καθηγητές, ούτε πρόσβαση σε κάποιο εκκλησιαστικό όργανο αλλά ούτε και η πληροφόρηση που υπάρχει σήμερα γύρω από αυτό. Άργησα να το ξεκινήσω και τελικά τα κατάφερα στα 20. Νωρίτερα ασχολήθηκα αναγκαστικά με το πιάνο. Έπρεπε εκ των πραγμάτων να κάνω κάτι για να εκτονώσω τον ψυχισμό μου», αφηγείται ο οργανίστας.
Σήμερα ασχολείται επαγγελματικά με αυτό. Παίζει στις λειτουργίες της γερμανικής εκκλησίας της Κυριακές, ενώ στα πρώτα χρόνια της διαδρομής του θήτευσε δίπλα στο δεξιοτέχνη οργανίστα, Νίκολας Κίναστον, ο οποίος έχει δώσει συναυλίες και στο Μέγαρο Μουσικής.
«Αυτό που κατάφερα ήταν να βιοποριστώ από αυτό που κάνω, παρά το γεγονός ότι δεν είναι εύκολο να βγάλει κανείς χρήματα. Στην πραγματικότητα όμως δεν έχω ισχυρό ανταγωνισμό. Δεν ασχολείται εύκολα κανείς, ούτε να μάθει, πόσω μάλλον να διδάξει το εκκλησιαστικό όργανο στην Ελλάδα. Αυτή τη στιγμή ασχολούμαστε μόνο δύο καθηγητές με το αντικείμενο. Είμαι όμως ευτυχής που έχω 11 μαθητές. Πρόκειται για ένα αντικείμενο που πρέπει κανείς να το κυνηγήσει. Δεν μπορώ να περιμένω το μαθητή να έρθει εκείνος σ’ εμένα. Θα πρέπει να κάνω συναυλίες, να είμαι δραστήριος για να με γνωρίσει ο κόσμος».
Ο Χρήστος Ρούσσος ηλεκτρονικός στο επάγγελμα οδηγήθηκε στο εκκλησιαστικό όργανο ερασιτεχνικά. Γεννήθηκε στην Άνω Σύρο και τα ακούσματα από την καθολική εκκλησία του Αγίου Γεωργίου κυριαρχούσαν στ’ αυτιά του. «Αυτό που με έκανε να ασχοληθώ με το εκκλησιαστικό όργανό ήταν η τρέλα μου. Ο ήχος μου φέρνει στο αυτί μου. Άλλοι ασχολούνται με το βιολί, εγώ αποφάσισα να ασχοληθώ με αυτό. Έκανα μαθήματα πιάνου σε ωδείο, σε μία εποχή που δεν υπήρχαν σχολές εκκλησιαστικού οργάνου. Επειδή στη Σύρο έχουμε πολλές καθολικές εκκλησίες ασχολήθηκα αρκετά και το συνέχισα ερασιτεχνικά».
Εκκλησιαστικό όργανο θα συναντήσει κανείς στην Ελλάδα μόνο σε ετερόθρησκους ναούς. Το παλιότερο από αυτά που βρίσκεται εν ζωή καθώς πριν από ένα χρόνο δέχτηκε τη φροντίδα του ιταλού τεχνίτη, Saverio Tamburini, είναι αυτό του Αγίου Γεωργίου της Άνω Σύρου. Για αρκετά χρόνια τη θέση του καταλάμβανε σχεδόν πεισματικά ένα ηλεκτρικό όργανο και η έφοδος της τεχνολογίας που προσπάθησε να επισκιάσει το παραδοσιακό όργανο με τους δεκάδες συμμετρικά παραταγμένους μεταλλικούς αυλούς.
«Είναι το παλαιότερο εκκλησιαστικό όργανο που βρίσκεται – εν ζωή – στην Ελλάδα. Κατασκευάστηκε το 1888 στην Ιταλία. Το δικό μας στη Σύρο βρισκόταν στην καθολική εκκλησία του Αγίου Διονυσίου στην Αθήνα και ακολούθησε τη δική του διαδρομή. Δώρο του πάπα Λέοντα του Γ’. Η πορεία του στο χρόνο ξεκίνησε από τον καθεδρικό ναό του Αγίου Ιωάννη στη Ρόδο. Ωστόσο η εκκλησία το 1951 έγινε από καθολική, ορθόδοξη. Ταυτόχρονα το σύνολο της ιταλικής περιουσίας του νησιού, παραχωρήθηκε στην ελληνική κυβέρνηση. Μεταξύ των περιουσιακών στοιχείων ήταν και ο καθεδρικός ναός του νησιού. Οι ντόπιοι θεώρησαν ότι το εκκλησιαστικό όργανο δεν ήταν πια χρειαζούμενο για το νησί», αφηγείται ο Γιάννης Ρούσσος.
Τελικά από την Αθήνα το εκκλησιαστικό όργανο ταξίδεψε στη Σύρο. Οι συγκυρίες λειτούργησαν ευνοϊκά για να φτάσει στο νησί, καθώς ο Επίσκοπος Σύρου, Γιώργος Ξενόπουλος, ήταν επιτηρητής και της Αθήνας. Εκείνος φρόντισε μεταφερθεί στη Σύρο. Μάλιστα επειδή δεν χωρούσε να τοποθετηθεί στο ναό, οι Συριανοί έσκαψαν μία καμάρα στον τοίχο στον Άγιο Γεώργιο.
Αναφερόμενος στο κόστος ενός νεόχτιστου οργάνου ο Χρήστος Παρασκευόπουλος λέει ότι είναι δυσβάσταχτο. Ένα εκκλησιαστικό όργανο για να το παραγγείλουμε καινούργιο στοιχίζει εκατοντάδες χιλιάδες ευρώ.
«Η τιμή μπορεί να ξεκινήσει από 150.000 ευρώ και να ανέβει ανάλογα με το όργανο και την κατασκευή του. Για παράδειγμα το όργανο που βρίσκεται στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, στοίχισε το 1993 που ολοκληρώθηκε η κατασκευή του, 400 εκατ. δραχμές, ποσό το οποίο καλύφθηκε κατά το ήμισυ από τη γερμανική κυβέρνηση», εξηγεί ο οργανίστας.
Θα το ακούσετε να συνοδεύει και να συνοδεύεται από τζαζ ακόμα και ροκ ακούσματα. Πολύπλευρο μουσικό όργανο παράγει πολλούς διαφορετικούς ήχους που το κάνουν φιλόξενο προς όλα τα είδη μουσικής. Κι έτσι ο πληθωρικός του χαρακτήρας δεν εγκλωβίζεται μόνο στη θρησκευτική μουσική όπως ίσως να νομίζουν κάποιοι.
«Σκεφθείτε ότι η πλειονότητα των έργων του Μπαχ για εκκλησιαστικό όργανο, 11 τόνοι συνολικά, είναι μη θρησκευτικού χαρακτήρα. Το πρώτο έργο που έχουμε καταγεγραμμένο για εκκλησιαστικό όργανο χρονολογείται στο 1408 και το έγραψε ο Άρλον Σλικ. Προηγουμένως έχουμε και άλλα έργα. Προορίζονταν για πληκτροφόρα όργανα και εικάζουμε ότι προορίζονταν για εκκλησιαστικό όργανο. Τα πρώτα έργα λοιπόν χρονολογούνται στο 10ο αιώνα, γραμμένα από τους οργανίστες της Παναγίας των Παρισίων Λιονέν και Περοτέν», λέει ο Χρήστος Παρασκευόπουλος.
Το σπάνιο όργανο που βρίσκει χώρο και χρόνο έκφρασης στη Σύρο θα συνεχίσει να ακούγεται. Μία ομάδα ανθρώπων με τη στήριξη του καθολικού Επισκόπου, Πέτρου Στεφάνου, ο Χάρης Βεκρής, ο Χρήστος Παρασκευόπουλος και ο Γιάννης Ρούσσος φρόντισαν να διοργανώσουν το φεστιβάλ «ΑΝΩ». Πρόκειται για συναυλίες εκκλησιαστικού οργάνου στις 21,23 και 26 Αυγούστου στην Άνω Σύρο.
