Το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (Human Rights Watch /HRW) έδωσε στη δημοσιότητα έκθεση με τίτλο «Δεν είχαμε άλλη επιλογή. Φιλτράρισμα και εγκλήματα πολέμου, αναγκαστική επανεγκατάσταση Ουκρανών πολιτών στη Ρωσία». Η έκθεση της διεθνούς μη κυβερνητικής οργάνωσης αναφέρεται στην ανομία και τις παραβιάσεις του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου που λαμβάνουν χώρα στις κατεχόμενες από τη Ρωσία περιοχές της Ουκρανίας και στα λεγόμενα στρατόπεδα «φιλτραρίσματος» (μια μορφή υποχρεωτικού ελέγχου ασφαλείας, κατά την οποία συνήθως συνέλεγαν τα στοιχεία των πολιτών).
Το HRW πήρε συνεντεύξεις από 117 άτομα, τα περισσότερα από τα οποία αναγκάστηκαν να υποβληθούν στη λεγόμενη διαδικασία «φιλτραρίσματος» που οργανώθηκε από τις ρωσικές ειδικές υπηρεσίες και τους αυτονομιστές στην ανατολική Ουκρανία.
Οι συνεντεύξεις με τους μάρτυρες έγιναν μερικές τηλεφωνικά και άλλες δια ζώσης, με τη συνδρομή του προσωπικού του HRW μεταξύ 22ας Μαρτίου και 28ης Ιουνίου. Ορισμένοι από τους πρόσφυγες, αφού έφτασαν στη Ρωσία, μετέβησαν στη συνέχεια στη Νορβηγία, τη Γερμανία και άλλες δυτικές χώρες. 78 από τους ερωτηθέντες κατάφεραν να διαφύγουν κατά τη διάρκεια των μαχών στη Μαριούπολη, παρακάμπτοντας πολλά ρωσικά σημεία ελέγχου, στο έδαφος της περιοχής Ζαπορίζια που δεν κατέχεται από τις ρωσικές δυνάμεις. Αλλά σε πολλούς δεν επετράπη η έξοδος.
Οι αρχές του Κιέβου θεωρούν ότι 1,2 εκατομμύριο Ουκρανοί πολίτες μεταφέρθηκαν στη Ρωσία – άλλοι εξαναγκαστικά, άλλοι «εθελοντικά» – αλλά μόνο επειδή δεν είχαν άλλη επιλογή, σύμφωνα με την έκθεση του HRW. Πολλοί πρόσφυγες πρέπει ακόμη και σήμερα να περάσουν από μια διαδικασία «φιλτραρίσματος», η οποία αποτελεί παραβίαση της Σύμβασης της Γενεύης για τα ανθρώπινα δικαιώματα.
«Η μεταφορά ανθρώπων χωρίς τη συγκατάθεσή τους στα κατεχόμενα από τη Ρωσία εδάφη της Ουκρανίας και περαιτέρω στη Ρωσία πρέπει να σταματήσει αμέσως», λέει ο Μπέλκις Ουίλ, μέλος του προσωπικού του HRW και ένας από τους συντάκτες της έκθεσης. Οι ρωσικοί κρατικοί θεσμοί και οι διεθνείς οργανισμοί θα πρέπει να κάνουν ό,τι είναι δυνατόν για να βοηθήσουν όσους έχουν μεταφερθεί στη Ρωσία παρά τη θέλησή τους και θέλουν να επιστρέψουν στην πατρίδα τους να το κάνουν με ασφάλεια, προσθέτει.
Το HRW απευθύνθηκε στη ρωσική πλευρά για σχόλια πριν από τη δημοσίευση της έκθεσης, αλλά δεν έλαβε απάντηση.
Όσοι δεν πέρασαν τη διαδικασία «φιλτραρίσματος», προφανώς επειδή είχαν σχέσεις με τον ουκρανικό στρατό ή εθνικιστικές ομάδες, στάλθηκαν σε φυλακές σε εδάφη που ελέγχονται από τη Ρωσία, συμπεριλαμβανομένου του στρατόπεδο στην Γιελένοφκα, όπου στις 29 Ιουλίου, τουλάχιστον 50 Ουκρανοί κρατούμενοι σκοτώθηκαν σε έκρηξη εκεί, σύμφωνα με την έκθεση του HRW. Άλλοι μεταφέρθηκαν σε φυλακή που υπάρχει στη βιομηχανική ζώνη του Ντονέτσκ ήδη από την έναρξη των μαχών το 2014. Σύμφωνα με το HRW, υπάρχουν 15 τέτοια στρατόπεδα και φυλακές για Ουκρανούς κρατούμενους στα κατεχόμενα από τη Ρωσία εδάφη της Ουκρανίας.
Η έκθεση του HRW είναι μόνο ένα από τα πολλά έγγραφα που επιβεβαιώνουν τη δημιουργία στρατοπέδων και ενός συστήματος «φιλτραρίσματος» από τη Ρωσία. Στα τέλη Αυγούστου, το αμερικανικό Πανεπιστήμιο Yale δημοσίευσε τη δική του έκθεση επί του θέματος. Εκτός από τους συντάκτες της έκθεσης του HRW, αναλυτές του Yale δημοσιεύουν στοιχεία για τις ρωσικές φυλακές και τα στρατόπεδα για τους Ουκρανούς κρατούμενους στην κατεχόμενη περιοχή του Ντονέτσκ, επικαλούμενοι στοιχεία από ανοιχτές πηγές, δορυφορικές εικόνες, αναφορές στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ειδήσεις και βίντεο. Με βάση αυτά τα στοιχεία, οι αμερικανοί αναλυτές συμπεραίνουν ότι υπάρχουν τουλάχιστον 21 παρόμοια στρατόπεδα.
Στα τέλη Αυγούστου, το ρωσικό πρακτορείο ειδήσεων TASS μετέδωσε ότι περισσότεροι από τριάμισι εκατομμύρια άνθρωποι, συμπεριλαμβανομένων σχεδόν 600.000 παιδιών, είχαν «απομακρυνθεί» από την Ουκρανία στη Ρωσία κατά τη διάρκεια των έξι μηνών πολέμου.