Η καθημερινότητα ενός από τους τελευταίους λατερνατζήδες της Ελλάδας

Ένα όργανο με το οποίο η μεταπολεμική Ελλάδα σχετίστηκε πολύ έντονα. Η λατέρνα, το αυτόματο μουσικό όργανο που συνδέθηκε με την ελληνική παράδοση, ογκώδης και αθεράπευτα μελωδική είναι κάτι σαν την παλιά Αθήνα. Ρομαντική, ίσως μοιάζει με ασπρόμαυρη ελληνική ταινία απ’ όπου θα ξεπηδήσει ο Αυλωνίτης. Γράφει ο Γιώργος Λαμπίρης Βίντεο – Φωτογραφίες: Γιάννης Κέμμος Στην Ελλάδα την έφερε ο Ιωσήφ Αρμάος το 1880, όταν μαζί με τον εξ Ιταλίας ορμώμενο, Giuseppe Turconi δημιούργησαν την πρώτη ελληνική λατέρνα στην Κωνσταντινούπολη. Και ίσως όσοι αναπολούν ακόμα αυτή την παλιά Αθήνα μέσα στους θορύβους της καταιγιστικής πρωτεύουσας του 2017, ίσως τη δουν στο πρόσωπο του κυρ Σπύρου. Μια λατέρνα φτιαγμένη το 1942, βγαλμένη από έναν πόλεμο. Η λατέρνα του κυρ Σπύρου είναι 85 χρονών και συνεχίζει να παίζει στις αρχές της Ερμού. Εκεί που συχνάζει αρκετές ώρες και ημέρες την εβδομάδα καθώς γυρίζει με σπουδή τη στιλβωμένη από τα πολλά χέρια μανιβέλα. Ίσως ακούσετε το Βαλς των Χαμένων ονείρων πίσω από τα βελούδα και τις υφαντές επενδύσεις πάνω στο βαρυστόλιστο μουσικό όργανο.

Μια διαδρομή από το Ίλιον στο Σύνταγμα

Ο κυρ Σπύρος ξεκινάει κάθε πρωί από το Ίλιον με προορισμό τον Άγιο Αντώνιο. Αφού αποβιβάζει προσεκτικά τη λατέρνα από το λευκό του φορτηγάκι, τη φορτώνει στο ασανσέρ του μετρό στον Άγιο Αντώνιο. Κι από εκεί στο Σύνταγμα και στην Ερμού. Η λατέρνα ανασύρθηκε τυχαία από την αποθήκη κι ενώ όλα τα σημάδια μαρτυρούσαν πως ήταν παροπλισμένη δια βίου. Ωστόσο τα γεγονότα άλλαξαν την πορεία της τύχης της.

Απολύθηκε και έπιασε τη λατέρνα

«Έπεσε ο κλήρος σε εμένα να απολυθώ από τους πρώτους στη δουλειά μου. Δούλευα οδηγός σε εταιρεία εμπορίας φρούτων και λαχανικών και στο πλαίσιο περικοπών έμεινα ξαφνικά χωρίς δουλειά. Αναγκάστηκα να καταφύγω στη λατέρνα που μου είχε αφήσει ο παππούς μου και βρισκόταν στην αποθήκη του σπιτιού μου». «Έφτιαξε μία ερχόμενος από τη Μικρά Ασία. Τη δεύτερη την έφτιαξε εδώ, στον Αρμάο, και είναι αυτή που βλέπετε σήμερα. Ο ίδιος είχε αγάπη για τα μουσικά όργανα. Αλλά η λατέρνα ήταν εκείνη που είχε το μεγαλύτερο μερίδιο στην καρδιά του. Η ιστορία ήθελε να την αγαπήσω κι εγώ».

Ένας γάμος στη Μακεδονία

«Ο παππούς μου ήταν ένας μοναδικός άνθρωπος. Με πήγαινε σε γάμους, σε βαφτίσια, παντού με τη λατέρνα. Θυμάμαι ένα γάμο στη Μακεδονία, στον οποίο είχε γίνει χαμός. Η νύφη με το γαμπρό χόρευαν γύρω από τη λατέρνα. Και ξαφνικά ένας από τους καλεσμένους έβγαλε την κουμπούρα και άρχισε να πυροβολεί. Είχα φοβηθεί και έκλαιγα ακούγοντας τους πυροβολισμούς. Ο παππούς μου όμως ήταν εκεί. Με πήρε αγκαλιά, καταλαγιάζοντας κάθε μου φόβο».

«Εκείνη με διάλεξε…»

Παρά το γεγονός ότι αγαπούσε αλλά απευχόταν να πιάσει τη λατέρνα στα χέρια του, οι εξελίξεις τον οδήγησαν να το κάνει επάγγελμα. «Εκείνη με διάλεξε», λέει με νόημα. «Μέχρι τότε η μόνη μου επαφή μαζί της ήταν όταν είχα χρόνο. Έπαιρνα τον καφέ μου και πήγαινα στην αποθήκη. Ήταν η ξεκούρασή μου να καταφεύγω στην αποθήκη, αποβάλλοντας την κούρασή μου. Γύριζα τη λατέρνα, άκουγα τη μουσική της και ένιωθα πιο ανάλαφρος. Με τα χρόνια βέβαια η σχέση μας έγινε πιο στενή. Τώρα τη συντηρώ κάθε μέρα, την προσέχω για να την έχω κοντά μου. Μια λατέρνα θέλει καλή περιποίηση και τα καρφάκια που βγάζουν τις νότες πρέπει να έχουν το ίδιο μήκος, να φθείρονται το ίδιο. Γι’ αυτό και παίζουμε όλα τα τραγούδια το ίδιο, ώστε να έχουμε την ίδια φθορά». Η λατέρνα του έχει γραμμένα στη… μνήμη της 12 κομμάτια. Του Χατζιδάκι, του Μάρκου, του Θεοδωράκη. «Πρόσφατα πήγα σε ένα γάμο στην Πέτρου Ράλλη. Τραγουδούσε ο Σφακιανάκης στο κέντρο που έκαναν το γλέντι του γάμου. Η νύφη ήταν από τη Νάξο, ο γαμπρός από την Καρδίτσα. Έκλαψα όταν πήγα σ’ αυτό το γάμο. Θυμήθηκα τον παππού μου. Ο κόσμος με αγκάλιασε όταν μπήκα στο μαγαζί. Όλοι σηκώθηκαν όρθιοι και χειροκροτούσαν», θυμάται με συγκίνηση.

«Οι νεότεροι με ρωτούν τι είναι η λατέρνα»

Όπως λέει η λατέρνα έχει πέραση στους μεγαλύτερους. Οι πιτσιρικάδες είναι λιγότερο ευαισθητοποιημένοι. Αρκετοί από αυτούς δεν γνωρίζουν καν την ύπαρξη ενός οργάνου που λέγεται λατέρνα. «Οι νεότεροι έρχονται συχνά και μου ζητάνε να τους εξηγήσω τι είναι. Το κάνω. Είναι υποχρέωσή μου να το κάνω. Είναι ένα από τα πιο παλιά όργανα συνδεδεμένο με την ιστορία της Ελλάδας».

Όσοι ξέρουν την αναζητούν

Όσοι ξέρουν αναζητούν τη λατέρνα στην Ερμού. Ανησυχούν όταν δεν βλέπουν τον κύριο Σπύρο. Κάποιοι σταματούν να αφουγκραστούν με σεβασμό κάθε νότα της λατέρνας. Λιγότεροι ίσως, αλλά υπάρχουν κι αυτοί που διατηρούν ακόμα ψήγματα ρομαντισμού και δίνουν λίγο χώρο στην καθημερινότητά τους για τη μουσική της λατέρνας. «Κάθε χρόνο έρχεται μία κυρία από τον Καναδά να με δει στην Ερμού. “Έρχομαι μόνο και μόνο για να ακούσω τη λατέρνα σου να παίζει”, λέει όταν με βλέπει. Φέτος έφερε μαζί και τα εγγόνια της. Με συγκινούν τέτοιες εκδηλώσεις συναισθημάτων για τη λατέρνα». «Μια Πελοποννήσια τις προάλλες, περνούσε, με άκουσε και δάκρυσε. “Παντρεύτηκα με τη λατέρνα”, τη θυμάμαι να μου λέει με τα μάτια υγρά». «Πέρασα και περνάω δυσκολίες. Και η δύναμή μου έρχεται από το Θεό», λέει με την ανόθευτη πίστη του ανθρώπου που πιστεύει σε μια ανώτερη δύναμη χωρίς να να του περνάει από το μυαλό ή που ίσως δεν θέλει να αμφισβητήσει την ύπαρξή της. Εκεί βλέπει μια παρηγοριά. Η λατέρνα βλέπει το μέσο που βιοπορίζει τον ίδιο και τα τέσσερα παιδιά του. Ο κυρ Σπύρος. Μία από τις λίγες που βρίσκονται πια στους ελληνικούς δρόμους. Άλλη μία μόνο υπάρχει και κυκλοφορεί στην Αθήνα. Οι άλλες δύο στη Βόρεια Ελλάδα. Σε Θεσσαλονίκη και Κατερίνη. Αν κάποια στιγμή περάσετε από την Ερμού και ακούσετε τον ήχο της λατέρνας, μείνετε να την αφουγκραστείτε αν βρείτε λίγο χρόνο. Δεν είναι που ο χρόνος ξεπέρασε τη λατέρνα. Περισσότερο είναι που ο χρόνος και η ταχύτητά του κάλυψαν τα συναισθήματα, διορθώνοντας το γρέζι στον ήχο της λατέρνας. Τη φθορά που έχουν τα καρφιά που βγάζουν τις νότες και που καμιά φορά μπορεί να μην «πατάνε» τόσο καλά στο σκοπό ενός τραγουδιού. Ωστόσο μακριά από κάθε ψηφιακή παρέμβαση η λατέρνα είναι εκεί αυθεντική με τις ατέλειες και τη ρομαντική υπόσταση μιας εποχής που μοιάζει μακρινή. Αυτής που ένας λατερνατζής την κρατάει πεισματικά ζωντανή περιστρέφοντας τη μπρούτζινη μανιβέλα της σε έναν από τους πιο κεντρικούς δρόμους της Αθήνας.

• Ο ίδιος ζήτησε να δώσουμε το τηλέφωνό του στη δημοσιότητα σε περίπτωση που κάποιος θελήσει να τον ζητήσει για κάποιο γάμο ή άλλο κοινωνικό γεγονός. Μπορείτε να καλέσετε τον κύριο Σπύρο στο 6931 080 272.

Δείτε όλα τα θέματα του Weekend