Δύσκολα συναντά κανείς αντίστοιχο τοπίο στα ελληνικά νησιά, δίνοντας στη Νίσυρο τη δυνατότητα να χαρακτηρίζεται ως ένα από τα ελάχιστα μέρη στη χώρα μας που διαθέτει ένα τέτοιο εξωπραγματικό, φυσικό σκηνικό.
Με απόκοσμη και ταυτόχρονα επιβλητική ατμόσφαιρα, το ηφαίστειο του νησιού, συγκαταλέγεται στα πιο δημοφιλή και ιδιαίτερα σημεία του εναλλακτικού νησιού των Δωδεκανήσων. Μαζί με τα ηφαίστεια της Μήλου, των Μεθάνων και της Σαντορίνης, μάλιστα, συγκαταλέγεται ανάμεσα στα ενεργά ηφαίστεια της Ελλάδας.
Όποιος πατήσει το πόδι του στην καρδιά του κρατήρα είναι σχεδόν αδύνατο να μην τον συνεπάρει το δέος και η επιβλητικότητα του μέρους ολόγυρά του, κάνοντάς τον να αναρωτηθεί αν όντως βρίσκεται σε κάποιο από τα υπέροχα ελληνικά νησιά του Αιγαίου, καθώς η εικόνα που αντικρίζει κανείς πατώντας πάνω στα ηφαιστειογενή πετρώματα μόνο εξωπραγματική φαντάζει.
Οι πρώτες υποθαλάσσιες εκρήξεις τοποθετούνται πριν από περίπου 150.000 χρόνια και η κύρια δραστηριότητα του ηφαιστείου 40 με 10 χιλιάδες χρόνια πριν.
Δύο ήταν οι εκρήξεις που σημειώθηκαν πριν χιλιάδες χρόνια, οι οποίες δημιούργησαν την σημερινή καλντέρα- σημείο αναφοράς για το μικρό νησί του Αιγαίου. Το ηφαίστειο λέγεται ότι εξερράγη το 1422, η πιο πρόσφατη έκρηξή του σημειώθηκε το 1888, ενώ σήμερα στο νησί υπάρχουν ενεργές φουμαρόλες. Οι κυριότερες θερμές πηγές είναι στα Λουτρά και τους Πάλους.
Ο μεγαλύτερος κρατήρας του ηφαιστείου ονόματι «Πολυβώτης» έχει διάμετρο 260 μ. και βάθος 30 μ., ενώ στην περιοχή συναντώνται ακόμη πέντε νεότεροι κρατήρες, ο μεγαλύτερος των οποίων, γνωστός και ως «Στέφανος», έχει διάμετρο 30 μ. και βάθος, επίσης, 30 μ. Αξίζει να σημειωθεί ότι το ηφαίστειο περιβάλλεται από καλντέρα μήκους 2.400 μ. και πλάτους 950 μ.
Τα διάφορα πετρώματα από τα οποία αποτελείται το ηφαίστειο είναι οι βασάλτες, δακίτης, ρυόλιθοι και ανδεσίτες, με ορισμένα από αυτά να έχουν χρησιμοποιηθεί και για την δημιουργία κτισμάτων όπως το Παλαιόκαστρο και το Καμπαναριό του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, λίγο έξω από τα Νικιά.
