Νέα στοιχεία για την ιστορία της Μυτιλήνης αποκαλύπτουν τα ευρήματα των ανασκαφών. Μια άγνωστη Μυτιλήνη από τα χρόνια του 6ου με 7ο αιώνα μετά Χριστόν, έρχεται στο φως, καθώς η Εφορεία Αρχαιοτήτων Λέσβου συνεχίζει τις ανασκαφικές εργασίες στο κάτω κάστρο της πόλης.

Όπως ο προϊστάμενος της Εφορείας Παύλος Τριανταφυλλίδης σημειώνει, τα ευρήματα μπορούν να θεωρηθούν ως ξεχωριστής σημασίας τόσο για την τοπογραφία κι αμυντική αρχιτεκτονική του Κάστρου της πρώιμης βυζαντινής περιόδου, όσο και για την ιστορία της Μυτιλήνης.

Πιθανά μάλιστα, λέει ο κ. Τριανταφυλλίδης, με την πρωτοβυζαντινή πύλη να συνδέεται και ο άγνωστος έως σήμερα αρχαιολογικά και ανασκαφικά βυζαντινός οικισμός του Μελανουδιού, ο οποίος «πρωταγωνίστησε» στη ζωή της πόλης έως την άλωση της από τους Οθωμανούς.

Όπως περιγράφει το ΑΜΠΕ, καθώς μπαίνουμε στο κάστρο από την Επάνω Σκάλα, αριστερά, εντοπίστηκε ένα οθωμανικό λουτρό του 16ου αιώνα, το οποίο σώζεται σε πάρα πολύ καλή κατάσταση και το οποίο παραπέμπει στον κτήτορα του τον καταγόμενο από τη Μυτιλήνη Χαιρεντίν πασά Μπαρμπαρόσα. Πρόκειται για το πιο πρώιμο λουτρό που έχει βρεθεί στη Λέσβο και το οποίο διατηρεί τους θολωτούς χώρους του θερμού, χλιαρού και ψυχρού λουτρού με τα υπόκαυστα. Σύμφωνα με τη μελέτη θα καλυφθεί με στέγαστρο και θα είναι επισκέψιμο

Το σημαντικό όμως εύρημα βρίσκεται κάτω από τα θεμέλια του λουτρού. Εκεί εντοπίστηκε η πρωτοβυζαντινή πύλη του 7ου αιώνα μ.Χ. που συνδυάζεται με το Μελανούδι. Τον περίφημο βυζαντινό οικισμό τον οποίο μέχρι σήμερα δεν ξέραμε. Κι αυτό γιατί τα παλιότερα ως τα τώρα μεσαιωνικά κατάλοιπα ήταν αυτά του 14ου αιώνα. «Κι ενώ εθεωρείτο ότι το κάτω μέρος του κάστρου ήταν ατείχιστο έρχονται τα νέα ανασκαφικά ευρήματα να μας δείξουν τα τείχη του κάτω κάστρου» λέει ο κ. Τριανταφυλλίδης.

«Αυτή η πύλη είναι από καταπληκτικό μάρμαρο από αρχαιότερο υλικό σε δεύτερη χρήση. Έχει συνολικό ύψος 3,20 μέτρα, πλάτος 2,05 μέτρα. και βάθος δυο μέτρα. Για την κατασκευή της χρησιμοποιήθηκαν συνολικά εννέα πλάκες ντόπιου γκριζόλευκου μαρμάρου, ενώ κοιλότητες στο υπέρθυρο υποδηλώνουν την ύπαρξη ξύλινης θύρας, προσαρμοσμένης με στροφείς. Οι παραστάδες της κοσμούνται με ταινία και κοιλόκυρτο κυμάτιο, ενώ το υπέρθυρο φέρει κυρτό γείσο» λέει ο Έφορος Αρχαιοτήτων.

Τι ήταν το Μελανούδι

Σύμφωνα πάντα με τον Έφορο Αρχαιοτήτων, το Μελανούδι πρέπει να είχε γύρω στους 1.000 κατοίκους. ‘Όπως λέει «οι μεσαιωνικοί κάτοικοι της πόλης της Μυτιλήνης είχαν επαφή από το βόρειο λιμένα μέσω του λιμανιού που υπάρχει και σήμερα. Αν θυμάστε σώζονται και σήμερα μέσα στη θάλασσα κάποια υπολείμματα του ελληνιστικού τείχους τα οποία φαίνεται ότι χρησιμοποιήθηκαν και στην περίοδο του μεσαίωνα. Μέσα από τα τείχη είχαν λουτρά, υπήρχαν οι κατοικίες. Σίγουρα υπάρχουν κάποιοι χριστιανικοί ναοί τους οποίους προς το παρόν δεν τους έχουμε εντοπίσει. Για την πρώιμη φάση της πόλης τον 6ο και 7ο αιώνα η ανασκαφική έρευνα την οποία ελπίζουμε να συνεχίσουμε και την επόμενη χρονική περίοδο με άλλα κονδύλια θα δώσει πάρα πολλά στοιχεία. Μιλάμε για τον οικισμό τον βυζαντινό του 7ου αιώνα που υπήρχε μέσα στο κάστρο και ήτανε δίπλα στη θάλασσα».

Σύμφωνα με τα ευρήματα η βυζαντινή πόλη σώζεται σε βάθος τεσσάρων μέτρων από τη σημερινή επιφάνεια του εδάφους όπου περπατάμε μέσα στο κάστρο. «Είναι πολύ εντυπωσιακό σαν εύρημα και δυστυχώς στον ελλαδικό χώρο δεν γνωρίζουμε πολλά αντίστοιχα παραδείγματα με τις πρωτοβυζαντινές οχυρώσεις γιατί είναι μια εξαιρετικά δυσνόητη περίοδος, είναι αυτή η περίοδος της μετάβασης από την ειδωλολατρία στον χριστιανισμό όπου τα αρχαιολογικά στοιχεία είναι συνήθως ισχνά» σημειώνει ο Έφορος Αρχαιοτήτων.

Έργα επισκεψιμότητας

Στο κάτω κάστρο μέσω του συγχρηματοδοτούμενου ευρωπαϊκού προγράμματος των Βιώσιμων Αστικών Αναπλάσεων του ΕΣΠΑ 2014-2020 της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου, δημιουργείται ένας πραγματικός πόλος επισκεψιμότητας. Σε λίγο καιρό θα ολοκληρωθεί και ο ποδηλατόδρομος που θα ενωθεί με το έργο που ολοκληρώνει ο δήμος. Υπάρχει επίσης το έργο της αποκατάστασης δυο οθωμανικών οικιών που είναι ήδη σε εξέλιξη οι εργολαβίες. Ένα από αυτά θα γίνει κέντρο πληροφόρησης και τεκμηρίωσηςγια όλη την ιστορία της Λέσβου.

Στη δεύτερη οικία θα δημιουργηθεί χώρος εκπαιδευτικών προγραμμάτων για παιδιά που θα έχουν τη δυνατότητα με ειδικές ξεναγήσεις από αρχαιολόγους να ξεναγούνται στον αρχαίο και μεσαιωνικό κόσμο μέσα από τα οικοδομικά κατάλοιπα. «Θα εξηγούμε στα παιδιά πώς κτίζονταν, πώς κατασκευάζονταν τα σπίτια, οι ναοί, τα τείχη. Και θα δίνεται μια πλήρης εικόνα στα παιδιά πώς ήταν αυτό το μεσαιωνικό κάστρο της Μυτιλήνης» λέει ο κ. Τριανταφυλλίδης.

Και άλλα δυο έργα

Στο πλαίσιο του έργου στο κάστρο της Μυτιλήνης η Εφορεία Αρχαιοτήτων Λέσβου έχει εντάξει άλλα δύο έργα. Το ένα ξεκίνησε πριν από λίγο και είναι η αποκατάσταση των αποθηκών Σάπλιτζα. Έχει γίνει ήδη η στερέωση των επιθαλάσσιων τειχών μέσα στο οποίο θα ανακατασκευαστεί ένα κτίριο στο οποίο θα έχουν τη δυνατότητα οι επισκέπτες να βλέπουν πώς συντηρούνται αγγεία που έχουν βρεθεί, θα εκτίθενται τα χιλιάδες ευρήματα που έχει η Μυτιλήνη και που μέχρι σήμερα ήταν αθέατα στο ευρύτερο κοινό. Είναι πάνω από 30.000 αντικείμενα, θα τοποθετηθούν σε αυτό το κτίριο το οποίο δεν θα φαίνεται από πουθενά, θα είναι εγκλωβισμένο μέσα στα τείχη. «Γενικότερα ο χώρος του κάτω Κάστρου αναβαθμίζεται, μέσα σ’ αυτόν τον χώρο θα κάνουμε και διάφορες πολιτιστικές εκδηλώσεις που όπως γνωρίζετε τις έχει τόση ανάγκη ο κόσμος . Θα πάρει άλλη μορφή το κάτω κάστρο» λέει ο κ. Τριανταφυλλίδης.

Το δεύτερο έργο είναι η αποκατάσταση των μεσαιωνικών τειχών ακριβώς πάνω από το κάτω κάστρο. Το έργο άρχισε πριν από ένα χρόνο και έχει φτάσει ήδη στα μισά της αποκατάστασης του μεσαιωνικού περιβόλου με στόχο να ολοκληρωθεί στην υπολειπόμενη προγραμματική χρονική περίοδο. Τα τείχη αυτά είναι σε πάρα πολύ κακή κατάσταση διατήρησης. Η εφορεία ήδη έκανε στερέωση πρανών, τα υποκείμενα βράχια δηλαδή πάνω στα οποία θεμελιώθηκε το τείχος αυτό που έχει ύψος από έξι έως δώδεκα μέτρα. Στη συνέχεια καθαιρείται το τείχος, γιατί έχει υποστεί σοβαρές φθορές και ανακατασκευάζεται σύμφωνα με τις αρχιτεκτονικές μελέτες και τις μελέτες της στατικής επάρκειας που έχουν εγκριθεί.