Μια εικόνα συνηθίζουν να λένε πως ισούται με χίλιες λέξεις. Αυτός ίσως είναι και ο λόγος για τον οποίο στον multimedia κόσμο μας, οι εικόνες και οι ήχοι που διηγούνται ιστορίες θεωρούνται ισχυρότατο μέσο όχι μόνο για την προβολή της ανέκδοτης όψης της πραγματικότητας αλλά και για την κινητοποίησή της κοινής γνώμης προς μια άλλη κατεύθυνση.

Ένας από τους πιο αντιπροσωπευτικούς συνδυασμούς οπτικοακουστικών και συναισθηματικών αφηγήσεων είναι τα ντοκιμαντέρ. Θεωρούμενα ως μια από τις πιο αδρές πτυχές του κινηματογράφου, μπορούν να γίνουν αφηγηματικά, με μια ξεκάθαρη ιστορία, κωμικά, πειραματικά, εκπαιδευτικά και ποιητικά.

Δυστυχώς όμως δεν έχει πάντα στην κοινή γνώμη τις δάφνες που του αναλογούν. Πολλές είναι οι φορές που το ντοκιμαντέρ έχει ταυτιστεί με τον εκπαιδευτικό του χαρακτήρα αποτρέποντας τον θεατή από το να το παρακολουθήσει.

Στην πραγματικότητα βέβαια πρόκειται για μια βαθιά εξελισσόμενη τέχνη με πάρα πολλά πρόσωπα η οποία έχει τις ρίζες της στην αρχή του κινηματογράφου. Η διαφορά του με το απλό ρεπορτάζ είναι πως αφηγείται την ιστορία με μια πιο λογοτεχνική οπτική με απώτερα στόχο να φορτίσει συγκινησιακά τον θεατή. Με αφορμή λοιπόν την τέχνη του και την προοπτική του, παρακάτω παραθέτουμε μια λίστα με ντοκιμαντέρ που μέσα στα χρόνια κατάφεραν να δικαιώσουν την ιδέα πως η τέχνη μπορεί να αλλάξει τον κόσμο

The Thin Blue Line



Από τις πιο τρανταχτές περιπτώσεις έργου που προέβαλλε τις διαστάσεις του πέραν της μεγάλης οθόνης ήταν η πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του Errol Morris. Θεματική της αποτέλεσε η υπόθεση του Randall Adams, ο οποίος είχε καταδικαστεί για τον φόνο ενός αστυνομικού.

Ο Morris, ο οποίος είχε διατελέσει στο παρελθόν και ιδιωτικός ντετέκτιβ, έφερε στην επιφάνεια μια σειρά από στοιχεία που αποδείκνυαν ότι η καταδίκη βασιζόταν σε ψέματα και παρερμηνείες, ενώ έγινε φανερό πως ο Adams βρέθηκε στη μέση διαπλοκής. Η δημοσιότητα που πήρε το ντοκιμαντέρ είχε σαν αποτέλεσμα να ανοιχτεί πάλι η υπόθεση, με αποτέλεσμα να αφεθεί ο Adams ελεύθερος.

Super Size Me

Μόλις λίγες εβδομάδες μετά την πρώτη προβολή του ντοκιμαντέρ, ένας από τους κολοσσούς των fast food ισχυρίστηκε πως η απόσυρση του «Super Size» menu από όλα τα υποκαταστήματα του ήταν απλή σύμπτωση. Η δήλωση φυσικά αμφισβητήθηκε από όλους δεδομένου πως το ντοκιμαντέρ προέβαλε σε real time τις επιπτώσεις από την καθημερινή κατανάλωση της συγκεκριμένης τροφής.

Το ψευδές της τυχαιότητας της απόσυρσης επιβεβαιώθηκε άλλωστε κι από το γεγονός πως μετά την τεράστια επιτυχία του ντοκιμαντέρ, η εταιρία άρχισε να εκδίδει πίνακα διατροφικής αξίας στις συσκευασίες της, συμπεριέλαβε πιο υγιεινές επιλογές στον κατάλογο της, ενώ άλλαξε τελείως και τα παιδικά της γεύματα.


Man with a Movie Camera

Βαρύνουσας καλλιτεχνικής αξίας θεωρείται και η σοβιετική βουβή ταινία, ένα από τα πρώτα έργα που διερεύνησε εις βάθος τις δυνατότητες και τεχνικές του φιλμ και της καταγραφής.

Ο σκηνοθέτης Dziga Vertov και η κάμερα του καταγράφουν την καθημερινή ζωή στην Ουκρανική πόλη της Odessa για να χτίσουν μια ποιητική και πειραματική αφήγηση μέσω της επιτάχυνσης του φιλμ, της ειδικής επεξεργασίας κομματιών του και του ιδιαίτερου μοντάζ κάνοντας το από τα πρώτα έργα – αν όχι το πρώτο- πειραματικού ντοκιμαντέρ.

Θεωρούμενο ως η απαρχή του πειρατικού σινεμά, η επίδραση του είναι φανερή και στο γαλλικό κίνημα της Nouvelle Vague, καθώς και στους πειραματισμούς του διδύμου Trier και Winterberg.

Bowling for Columbine

Γνωστός για τις δυναμικές του κινητοποιήσεις είναι ο Michael Moore. Ταυτόχρονα όμως μπορεί να θεωρηθεί ως ένας από τους ανθρώπους που επανέφεραν το ντοκιμαντέρ ως μέσο ψυχαγωγίας καταφέρνοντας να προσελκύσει ξανά κόσμο στις αίθουσες. Το Bowling for Columbine αποτελεί μια από τις ισχυρότερες δουλειές του η οποία άφησε δυνατές και ανεξίτηλες εντυπώσεις στην Αμερική. Η θεματολογία του περιστρέφεται γύρω από το ζήτημα κατοχής όπλων, με αφορμή την μαζική δολοφονία παιδιών σε σχολείο της Columbine.

Ο Moore οδήγησε δυο θύματα της τραγωδίας στα γραφεία του Kmart ζητώντας επιστροφή χρημάτων για τις σφαίρες που βρίσκονταν ακόμη μέσα στα σώματα τους. Ως αποτέλεσμα, το Kmart σταμάτησε να πουλάει στα ράφια του σφαίρες για όπλα χειρός και το έργο κίνησε ένα μαζικό κίνημα κατά της οπλοφορίας στις Ηνωμένες Πολιτείες.

The Cove

Κινούμενος μυστικά και με την χρήση κρυφών καμερών, ο Ελληνοαμερικανός, Louie Ψυχογιός, κατάφερε να κερδίσει το Όσκαρ ντοκιμαντέρ, αποκαλύπτοντας ταυτόχρονα μια επαναλαμβανόμενη αποτρόπαια πράξη: την ετήσια σφαγή δελφινιών στην Taiji της Ιαπωνίας.

Μέσα από το The Cove αποκάλυψε πως οι τοπικοί ψαράδες, παρακινούμενοι από μεγάλες εταιρίες και ένα σύστημα διαφθοράς, εγκλωβίζουν δελφίνια με σκοπό την προώθηση τους στην αναπτυσσόμενη βιομηχανία ψυχαγωγίας ή τα σφάζουν ώστε να διοχετεύσουν το κρέας τους στην αγορά.

Προβάλλοντας τις απάνθρωπες μεθόδους, οι οποίες θέτουν σε κίνδυνο την δημόσια υγεία, το ντοκιμαντέρ προκάλεσε την αντίδραση της διεθνούς κοινής γνώμης προς την πρακτική των Ιαπώνων, την ίδια ώρα που στην χώρα έχαιρε περιορισμένης αποδοχής αλλά και κυκλοφορίας.

Heshang

Αμφιλεγόμενο μέχρι και σήμερα θεωρείται το Heshag, το ντοκιμαντέρ σε έξι μέρη, που όπως κάποιοι ισχυρίζονται άνοιξε το δρόμο για τις αιματηρές διαμαρτυρίες της πλατείας Tiananmen στην Κίνα.

Προβλήθηκε, τον Ιούνιο του 1988 και απαγορεύτηκε το 1989, αφότου το είχαν παρακολουθήσει 200 εκατομμύρια θεατές. Στην ουσία πρόκειται για έναν συνδυασμό μελέτης, αλληγορίας και πολιτιστικής αναζήτησης, μέσα από τα οποία κατηγορείται η Κίνα για μια σειρά ιστορικών αποτυχιών και χαμένων ευκαιριών. Αυτός ίσως είναι και ο λόγος που η ταινία δεν προβλήθηκε ποτέ εκτός της κινεζικής χώρας…