Για να ξεκινήσουμε «χαλαρά», γνωρίζατε ότι το «Gray’s Anatomy», πριν γίνει δημοφιλέστατη τηλεοπτική σειρά, ήταν εγχειρίδιο ανατομίας που είχε συντάξει έπειτα από πολύ κόπο και πετσόκομμα ο βρετανός ανατόμος Henry Gray;

Η ιατρική ανατομία, που λίγα κοινά έχει με την ιατροδικαστική νεκροψία, έχει βασιστεί εν πολλοίς σε ανθρώπινες τραγωδίες, όπως οι εκτελέσεις, η απορία, ακόμα και η παράνομη εκταφή πτωμάτων για να μελετηθούν με το νυστέρι.

Η ιατρική κόμισε πολλά από τη μακάβρια πρακτική της μελέτης των ανθρώπινων σορών στους αιώνες που προηγήθηκαν, κι έτσι σώζονται ακόμα και διαμελισμένα πτώματα 200 και πλέον ετών (όπως των ανατόμων Honore Fragonard στη Γαλλία και Frederik Ruysch στην Ολλανδία).

Κι αυτές είναι πράγματι οι περισσότερο γνωστές πληροφορίες που κυκλοφορούν για την καλά κρυμμένη από τα αδιάκριτα μάτια του κοινού ανατομία.

Για πάμε λοιπόν ένα ενημερωτικό ταξίδι στην αιματοβαμμένη ιστορία της εξερεύνησης του εσωτερικού μας κόσμου…

Η ανατομία ήταν άλλοτε δημόσιο γεγονός

Ήταν στην περίοδο της Αναγέννησης και σε ειδικά διαμορφωμένους δημόσιους χώρους που εκατοντάδες φιλοπερίεργοι επισκέπτες συγχρωτίζονταν με καθηγητές πανεπιστημίου, φοιτητές και κυβερνητικά στελέχη. Ο λόγος δεν ήταν άλλος από την παρακολούθηση μιας αποσυναρμολόγησης πτώματος! Έχοντας πληρώσει το απαραίτητο εισιτήριο, το πλήθος καθόταν στα στασίδια (ή ακόμα και όρθιοι) για να απολαύσει ανατομικά θεάματα από τα λίγα. Πάνω στο αναλόγιο, ο πανεπιστήμων διάβαζε δυνατά αποσπάσματα από ιατρικά εγχειρίδια, ο βοηθός έδειχνε τα μέρη του σώματος που προλόγιζε ο καθηγητής και ένας τρίτος έκανε τη βρόμικη δουλειά με ένα μαχαίρι…

Ήταν τμήμα της θανατικής ποινής

Ναι, καλά διαβάζετε, η δημόσια ανατομία ήταν καταδίκη που καρφιτσωνόταν πάνω στη θανατική ποινή σε υποθέσεις ιδιαίτερα ειδεχθών εγκλημάτων του 19ου αιώνα! Εξτρά τιμωρία δηλαδή για τον ψυχοπαθή δολοφόνο (και όχι μόνο). Τρανό παράδειγμα στέκει εδώ η περίπτωση του Σκοτσέζου William Burke και του συνεργάτη του στο έγκλημα William Hare, οι οποίοι αποφάσισαν να πάνε την κλοπή πτωμάτων (για να πουληθούν σε ιατρικές σχολές για το μάθημα της ανατομίας), το διαβόητο bodysnatching, μερικά βήματα πιο κάτω ή, καλύτερα, να την παρακάμψουν εντελώς. Κι έτσι σκότωσαν τουλάχιστον 16 ανθρώπους για να μοσχοπουλήσουν τις σορούς τους (ναι, τέτοια ήταν η ανάγκη σε πτώματα), πιάστηκαν όμως, ο Hare πρόδωσε τον Burke και ο τελευταίος καταδικάστηκε σε απαγχονισμό και δημόσια ανατομία. Ένα πλήθος τουλάχιστον 20.000 ανθρώπων μαζεύτηκαν για να απολαύσουν την εκτέλεση του 1829 αλλά και το επόμενο θέαμα, τον δημόσιο και επιστημονικό διαμελισμό του σώματος του φονιά, που εκτελέστηκε με πάσα επισημότητα από τα καλύτερα νυστέρια της Ιατρικής Σχολής του Εδιμβούργου…

Το «ξεπακετάρισμα» της αιγυπτιακής μούμιας ήταν κοινωνική ψυχαγωγία

Πλούσιοι αριστοκράτες αγόραζαν μανιασμένα αιγυπτιακές μούμιες και καλούσαν κατόπιν τον κοινωνικό τους κύκλο σε ιδιωτικά «ξεπακεταρίσματα» στην οικία τους. Επιπλέον, καθηγητές πανεπιστήμιου, όπως ο Thomas Pettigrew (που πήρε το παρατσούκλι «Μούμιας»), τίγκαραν αμφιθέατρα με φιλοπερίεργα κοινά που άκουγαν με ευλάβεια τα λεγόμενά του για την εξωτική αρχαία κουλτούρα, την ώρα που έξυναν τη μύτη τους καθώς η σκόνη από το άνοιγμα της 4.000 ετών μούμιας γέμιζε το δωμάτιο. Για το άνοιγμα της μούμιας χρειαζόταν συνήθως σφυριά και καλέμια, αν και η χειρωνακτική εργασία και το μακάβριο του θεάματος ανταμείβονταν συχνά με την ανακάλυψη φυλαχτών, τεχνουργημάτων, ακόμα και τεχνητών ματιών. Το κοινό, από την άλλη, ανταμειβόταν με χορταστικές ματιές στο αφυδατωμένο πτώμα και κάποιες φορές έφευγαν ακόμα και με τμήματα της λινής γάζας ως σουβενίρ!

Οι φοιτητές ιατρικής συνήθιζαν να ποζάρουν δίπλα στα πτώματα

Οι εν λόγω φωτογραφίες είναι μάλιστα συλλεκτικές και γίνεται χαμός με την πάρτη τους, κι αυτό γιατί κάποτε η ανατομία ήταν σπουδαίο γεγονός, τέτοιο που να αναγκάζει τους φοιτητές να ποζάρουν με τις ποδιές τους δίπλα στα πτώματα, τους καθηγητές με τις πίπες και τους αχθοφόρους φυσικά με τους μακάβριους κουβάδες τους! Όσο για το κοινό, στριμωχνόταν γύρω από το σημείο ενδιαφέροντος. Τα πτώματα είχαν έξυπνα και «πιπεράτα» ονόματα και απαθανατίζονταν συνήθως σε περίεργες πόζες που σήμερα θα ονομάζαμε ασέβεια στον νεκρό! Άλλες εποχές όμως, άλλα ήθη…

Δημόσια ανατομία πραγματοποιήθηκε πριν από 10 χρόνια(!)

Έπειτα από ένα καλό διάλειμμα εκατοντάδων ετών, κατά το οποίο οι ανατόμοι περιορίστηκαν πίσω από τις σφαλιστές πόρτες των ιατρικών σχολών, ο γερμανός ανατόμος Gunther von Hagens καινοτόμησε όταν ενορχήστρωσε τη «δημοσία νεκροψία» του στο Λονδίνο το 2002! Διαβόητος για τις προκλητικές εκθέσεις του (BodyWorlds) με τα διαμελισμένα σώματα δωρητών, διατηρημένα μάλιστα μέσω της δικής του μεθόδου ταρίχευσης, ο von Hagens μύησε τους αμύητους στην ανατομία και σήκωσε θύελλα παγκόσμιων αντιδράσεων! Παρά την κατακραυγή, κάπου 200 άνθρωποι παρακολούθησαν ζωντανά το μάθημα ανατομίας, το οποίο μεταδόθηκε το ίδιο βράδυ στη βρετανική τηλεόραση. Όσο για το μήλο της έριδος, ήταν ένα ταριχευμένο πτώμα 72χρονου καπνιστή, τα όργανα του οποίου περιφέρονταν στο πλήθος μέσα σε λεκάνες για να έχουν έτσι τη δυνατότητα να τα απολαύσουν σε όλη τους τη μακάβρια μεγαλοπρέπεια…

Η ανατομία σε ζωγραφικό αριστούργημα



Στην πλέον περίφημη απεικόνιση ανατομίας σε ζωγραφικό έργο, είναι ο γιατρός και χειρουργός δρ Τουλπ που εκτελεί τη δεύτερη δημόσια ανατομία του στις 31 Ιανουαρίου 1632. Μιλάμε φυσικά για το παγκόσμιο αριστούργημα του ολλανδού δασκάλου Ρέμπραντ, το «Μάθημα Ανατομίας του δρος Τουλπ», που αναπαριστά πραγματικότατη ανατομία! Το πτώμα ανήκε στον καταδικασμένο στην αγχόνη ληστή Adriaan Adriaanszoon, το οποίο διαμελίστηκε στην Εταιρία Χειρουργών της Ολλανδίας. Στη σκηνή ήταν παρόντες πολλοί ακόμα, οι οποίοι είχαν πληρώσει μάλιστα αλμυρό εισιτήριο, αν και δεν εμφανίζονται στο έργο του Ρέμπραντ…

Ο William Harvey έβαλε την οικογένειά του στην ανατομική κλίνη



Ο σπουδαίος βρετανός γιατρός William Harvey, γνωστός κυρίως για την ανακάλυψη της κυκλοφορίας του αίματος, διαμέλισε πράγματι τις σορούς του πατέρα του, της αδερφής του και του άντρα της ξαδέρφης του, για καθαρά ερευνητικούς λόγους! Παρά το γεγονός ότι εκτέλεσε τις ανατομίες ιδιωτικά, τις ανέφερε πάντα στις πανεπιστημιακές του διαλέξεις, τονίζοντας ιδιαιτέρως το τεράστιο μέγεθος που είχε το παχύ έντερο του πατέρα του αλλά και το αξιοσημείωτο βάρος που παρουσίαζε η σπλήνα της αδερφής του. Οι οικογενειακές ανατομίες μάλιστα του Harvey δεν διέφυγαν της προσοχής του κοινού και οδήγησαν στο στερεότυπο ότι οι ανατόμοι ήταν ταραγμένοι ψυχικά και χωρίς συναίσθημα άνθρωποι…

Ο Ηρόφιλος ενδέχεται να πετσόκοβε ζωντανούς ανθρώπους

Ο έλληνας γιατρός Ηρόφιλος (της Χαλκηδόνας) ήταν ένας από τους πατέρες της ανθρώπινης ανατομίας και θεμελιωτής της περίφημης ιατρικής σχολής της Αλεξάνδρειας. Ο ανατόμος του 300 π.Χ. κατηγορήθηκε ωστόσο ότι εκτέλεσε ζωντανές ανατομίες σε 600 και πλέον φυλακισμένους (αναφέρεται σε αρκετές πηγές, όπως στον Τερτυλλιανό, τον Κέλσο, αλλά και σε ρωμαίους ιστορικούς)! Οι ανατομίες σε ζωντανούς ανθρώπους πραγματοποιήθηκαν στην ιατρική σχολή της Αλεξάνδρειας και συγκέντρωσαν τα μεγαλύτερα ιατρικά πνεύματα του καιρού απ’ όλο τον κόσμο. Παρά την ασύλληπτη γνώση που φέρονται να κόμισαν οι διαμελισμοί ζωντανών ανθρώπων, οι μακάβριες μέθοδοι του πρωτεργάτη της ανατομίας κατακρίθηκαν ήδη από την εποχή του. Παρά το γεγονός ότι τα γραπτά του χάθηκαν όταν κάηκε η Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας, η γνώση που κόμισε στην οικουμένη επιβίωσε και συνέχισε να διαδίδεται στους κατοπινούς γιατρούς, όπως στον Γαληνό του 2ου αιώνα μ.Χ., ο οποίος κάνει εκτενείς αναφορές στον ιδιαίτερο γιατρό της αρχαιότητας…

Γεννητικά όργανα εκτίθεντο δημοσίως για περισσότερο από 2 αιώνες



Η Saartje Baartman, η «Μαύρη Αφροδίτη» της Νότιας Αφρικής, έγινε διασημότητα επιδεικνύοντας δημοσίως και επί πληρωμή τους υπερτονισμένους γλουτούς της. Η αφρικανή καλλονή είχε και άλλα μέρη του σώματός της εξίσου θρυλικά, ήταν όμως πολύ ντροπαλή για να τα δείξει στο κοινό. Και βέβαια όταν πέθανε, αφέθηκε στο έλεος των ανατόμων! Μέσα σε λιγότερο από 24 ώρες μετά την τελευταία της πνοή το 1815, η σορός της μεταφέρθηκε με αστυνομική συνοδεία στην ανατομική κλίνη και από τον κατοπινό διαμελισμό της επωφελήθηκαν πολλοί. Ο γάλλος φυσιοδίφης Georges Cuvier διατήρησε τον εγκέφαλο και τα εξωτερικά γεννητικά της όργανα, βράζοντας ταυτοχρόνως τα κόκαλά της για να συναρμολογήσει εκ νέου τον διαβόητο σκελετό της. Οι αιτήσεις μάλιστα για τον επαναπατρισμό των λειψάνων της έπεφταν βροχή όλα αυτά τα χρόνια, αν και αγνοήθηκαν για δεκαετίες, μέχρι να ασχοληθεί τουλάχιστον σοβαρά με την υπόθεση ο παλαιοντολόγος του Χάρβαρντ, Stephen Jay Gould (1987). Και έπρεπε να εμπλακεί στην υπόθεση και ο ίδιος ο Νέλσον Μαντέλα, ο οποίος ζήτησε επισήμως πίσω τα απομεινάρια της Baartman το 1994. Κι έτσι 8 χρόνια αργότερα, τα τμήματα του σώματός της επανασυναρμολογήθηκαν και ενταφιάστηκαν τελετουργικά στην κοιλάδα που είχε γεννηθεί. Σήμερα είναι εθνική ηρωίδα της Νότιας Αφρικής…

Ανθρωποδερματόδετα βιβλία στη βιβλιοθήκη της γειτονιάς σας

Το δέρμα άπορων ασθενών και εκτελεσμένων καταδίκων χρησιμοποιήθηκε συχνά για το «δέσιμο» βιβλίων, πολλά εκ των οποίων διατηρούνται ακόμα σε βιβλιοθήκες, μουσεία και ιδιωτικές συλλογές! Τρανό παράδειγμα στέκει εδώ ο βρετανός φονιάς William Corder, ο οποίος απαγχονίστηκε το 1828 και η σορός του μεταφέρθηκε κατόπιν στην ανατομική κλίνη για φρενολογική εξέταση. Ο ανατόμος George Creed αφαίρεσε το δέρμα του δολοφόνου και το χρησιμοποίησε ως εξώφυλλο στα δικαστικά πρακτικά του Corder! Και αυτό ήταν ένα μόνο από τα τόσα και τόσα περιστατικά που κατέληξαν με το ανθρώπινο δέρμα να χρησιμοποιείται ως περίβλημα βιβλίων…