Ήταν στις 6 Αυγούστου 1945 όταν ο κόσμος θα άλλαζε μια για πάντα: ένα νέο όπλο εμφανίστηκε, ικανό να σβήσει ολόκληρες πόλεις από τον χάρτη.
Στα χρόνια που ακολούθησαν, η ζοφερή βόμβα θα έπεφτε στα χέρια και άλλων κρατών, μόνο και μόνο για να έρθει ακόμα πιο κοντά -για πρώτη μάλιστα φορά στα χρονικά του πολιτισμένου κόσμου- ο Αρμαγεδδών!
Και βέβαια, για να διαχειριστεί τη νέα αυτή απειλή η παγκόσμια ανθρωπότητα, γεννήθηκε το Ρολόι της Αποκάλυψης, το Χρονόμετρο της Ημέρας της Κρίσης, αν προτιμάτε.
Η θεωρητική αυτή κατασκευή δεν έκανε τίποτα άλλο από το να μετρά πόσο κοντά έφτανε στο απόλυτο τέλος ο κόσμος κάθε φορά που ένα νέο θερμό πυρηνικό επεισόδιο απειλούσε να εξαφανίσει τη ζωή στο μεγαλύτερο μέλος της υδρογείου.
Στα μεσάνυχτα λοιπόν φτάσαμε αρκετά κοντά μπόλικες φορές στα 50 αυτά χρόνια του Ψυχρού Πολέμου, αν και πόσο κοντά στην απόλυτη καταστροφή πολύ λίγοι το ξέρουν…
1947: 7 λεπτά ως τα μεσάνυχτα
Το 1945 ο κόσμος υποδέχτηκε τρομοκρατημένος την άφιξη ενός νέου τέρατος: η ατομική βόμβα ντεμπούταρε στην Ιαπωνία, σπέρνοντας έναν πρωτοφανή στα χρονικά όλεθρο στη χώρα, με τους εχθρούς των Συμμάχων να μην έχουν άλλη επιλογή από την άνευ όρων παράδοσή τους μόλις έναν μήνα μετά τη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι. Επίσης, δεν υπήρχε πια αμφιβολία ότι οι ΗΠΑ είχαν εγκαθιδρυθεί στη γεωπολιτική σκακιέρα ως μια από τις στρατιωτικές υπερδυνάμεις του πλανήτη, κερδίζοντας την κούρσα για την τιθάσευση της πυρηνικής ενέργειας. Ψίθυροι βέβαια κυκλοφορούσαν και για άλλα έθνη, βλέπε Σοβιετική Ένωση, που δεν ήταν καθόλου μακριά από την ανάπτυξη της αντίστοιχης τεχνολογίας. Με τις ΗΠΑ να χάνουν λοιπόν την αποκλειστικότητα της ατομικής βόμβας, μια νέα απειλή έκανε τη φρικιαστική της εμφάνιση: για πρώτη φορά στα χρονικά της ανθρωπότητας, ο κόσμος συνειδητοποίησε ότι είχαμε πια την τεχνογνωσία να εξαφανίσουμε τη ζωή στη Γη, με τις δύο υπερδυνάμεις του μεταπολεμικού κόσμου να έχουν τα δάχτυλα κυριολεκτικά στη σκανδάλη. Ο Ψυχρός Πόλεμος θα εγκαινίαζε μια περίοδο 50 χρόνων τεταμένων σχέσεων και πυρηνικών απειλών, με τα πράγματα να γίνονται ολοένα και χειρότερα…
1953: 2 λεπτά ως τα μεσάνυχτα
Τα πρώτα 7 χρόνια του Ρολογιού της Αποκάλυψης δεν ήταν καθόλου καλά: οι Σοβιετικοί πυροδότησαν πετυχημένα τη δική τους ατομική βόμβα τον Αύγουστο του 1949, εγκαινιάζοντας και επισήμως την έναρξη της πυρηνικής κούρσας. Τώρα, στα 1953, ΗΠΑ και Ένωση επιδείκνυαν αβέρτα τη θερμοπυρηνική τους δύναμη, τόσο στη μεταξύ τους μάχη όσο και ως αφεντικά των ζωνών επιρροής τους. Οι αψιμαχίες και οι πυρηνικές μάχες των δύο κόσμων, με τον οριστικό αφανισμό της ανθρωπότητας να είναι πλέον δυνατός με το πάτημα ενός κουμπιού, έφεραν την απειλή σε νέο ιστορικό υψηλό…
1960 και 1963: 12 λεπτά ως τα μεσάνυχτα
Προοδευτικά, καθώς η απειλή συνέχιζε μεν να επικρέμεται πάνω από τις διεθνείς σχέσεις κανείς ωστόσο δεν φαινόταν διατεθειμένος να σπείρει τον όλεθρο, οι υπερδυνάμεις συνειδητοποίησαν ότι μπορούν να αλληλομισούνται, δεν είναι όμως ανάγκη να εξαφανίσουν τα έμβια όντα από την υδρόγειο. Κι έτσι, το 1963 το πράγμα έγινε επίσημο: αντί να προσπαθούν πια να μπαίνει η μία στο μάτι της άλλης πυροδοτώντας ολοένα και περισσότερα πυρηνικά στην ατμόσφαιρα, υπέγραψαν την περίφημη συνθήκη Limited Test Ban Treaty, που απαγόρευε στις δύο πλευρές να πυροδοτούν πυρηνικές συσκευές, παρά μόνο υπογείως, ώστε να διαφυλαχτεί ο κόσμος από την καταστρεπτική ακτινοβολία. Η συνθήκη για τον περιορισμό των ατομικών δοκιμών ελάττωσε ταυτοχρόνως δραστικά τους ρυθμούς παραγωγής πυρηνικού οπλοστασίου, καθώς οι υπόγειες δοκιμές μόνο εύκολες δεν ήταν. Τα πράγματα πήγαιναν καλύτερα, ώσπου…
1968: 7 λεπτά ως τα μεσάνυχτα
Το αισιόδοξο κλίμα δεν θα κρατούσε για πάντα: μέσα σε λίγα χρόνια, το παγκόσμιο σύστημα είδε φρίκες και πολέμους αρκετούς. Ινδία και Πακιστάν είχαν ξεκινήσει επισήμως τις βιαιοπραγίες, το Ισραήλ και η Αίγυπτος ενεπλάκησαν στον Πόλεμο των Έξι Ημερών και η Αμερική είχε βουτηχτεί στο αίμα στο Βιετνάμ. Το κακό κλίμα μόνο χειρότερο θα γινόταν βέβαια, κι αυτό χάρη σε Γαλλία και Κίνα, οι οποίες στα χρόνια που προηγήθηκαν είχαν πυροδοτήσει τις δικές τους ατομικές βόμβες, «ξεχνώντας» φυσικά να υπογράψουν τη Limited Test Ban Treaty, αντίθετα δηλαδή με τους Αμερικανούς και τους Σοβιετικούς. Αυτό σήμαινε απλά-απλά ότι τα δύο αυτά έθνη μπορούσαν να δοκιμάζουν ανενόχλητα τα δικά τους πυρηνικά οπλοστάσια, ανατρέποντας τις πυρηνικές ισορροπίες, με τους δεμένους χειροπόδαρα Αμερικανούς και Σοβιετικούς να μη βλέπουν με καθόλου καλό μάτι την «αδικία»…
1969 και 1972: 12 λεπτά ως τα μεσάνυχτα
Αφού Γαλλία και Κίνα έδειξαν τα πυρηνικά τους δόντια στις δύο υπερδυνάμεις, η μόνη λύση ήταν μία: η υπογραφή παγκόσμιας συνθήκης για τον περιορισμό των ατομικών δοκιμών. Κάτι που έγινε φυσικά, με όλα τα έθνη του κόσμου να προσυπογράφουν τον δραστικό περιορισμό της απειλής, εκτός φυσικά από την Ινδία, το Πακιστάν και το Ισραήλ, κάτι που θα παίξει αργότερα τον ρόλο του. Για την ώρα πάντως, το Ρολόι ηρέμησε και ο κόσμος φάνταζε πιο ασφαλής από ποτέ, σε όρους πάντα πυρηνικής απειλής. Και σαν να μην έφτανε αυτό, ΗΠΑ και Ένωση υπέγραψαν τη διμερή συμφωνία Strategic Arms Limitation (SALT I), που επέβαλε το πάγωμα στην παραγωγή πυρηνικών κεφαλών (και την καταστροφή μιας παλιάς για κάθε καινούρια). Ακόμα καλύτερα, οι δύο υπερδυνάμεις συμφώνησαν και για τους αντιβαλλιστικούς πυραύλους (Anti-Ballistic Missile Treaty), που είδε και τις δύο να αποδομούν τα πυρηνικά αμυντικά τους συστήματα…
1974: 9 λεπτά ως τα μεσάνυχτα
Το 1974 θα μείνει για πάντα στην Ιστορία ως η Χρονιά του Χαμογελαστού Βούδα, όταν η Ινδία δηλαδή πυροδότησε τον δικό της ατομικό μηχανισμό, δείχνοντας στον κόσμο ότι ήταν ικανή αφενός να ισοπεδώσει το αντίπαλο Πακιστάν αφετέρου να σπείρει την καταστροφή στη Νοτιοανατολική Ασία. Και βέβαια η Ινδία δεν είχε υπογράψει καμία συμφωνία για τα πυρηνικά, κάνοντας ουκ ολίγους να κάθονται σε αναμμένα κάρβουνα. Και, ακόμα χειρότερα, τόσο οι Αμερικανοί όσο και οι Σοβιετικοί είχαν περάσει στην επόμενη γενιά ατομικού οπλοστασίου, στα διαβόητα MIRVs (Multiple Independently Targetable Reentry Vehicles), έναν νέο τύπο δηλαδή πυρηνικής κεφαλής ικανής για πιο ακριβείς επιθέσεις σε πολλαπλούς στόχους με τη χρήση ενός μόνο πυραύλου. Η πυρηνική ένταση κλιμακωνόταν και πάλι γοργά…
1981: 4 λεπτά ως τα μεσάνυχτα
Με την Αμερική να μη συμμετέχει στους Ολυμπιακούς της Μόσχας την προηγούμενη χρονιά ως διαμαρτυρία, τα πράγματα δεν θα μπορούσαν να είναι πιο άσχημα ακόμα και αν το προσπαθούσαν. Ταυτοχρόνως, οι Σοβιετικοί συνέχιζαν να εισβάλουν στο αμερικανικής σφαίρας επιρροής Αφγανιστάν εδώ και αρκετά χρόνια, με το ψυχροπολεμικό κλίμα να γνωρίζει νέα κλιμάκωση. Η βούληση ωστόσο του Ρίγκαν ήταν άλλη: σε μια αναπάντεχη κίνηση, κάλεσε τους Σοβιετικούς να συζητήσουν σοβαρά το ενδεχόμενο περαιτέρω μείωσης του πυρηνικού οπλοστασίου των δύο υπερδυνάμεων! Κι ενώ οι πιθανότητες να δουλέψει το πράγμα ήταν εξωφρενικά χαμηλές, οι συνομιλίες Σοβιετικών-Αμερικανών έμοιαζαν ειλικρινείς, αν και οι ψυχροπολεμικές σχέσεις δεν εξομαλύνονταν καθόλου. Την ώρα λοιπόν που η ένταση φούντωνε, κάτι τρελό συνέβη…
1989-1991: 17 λεπτά ως τα μεσάνυχτα
Η υπογραφή της διμερούς συμφωνίας για την καταστροφή των πυρηνικών πυραύλων μικρού και μεσαίου βεληνεκούς! Την είπανε Intermediate-Range Nuclear Forces Treaty και ξέκλεψε μερικά λεπτά από το Ρολόι της Αποκάλυψης. Ταυτοχρόνως, η Σοβιετική Ένωση κατέρρεε, με την άλλοτε κραταιά υπερδύναμη να πνέει πια τα λοίσθια. Πριν βέβαια χάσει την εξουσία του, ο Γκορμπατσόφ πρόλαβε να υπογράψει τη συμφωνία για τον αφοπλισμό όλων των συμβατικών και πυρηνικών πυραύλων (τόσο αέρους όσο και εδάφους) με βεληνεκές 500-5.000 χιλιομέτρων. Παρά ταύτα, η κατάρρευση του Παραπετάσματος θα προκαλούσε νέα αναταραχή στη διεθνή σκακιέρα, τόσο για την ανατροπή του ισοζυγίου των υπερδυνάμεων όσο και για την τύχη των σοβιετικών πυρηνικών που ήταν εγκατεστημένα εκτός Ρωσίας. Κι ενώ ποτέ δεν αναφέρθηκε επισήμως απώλεια ατομικού εξοπλισμού, η διαθεσιμότητα εξαρτημάτων αλλά και απαραίτητης τεχνογνωσίας για την παραγωγή πυρηνικών όπλων συνεχίζει να προκαλεί αμηχανία ακόμα και σήμερα, χάρη φυσικά στη διακίνησή τους από τη μαύρη αγορά…
Μεσάνυχτα ακριβώς: Η Πυραυλική Κρίση της Κούβας
Αυτές οι δύο καταραμένες βδομάδες του Οκτωβρίου του 1962 ήταν όσο πιο κοντά έφτασε ποτέ ο σύγχρονος κόσμος στον τελειωτικό αφανισμό του! Το Ρολόι μέτρησε μόλις κάποια δευτερόλεπτα ως τα μεσάνυχτα, με τα γεγονότα της Νο 1 ψυχροπολεμικής κρίσης να είναι λίγο-πολύ γνωστά. Οι ΗΠΑ προσπάθησαν λοιπόν αποτυχημένα να ανατρέψουν τον κομμουνιστή ηγέτη του νησιού Φιντέλ Κάστρο και ο Νικίτα Χρουστσόφ, ξεκινώντας συνομιλίες με τον κουβανό ομόλογό του, τον έπεισε να αποστείλει μυστικά τους διαβόητους ρωσικούς πυραύλους μεσαίου βεληνεκούς στην Κούβα, ως αντίμετρο στην αμερικανική απειλή.
Οι πύραυλοι άρχισαν λοιπόν να μεταφέρονται στο νησί, δεν θα έπαιρνε ωστόσο πολύ στους Αμερικανούς να καταλάβουν τι γίνεται και να επιβάλουν αποκλεισμό στην Κούβα, με τον πρόεδρο Κένεντι να προκρίνει την «καραντίνα» ως ενδεικνυόμενη δράση απορρίπτοντας την εισήγηση των επιτελαρχών του για διαγραφή της Κούβας από τον παγκόσμιο γεωγραφικό άτλαντα. Αν και τα αμερικανικά πυρηνικά στις βάσεις των ΗΠΑ σε Ιταλία και Τουρκία στόχευαν πια τη Μόσχα! Οι παρασκηνιακές διαβουλεύσεις και τα πιπεράτα παραλειπόμενα της Ιστορίας θα έφερναν λίγο αργότερα την πολυπόθητη αποκλιμάκωση της έντασης, παρά την περίφημη επιστολή του σοβιετικού ηγέτη στον Κένεντι (24 Οκτωβρίου 1962), με την οποία τον προειδοποιούσε ανοιχτά για πυρηνικό όλεθρο. Ήρθαμε πράγματι πολύ κοντά στο τέλος και οι περισσότεροι δεν συνειδητοποιούν καν πόσο κοντά…
2012: 5 λεπτά ως τα μεσάνυχτα
Πολλοί περίμεναν ότι μετά το επίσημο τέλος της ψυχροπολεμικής περιόδου τα πράγματα στο επίπεδο της πυρηνικής απειλής θα ήταν καλύτερα. Κι όμως, κάθε άλλο, καθώς σήμερα ο πυρηνικός όλεθρος απειλεί την οικουμένη και όχι συγκεκριμένες γεωγραφικές περιοχές (βλέπε ΗΠΑ και Ρωσία). Αναρίθμητα πυρηνικά εξαρτήματα κυκλοφορούν εκεί έξω αδέσποτα, κληρονομιά της πτώσης του υπαρκτού σοσιαλισμού και της μαύρης αγοράς, την ίδια στιγμή που σήμερα περισσότερες από ποτέ χώρες διαθέτουν σοβαρά οπλοστάσια με όπλα μαζικής καταστροφής. Καθώς όμως το πυρηνικό Ρολόι της Ημέρας της Κρίσης διατηρείται στο «παρά πέντε» εδώ και 65 ολόκληρα χρόνια, φτάνοντας πολλές φορές στο σημείο «0» χωρίς ποτέ να το αγγίζει, μπορούμε να αισιοδοξούμε ότι ως ανθρωπότητα έχουμε βρει τον τρόπο να αποφεύγουμε τη μαζική εξαφάνιση του ανθρώπου. Παρά λοιπόν τις ανησυχητικές φοβίες για ενδεχόμενη χρήση πυρηνικών στις τοπικές συγκρούσεις της Μέσης Ανατολής, της Βορειοανατολικής και της Νότιας Ασίας, ο κίνδυνος του πυρηνικού ολέθρου διατηρείται σε επίπεδα διαχείρισης που μπορούν να μας κάνουν να χαμογελάμε (ή σχεδόν)…
