Αρκετά χρόνια πριν, η δημοσιογράφος του BBC, Elisa Griswold, ταξίδεψε στο Αφγανιστάν με τον κινηματογραφιστή και φωτογράφο Seamus Murphy για ένα μάλλον ασυνήθιστο πρότζεκτ, που οι ίδιοι αποκαλούσαν «ερευνητική ποίηση».
Σε ρεπορτάζ της που δημοσιεύτηκε στο BBC, η δημοσιογράφος ξεκινά το κείμενο με το εξής: «Όταν οι αδελφές κάθονται μαζί, πάντα επαινούν τα αδέλφια τους/ Όταν τα αδέλφια κάθονται μαζί, πουλάνε τις αδελφές τους σε άλλους. Ανώνυμος».
Σε στρατόπεδα προσφύγων και απομονωμένα χωριά, σε γάμους και σε τουλάχιστον μια φάρμα με άλογα, η δημοσιογράφος και ο φωτογράφος συγκέντρωσαν ανώνυμα παραδοσιακά ποιήματα, που αποκαλούνται «landays», όπως γράφει η Murphy. Το «landay» είναι ένα δίστιχο που μεταδίδεται από στόμα σε στόμα, από τους Παστούν (μια εθνότητα-φυλή Αφγανών που αριθμείται περίπου σε 42 εκατομμύρια ευρασιάτες εκ των οποίων 28 εκατομμύρια βρίσκονται στο Πακιστάν, 13 εκατομμύρια στο Αφγανιστάν και οι υπόλοιποι σε άλλες χώρες), τα τελευταία τουλάχιστον 1.000 χρόνια.
Κανείς δεν γνωρίζει από που προήλθαν, ποια είναι η ρίζα τους – η πιο δημοφιλή θεωρία, αναφέρει ότι αυτά ξεκίνησαν ως μέσο επικοινωνίας στις τάξεις των Ινσο-Άριων καραβανιών πριν από χιλιετίες. Γεννήθηκαν πριν το Ισλάμ και ο πιο στενός συγγενής τους, είναι τα slokas -δίστιχα που αποτελούνται από αρχαία Ινδικά ιερά κείμενα που ονομάζεται Βέδες. Ένα landay έχει ελάχιστους κανόνες, ένας από αυτούς είναι ότι πρέπει να έχει 22 συλλαβές με 9 στο πρώτο στίχο και 13 στον επόμενο. Πρέπει να τελειώνει με τον ήχο «ma» ή «na» και να περιλαμβάνει θέματα όπως το gham που μπορεί να σημαίνει θλίψη, αλλά αφορά στη ψυχολογική κατάσταση των γυναικών Παστούν.
Όπως εξηγεί η δημοσιογράφος, «ήταν αυτή η θλίψη, το gham που μας έκανε να ασχοληθούμε με αυτό το πρότζεκτ». Πρόκειται για την ιστορία ενός κοριτσιού που έδωσε τέλος στη ζωή της γιατί η οικογένειά της δεν την επέτρεπε να γράφει ποιήματα και «μας έδωσε για πρώτη φορά ένα παράθυρο στον πολύπλοκο κόσμο των γυναικών και στην ποίηση στο σύγχρονο Αφγανιστάν».
Απαγορευμένη αγάπη
Η Rahila Muska (ψευδώνυμο), που σημαίνει «χαμόγελο αγάπης», έγραφε ποίηση ως έφηβη, μυστικά στην αγροτική πόλη Gereshk στην επαρχία Χελμάντ. Για τις γυναίκες και τα μικρά κορίτσια του Αφγανιστάν, η ποίηση συχνά συνδέεται με το χορό και το τραγούδι αλλά και με την πορνεία. «Ένα από τα landays που συγκέντρωσα για το βιβλίο μου “I am the Beggar of the World” αναφέρεται στο godar ή όχθη του ποταμού όπου οι γυναίκες συλλέγουν το νερό – ως μέρος του ρομαντισμού. Αν και άντρες απαγορεύεται να πάνε στο godar, εντούτοις ρίχνουν κρυφές ματιές στα κορίτσια με τα οποία είναι ερωτευμένοι όταν αυτά κατευθύνονται προς το ποτάμι…».
Εξαιτίας της σύνδεσής τους με τον ρομαντισμό, οι οικογένειες συχνά απαγορεύουν στα θηλυκά μέλη τους να γράφουν ποίηση. Η Muska ήταν ένα από τα κορίτσια. Επιπλέον, ανήκε στην κατηγορία των γυναικών από το Αφγανιστάν που δε ζουν στη πόλη αλλά σε μια από τις 34 επαρχίες.
«Μια ημέρα, η Muska βρισκόταν στο σπίτι της και άκουγε ραδιόφωνο όπου άκουσε για μια λογοτεχνική ομάδα γυναικών, τη Mirman Baheer που ιδρύθηκε από την πολιτικό και ακτιβίστρια, Sahera Sharif. Η τολμηρή πολιτικός θέλησε με αυτό τον τρόπο να φέρνει τις εργαζόμενες γυναίκες και τις φοιτήτριες στην Καμπούλ όπου θα συγκεντρώνονται εβδομαδιαίως και θα διαβάζουν, μεταξύ άλλων, τα ποιήματά τους. Αλλά η πραγματική ευφυΐα της Mirman Baheer, κρύβεται στον πόθο να ανακαλύπτει και να προσεγγίζει κορίτσια όπως η Rahila Muska. Η οργάνωση, διατηρεί επιπλέον και μια τηλεφωνική γραμμή στην οποία μπορούν να καλούν οι ενδιαφερόμενες και να διαβάζουν τα ποιήματά τους, να λένε την ιστορία τους και να δέχονται τη συμπόνια και τη συμπαράσταση των υπολοίπων μελών».
Συλλογική δύναμη
Αφού η Muska άκουσε τα μέλη της ομάδας στο ραδιόφωνο, άρχισε να τους καλεί και να διαβάζει τα ποιήματά της. Ενόσω όμως μιλούσε στο τηλέφωνο, την άκουσε ο αδελφός της ο οποίος θεώρησε πως μιλούσε στον εραστή της.. Τη ξυλοκόπησε άγρια και την απείλησε να τη σκοτώσει αν εξακολουθούσε να γράφει τέτοιου είδους ποιήματα. Δεν υπάκουσε και δέχτηκε και δεύτερη επίθεση. Τότε ήταν που αποφάσισε να αυτοκτονήσει. «Όπως έμαθα, πυρπολήθηκε και γιατί οι γονείς της δεν την άφησαν να παντρευτεί τον άντρα που αγαπούσε», γράφει η Griswold. Το τελευταίο τηλεφώνημα της Muska στην ομάδα, ήταν από το νοσοκομείο όπου μεταφέρθηκε μετά το τραγικό συμβάν από το οποίο δεν κατάφερε να επιβιώσει.
Ο πατέρας της Muska βρήκε και κατέστρεψε κάθε ποίημα που είχε γράψει η κόρη του ρίχνοντάς τα στην πυρά.
