Το παραδοσιακό, ετήσιο «πανηγυράκι» της Eurovision, αν μη τι άλλο φέτος έκανε τη διαφορά. Μακριά από τα ελαφρά κι αγαπησιάρικα τραγούδια που πολλές φορές διακρίνονται στον διαγωνισμό, η Τζαμάλα από την Ουκρανία τραγούδησε στίχους με πολιτικές αναφορές, φανερές και μόνο από τον τίτλο του κομματιού της και χάρισε στη χώρα της την πρωτιά.

Τι κι αν η Τατάρισσα τραγουδίστρια παίρνοντας στα χέρια της το βραβείο παρακάλεσε για ειρήνη και αγάπη; Δέχθηκε πυρά και προκάλεσε σφοδρές αντιδράσεις με τους στίχους «Όταν ξένοι έρχονται, έρχονται στο σπίτι σου, σας σκοτώνουν όλους και λένε “Δεν είμαστε ένοχοι”».

Το «1944» θρηνεί τον εκτοπισμό των Τατάρων της Κριμαίας από τον Ιωσήφ Στάλιν, «λησμονεί» όμως να θίξει το ότι οι Τάταροι μεταφέρθηκαν από την Ουκρανία στο Ουζμπεκιστάν ως συνεργάτες των ναζί κατακτητών. Αυτό και μόνο αρκούσε για να ξεκινήσει μία πολιτική συζήτηση άνευ προηγουμένου για τα δεδομένα του διαγωνισμού.

Και πολλοί κατηγόρησαν την 32χρονη ότι στο «μοιρολόι» της η τέχνη τελικά έχασε…

Η ιστορία πίσω από το «1944»

Σύμφωνα με όσα έγιναν γνωστά με τη συμμετοχή της νεαρής τραγουδίστριας στον ευρωπαϊκό διαγωνισμό τραγουδιού, γεννήθηκε στο σημερινό Κιργιστάν που τότε ανήκε στη Σοβιετική Ένωση. Ο πατέρας της ήταν Τάταρος της Κριμαίας και η οικογένεια της είχε φτάσει εκεί μετά το διωγμό από το Στάλιν το 1944. Όταν η Ουκρανία απέκτησε ξανά την ανεξαρτησία της η οικογένειά της επέστρεψε στην Κριμαία που πριν από περίπου δύο χρόνια προσαρτήθηκε στη Ρωσία, με αποτέλεσμα η Τζαμάλα να μην μπορεί να επισκεφθεί τους δικούς της.

Μεγάλωσε, λοιπόν, ακούγοντας ιστορίες για τον ξεριζωμό των Τατάρων της Κριμαίας από τον Στάλιν. Ανάμεσα σε αυτούς ήταν και η προγιαγιά της, με αποτέλεσμα, μοιραία, να αποφασίσει κάποια στιγμή να εξιστορήσει την οικογενειακή της τραγωδία με ένα τραγούδι.

«Εκείνη η τρομερή χρονιά άλλαξε για πάντα τη ζωή μίας εύθραυστης γυναίκας, της προγιαγιάς μου, της Ναζιλκάν. Θα προτιμούσα να μην είχαν συμβεί όλα αυτά τα τρομερά πράγματα σε εκείνη και θα προτιμούσα αυτό το τραγούδι να μην υπήρχε», είπε η ίδια στη συνέντευξη Τύπου που παραχώρησε μετά από τη νίκη της.

Οι τουρκόφωνοι Τάταροι της Κριμαίας

Το σημερινό της όνομα, «Κριμαία», έχει μογγολική προέλευση, ενώ οι αρχαίοι Έλληνες την ονόμαζαν Ταυρίδα ή Ταυρική Χερσόνησο, από τους Ταύρους, ένα βαρβαρικό φύλο που κατοικούσε στην περιοχή.

Η χερσόνησος της Κριμαίας κατακτήθηκε για μεγάλο χρονικό διάστημα από τους Τουρκο-Μογγόλους, οι και αναμείχθηκαν με τα τουρκικά φύλα που ήδη κατοικούσαν εκεί. Έτσι το 1440 σχηματίσθηκε το «Κριμαϊκό Χανάτο». Οι ντόπιοι τουρκόφωνοι είναι γνωστοί ως Τάταροι της Κριμαίας. Το 1475 μετά τις επεκτατικές κινήσεις της οθωμανικής αυτοκρατορίας οι πρίγκιπες του Χανάτου κυβέρνησαν ως υποτελείς ηγεμόνες των Οθωμανών.

Παρόλο που το Χανάτο ανακήρυξε την ανεξαρτησία του από την «Χρυσή Ορδή», ένα κράτος που προέκυψε από τη διάσπαση της Μογγολικής Αυτοκρατορίας, δεν κατόρθωσε να αποφύγει να καταστεί οθωμανικό προτεκτοράτο. Από εκεί ξεκινούσαν επιδρομές στις ανατολικές σλαβικές επαρχίες της Ρωσίας της Πολωνίας και αργότερα της Ουκρανίας, αλλά και της Λιθουανίας και συλλαμβάνονταν δεκάδες χιλιάδες σκλάβοι.

Η «Χρυσή Ορδή» προήλθε από την ανάμιξη των Μογγόλων του Καζακστάν με τους Τούρκους του Καυκάσου και τους Βουλγάρους του Βόλγα.

Οι Τάταροι μιλούν την Ταταρική Γλώσσα, η οποία ανήκει στην οικογένεια των τουρκικών γλωσσών.

Μετά την κατάληψη της χερσονήσου από τους Ρώσους και τη διάλυση του Χανάτου το 1783, πολλοί Τάταροι μετανάστευσαν στα οθωμανικά εδάφη.

Από εκείνους που έμειναν στην Ουκρανία προέρχονται οι Τάταροι που συνεργάστηκαν με τους ναζί. Εξαιτίας αυτής τους της στάσης, όταν έφτασε εκεί νικηφόρα ο κόκκινος στρατός, έμειναν εκτεθειμένοι. Τότε ο Στάλιν αποφάσισε τον βίαιο εκτοπισμό τους από την Κριμαία. Και είναι εκείνο το ιστορικό γεγονός, που έγινε το 1944, και στο οποίο αναφέρεται το ουκρανικό τραγούδι.

Η συνεργασία με τους Ναζί κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο

Όταν το 1941 τα στρατεύματα των Γερμανών μπήκαν στην Ουκρανία, ο λαός έστησε αντάρτικα και αντιστάθηκε μαχητικά. Όμως, πολλοί Τάταροι παραδόθηκαν στον Χίτλερ και πολέμησαν στο πλευρό των Ναζί.

Στις 18 Μαΐου 1944 ο Ιωσήφ Στάλιν διατάσσει τη μαζική εκτόπιση του τουρκογενούς φύλου των Τατάρων της Κριμαίας, κατηγορώντας τους ότι είχαν συνεργαστεί με τους Ναζί κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, προκειμένου να αποφευχθεί ένας τεράστιος εμφύλιος πόλεμος.

Λίγο πριν από την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, και συγκεκριμένα το 1980, επετράπη η επιστροφή των Τάταρων στη χερσόνησο της Κριμαίας.

Σφοδρές αντιδράσεις από τη Ρωσία, ανάμικτα συναισθήματα στα διεθνή ΜΜΕ

Όμως ο θρίαμβος της Ουκρανίας στη φετινή Eurovision προκάλεσε όπως ήταν φυσικό δυσαρέσκεια στη Ρωσία, που προσάρτησε τη χερσόνησο το 2014. Πολλοί μίλησαν για μία «πολιτική» νίκη εις βάρος του Ρώσου υποψηφίου, ενώ ρωσικά μέσα ενημέρωσης ζήτησαν ακόμα και να ακυρωθούν τα αποτελέσματα του διαγωνισμού.

Ο γερουσιαστής Φραντς Κλίντσεβιτς ζήτησε να μποϊκοτάρει η Ρωσία τον διαγωνισμό του 2017, ο οποίος θα φιλοξενηθεί στην Ουκρανία, τονίζοντας χαρακτηριστικά σε δηλώσεις του σε ρωσικά ΜΜΕ: «Η Ουκρανή τραγουδίστρια Τζαμάλα και το τραγούδι 1944 δεν κέρδισαν τη Eurovision, η πολιτική νίκησε την τέχνη».

Η εφημερίδα Κομσομόλσκαγια Πράβντα δημοσιεύει στον ιστότοπό της ένα άρθρο με τον τίτλο «Πώς οι ευρωπαϊκές επιτροπές έκλεψαν τη νίκη του Λαζάρεφ», με το οποίο ζητά την ακύρωση των αποτελεσμάτων του διαγωνισμού λόγω του «πολιτικού» περιεχομένου του τραγουδιού.

Για τον πρόεδρο της Επιτροπής Εξωτερικών Υποθέσεων της Γερουσίας, τον Κονσταντίν Κοσάτσεφ, «η γεωπολιτική πήρε το πάνω χέρι». Προειδοποίησε μάλιστα ότι η νίκη αυτή στη Eurovision μπορεί να ενθαρρύνει την ουκρανική ηγεσία και να θέσει σε κίνδυνο τη δύσκολη ειρηνευτική διαδικασία στην ανατολική Ουκρανία. «Για αυτόν τον λόγο, η Ουκρανία έχασε», έγραψε στη σελίδα του στο Facebook. «Αυτό που χρειάζεται κατεπειγόντως η Ουκρανία είναι η ειρήνη. Όμως κέρδισε ο πόλεμος», συνέχισε.

Οι παραλληλισμοί των γεγονότων του 1944 είχαν σχολιαστεί και από την Ουκρανή νικήτρια της Eurovision 2004, Ρουσλάνα, τον περασμένο Φεβρουάριο, σύμφωνα με το BBC. «Αυτό το τραγούδι εκφράζει όλα όσα υποφέρουμε σήμερα στην Ουκρανία», είχε πει η Ρουσλάνα.

Ο Τζον Κένεντι Ο Κόνορ, παρουσιαστής, συγγραφέας και ειδικός της Eurovision, εξέφρασε έντονα την απογοήτευσή του για το γεγονός ότι ένα «μοιρολόι για μια γενοκτονία» που συνιστά «χαστούκι στο πρόσωπο της Ρωσίας» κέρδισε στον φετινό διαγωνισμό. «Ο διαγωνισμός αυτός δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να αποτελεί βήμα για την διατύπωση πολιτικών θέσεων και είμαι οργισμένος που μετατράπηκε σε κάτι τέτοιο, παρά το γεγονός ότι υπάρχουν ξεκάθαροι κανονισμοί», είπε στο BBC.

«Αν και το τραγούδι της Τζαμάλα αποφεύγει τις άμεσες αναφορές στην προσάρτηση της Κριμαίας το 2014 από τον Βλαντιμίρ Πούτιν, η Τζαμαλαντίνοβα που χρησιμοποιεί στη σκηνή το ψευδώνυμο Τζαμάλα, δεν αφήνει καμία αμφιβολία σχετικά με το ποια πλευρά υποστηρίζει», αναφέρει η Telegraph.