Το εμπόριο μπαχαρικών και τα αιματοβαμμένα χρονικά του

Τα καρυκεύματα έχουν μια μακρά και μακάβρια ιστορία να διηγηθούν, η οποία έχει περάσει στα «ψιλά» της περιπέτειας του Δυτικού να αποικίσει την οικουμένη. Κι έτσι πλάι στις τολμηρές περιπέτειες των πρώτων θαλασσοπόρων και την κατάκτηση της θάλασσας, φωλιάζει το αίμα και η λυσσαλέα μάχη για τον έλεγχο των εμπορικών δρόμων που η αποικιοκρατική Ευρώπη δημιούργησε σε παγκόσμιο επίπεδο. Την ώρα λοιπόν που η δυτική πρωτοκαθεδρία θρονιαζόταν στην υφήλιο και οι αποικιοκρατικές αυτοκρατορίες μάχονταν για έλεγχο των νέων εδαφών, ένας ακήρυχτος πόλεμος θα ξεκινούσε στο περιθώριο των επίσημων καταγραφών. Ένας πόλεμος που σκοπό είχε να κάνει το κρέας πιο νόστιμο…

Ο Πόλεμος της Τζιόγκια

Πολύ πριν οι ατλαντικές αυτοκρατορίες κατακλύσουν την Ευρώπη και χώσουν τις μύτες τους στο ασιατικό εμπόριο, η ανταλλαγή μπαχαρικών και άλλων ασιατικών αγαθών κυριαρχούταν από μεσογειακές δυνάμεις όπως η Βενετία και η Γένοβα. Τα ναυτικά αυτά έθνη μάχονταν συνεχώς για την πρωτοκαθεδρία στη θάλασσα και στο πλαίσιο αυτό απέστειλαν οι Ενετοί το 1378 δύο στόλους με σκοπό να παρενοχλήσουν τα γενοβέζικα εμπορικά τόσο στη δυτική Μεσόγειο όσο και τη Θάλασσα της Λεβαντίνης (ανατολική Μεσόγειο). Την ώρα λοιπόν που ο μικρότερος στόλος εξαφάνιζε από προσώπου γης την εμπορική αρμάδα των Γενοβέζων στις ακτές της Ιταλίας, ο μεγαλύτερος ενετικός στόλος παρενοχλούσε τα αντίπαλα καράβια στα ανατολικά. Παρά τον αιφνιδιασμό, ο γενοβέζικος στόλος αναδιπλώθηκε και το 1379 επιτέθηκε στους Ενετούς, εκμεταλλευόμενος τις πολεμικές περιπέτειες της Βενετίας στη στεριά. Αφού αποδεκάτισαν τον εχθρικό στόλο, οι Γενοβέζοι επιτέθηκαν τώρα κατευθείαν στη Βενετία, αποκλείοντας το λιμάνι και πολιορκώντας την πόλη, από κοινού με τους ούγγρους συμμάχους τους. Για έναν ολόκληρο χρόνο, Ενετοί και Γενοβέζοι επιδόθηκαν σε έναν ανταρτοπόλεμο που θα κατέληγε με τη νίκη μεν των Βενετών (μέσα 1380), αν και το τίμημα ήταν βαρύτατο. Οι Ενετοί αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την Τένεδο και να αναγνωρίσουν τη γενοβέζικη κυριαρχία στην Κύπρο, αν και δεν είχαν χαθεί όλα: η Βενετία ανασυντάχθηκε και συνέχισε την επέκταση των εμπορικών δρόμων στη Μεσόγειο και τον Ινδικό Ωκεανό, μετατρεπόμενοι στα μεγάλα αφεντικά του εμπορίου των μπαχαρικών, που ήταν και η κύρια αιτία της διαμάχης. Μέχρι να βρουν τουλάχιστον οι μεγάλοι θαλασσοπόροι της Ευρώπης τον τρόπο να κάνουν τον περίπλου της Αφρικής…

Η πορτογαλική κατάκτηση της Κεϋλάνης

Στις αρχές του 16ου αιώνα, οι Πορτογάλοι ήταν τα νέα αφεντικά του εμπορίου μπαχαρικών από την Ινδία. Αφού εγκαθίδρυσαν την εμπορική τους ηγεμονία, έβαλαν κατόπιν στο επεκτατικό τους στόχαστρο το νησί της Κεϋλάνης (σημερινή Σρι Λάνκα), που ήταν περίφημο για την κανέλα του. Αφού ήρθαν σε επαφή με τα τέσσερα βασίλεια του νησιού, εφάρμοσαν τη γνωστή τακτική που τους είχε χρίσει ηγεμόνες του εμπορίου: σύναψη εμπορικών σχέσεων με κάποιο από τα τοπικά βασίλεια και επίθεση κατόπιν στα άλλα με τη βοήθεια των νέων συμμάχων τους. Το 1518 λοιπόν ο αντιβασιλιάς της Πορτογαλίας επιτέθηκε με τον τεράστιο στόλο του σε ένα από τα τέσσερα βασίλεια αναγκάζοντάς το να υποταχθεί στις διαθέσεις των Πορτογάλων. Αφού έφτιαξαν οχυρό εκεί, οι Πορτογάλοι υφάρπαξαν την κανέλα, αλλά και τα ρουμπίνια και τους ελέφαντες. Την επόμενη χρονιά ενίσχυσαν μάλιστα το κάστρο τους, καθώς δεχόταν σποραδικές επιθέσεις από μουσουλμάνους εμπόρους και πολέμαρχους που δεν έβλεπαν με καλό μάτι τη χριστιανική εισβολή στο εμπόριο κανέλας. Πρόβλημα είχαν όμως και με τα γειτονικά έθνη, καθώς οι ιμπεριαλιστικές τους διαθέσεις γεννούσαν συνεχώς εχθρούς. Σε μια τέτοια επιδρομή τοπικής φυλής, οι Πορτογάλοι αντεπιτέθηκαν και έδεσαν τα γυναικόπαιδα στα σπίτια, παραδίδοντας κατόπιν τους οικισμούς στις φλόγες. Παρά τη σθεναρή αντίσταση των αυτοχθόνων, οι Πορτογάλοι επέκτειναν την κυριαρχία τους στην Κεϋλάνη και μέχρι το 1597 ήταν πια κύριοι όλου σχεδόν του νησιού, εκτός του μικρότερου βασιλείου, το οποίο ήταν τώρα αναγκασμένο να προσδεθεί στο άρμα της Ολλανδίας μπας και γλιτώσει από τις διαθέσεις των Πορτογάλων. Από το μικρό αυτό προπύργιο, οι Ολλανδοί θα ξεκινούσαν ανταρτοπόλεμο με τους Πορτογάλους μέχρι και τον 17ο αιώνα, όταν θα είχαν πια τον πλήρη έλεγχο της κανέλας στα χέρια τους…

Ο Ολλανδο-Πορτογαλικός Πόλεμος

Στον πόλεμο για την ανεξαρτησία τους από τους Ισπανούς, οι Ολλανδοί σκέφτηκαν να χτυπήσουν τον εχθρό εκεί που θα πονούσε περισσότερο: στο εμπόριο με την Αφρική, την Ασία και τον Νέο Κόσμο. Τόσο οι Πορτογάλοι όσο και οι Ισπανοί κυβερνιόνταν από τους Αψβούργους, κάτι που δεν μπορούσαν να καταπιούν οι Ολλανδοί. Κι έτσι αποφάσισαν να χτυπήσουν το εμπορικό δίκτυο των Ιβήρων στο πιο νευραλγικό αλλά και επικερδές του σημείο, τα λιμάνια στον Ινδικό Ωκεανό και την Ασία. Διακόπτοντας αυτούς τους δρόμους, οι Ολλανδοί θα πλούτιζαν και θα χρηματοδοτούσαν έτσι τον αγώνα της ελευθερίας με χρήματα του εχθρού, παίρνοντας περαιτέρω εκδίκηση για τον αποκλεισμό τους από τα ισπανικά και πορτογαλικά λιμάνια. Αιχμή του δόρατος θα ήταν οι ολλανδοί έμποροι που είχαν εκδιωχθεί από την Αμβέρσα μετά την κατάληψη της πόλης από τους Ισπανούς. Κι έτσι μεταξύ 1597-1602 κάπου 65 ολλανδικά πλοία έβαλαν πλώρη για την Ασία (περίπου 13 τον χρόνο) με σκοπό τη δολιοφθορά των ισπανικών εμπορικών και τον έλεγχο του τοπικού εμπορίου. Το 1602 ιδρύθηκε η Ολλανδική Εταιρία Ανατολικών Ινδιών ως κοινοπραξία των τοπικών εμπόρων, η οποία παρά το γεγονός ότι θα γινόταν αργότερα περίφημη για τις εμπορικές της δραστηριότητες, σε κείνη την αρχική φάση δεν ήταν παρά όργανο πολέμου! Τα κρατικά κονδύλια έπεφταν βροχή και τα χρέη συσσωρεύονταν, καθώς η εμπορική δράση δεν ήταν ποτέ στο μενού της. Αντιθέτως, μεταξύ 1597-1609, οι Ολλανδοί έβαλαν στο χέρι περισσότερα από 30 ισπανικά και πορτογαλικά πλοία στην Ασία, έναν τεράστιο αριθμό πλοίων δηλαδή, καθώς οι Ίβηρες έστελναν γύρω στα 5-10 εμπορικά κάθε χρόνο στην Ασία. Αυτό, σε συνδυασμό με τις επιθέσεις των Ολλανδών στις θαλάσσιες οδούς της Αφρικής, της Βραζιλίας και της Καραϊβικής, γονάτισαν πράγματι τους Πορτογάλους. Αυτός ο πόλεμος έθεσε τα θεμέλια της μετατροπής των Ολλανδών σε θαλάσσια αυτοκρατορία, η οποία συνυπήρξε με την ιβηρική πριν την εξαφανίσει τελικά από τον χάρτη…

Η Μάχη του Ντίου

Μια από τις καθοριστικότερες σε έκβαση ναυμαχίες της Ιστορίας θα κατέληγε με τη μετατροπή του Ινδικού Ωκεανού σε πορτογαλική λίμνη. Ένας διεθνής συνασπισμός δυνάμεων σχηματίστηκε για να αναχαιτίσει τους παρείσακτους Πορτογάλους και να αποκτήσει τον έλεγχο των εμπορικών δρόμων μέσω Ερυθράς Θάλασσας και Αραβικής Χερσονλησου: Οθωμανοί, Αιγύπτιοι, Ενετοί και πολλοί ακόμα κατά Πορτογάλων! Ο κοινός στόλος του οθωμανού σουλτάνου, των Μαμελούκων της Αιγύπτου και των άλλων χαλιφάτων εντάχθηκε στην ενετική αρμάδα και τους χριστιανούς συμμάχους της και το 1508 αιφνιδίασε τον πορτογαλικό στόλο σκοτώνοντας τον διοικητή του, τον γιο του αντιβασιλιά της Πορτογαλίας. Αν και την επόμενη χρονιά ο εστεμμένος θα έπαιρνε την εκδίκησή του. Η Μάχη του Ντίου έλαβε χώρα το 1509 στην Αραβική Θάλασσα και έμοιαζε τρομερά μονόπλευρη. Ο συμμαχικός στόλος είχε το πάνω χέρι με τα 100 πλοία του και η ναυμαχία φαινόταν παιχνιδάκι, καθώς οι Πορτογάλοι αριθμούσαν μόλις 18 πολεμικά, αν και ήταν καλύτερα εξοπλισμένα και διέθεταν πιο έμπειρους άντρες. Ο κοινός στόλος αποδεκατίστηκε την ίδια ώρα που οι Πορτογάλοι δεν έχασαν ούτε κουπί! Η εμφατική νίκη θα διατηρούσε το πάνω χέρι στο εμπόριο καρυκευμάτων για τους Πορτογάλους και κανείς δεν θα σκεφτόταν να τα βάλει ξανά μαζί τους στον Ινδικό Ωκεανό, μέχρι να καταφτάσουν τουλάχιστον οι Ολλανδοί και οι Βρετανοί. Μεταξύ των λάφυρων που κράτησαν οι Πορτογάλοι από την ιστορική ναυμαχία ήταν και δύο νέου τύπου πολεμικά που είχαν κατασκευάσει οι Ενετοί και αποδείχθηκαν πολύ καλά στη μάχη: οι γαλέρες! Σύντομα οι Πορτογάλοι θα αντέγραφαν τον σχεδιασμό τους και θα γίνονταν ακόμα πιο ισχυροί στον Ινδικό Ωκεανό…

Ο Βάσκο ντα Γκάμα και η δική του βασιλεία του τρόμου

Ήταν το 1502 όταν ο σπουδαίος θαλασσοπόρος Βάσκο ντα Γκάμα οδήγησε την τρίτη πορτογαλική αποστολή στον Ινδικό Ωκεανό με σκοπό να υφαρπάξει τον έλεγχο των εμπορικών δρόμων από τους μουσουλμάνους. Οι Πορτογάλοι είχαν φτιάξει ένα εργοστάσιο στην Καλκούτα λίγα χρόνια πρωτύτερα θεωρώντας πως είχαν αποκτήσει το μονοπώλιο στα μπαχάρια της περιοχής. Είχαν κάνει όμως λάθος. Κι έτσι καταφτάνει ο φημισμένος ποντοπόρος με 20 καράβια, ο οποίος ξεκίνησε πόλεμο και σφαγές κατά των ισλαμιστών εμπόρων, που αντιστέκονταν ωστόσο σθεναρά. Ο Ντα Γκάμα έκαψε ινδικές πόλεις και έσφαξε πολλούς μουσουλμάνους, αν και το πολυπόθητο μονοπώλιο που αποζητούσε δεν ερχόταν ποτέ. Και τότε θα ξεκινούσε τη δική του περίοδος τρομοκρατίας, σε άμεση συνεννόηση με τον πορτογάλο βασιλιά, σπέρνοντας φρίκη και όλεθρο στις αραβικές ακτές και τους παρόχθιους οικισμούς. Μέχρι και επιβατικό πλοίο με επιφανείς μουσουλμάνους της Καλκούτας που επέστρεφαν από προσκύνημα στη Μέκκα έπιασε ο ντα Γκάμα, απαιτώντας λύτρα και εκβιάζοντας σαν στυγνός εγκληματίας. Παρά τα καράβια με τα μπαχαρικά και τα χρυσάφια που του έδωσαν ως λύτρα οι αιχμάλωτοί του, ο ίδιος δεν ήταν καθόλου ευχαριστημένος, καθώς τα ήθελε όλα! Κι έτσι τους έδεσε στο κατάστρωμα και βύθισε το πλοίο, διψώντας για εκδίκηση για τον θάνατο των Πορτογάλων της Καλκούτας λίγα χρόνια πρωτύτερα: 400 άντρες και γυναικόπαιδα βρήκαν τραγικό θάνατο από την οργή του ντα Γκάμα. Κατόπιν ο θαλασσοπόρος προσέγγισε περισσότερο την Καλκούτα και συνέλαβε 30 μουσουλμάνους ψαράδες, τους οποίους σκότωσε, διαμέλισε και άφησε τα πτώματά τους να επιπλέουν στο νερό…