Ο Έκτορας Χάους βρίσκεται σε μια δίκη στο δικαστήριο του Κάτω Μπόβυ. Η προσπάθειά του να κλέψει μια χελώνα ράτσας από την μαρίνα στράβωσε όταν το δύστροπο ερπετό δραπέτευσε και το έβαλε στα πόδια.

Ο Χάους κατέληξε να καυγαδίζει με τον συνεργό του, τον Αρθούρο Αχίλλειο, ο οποίος τον κατέδωσε στην αστυνομία, διαπραγματευόμενος την ποινή του.

Ο Χάους δεν έχει άλλη επιλογή παρά να παραδεχτεί την απόπειρα κλοπής, αλλά κάνει τον ακόλουθο ισχυρισμό στο δικαστήριο σε μια προσπάθεια να αποφύγει την φυλάκιση.

Αγαπητοί Ένορκοι

Είναι αλήθεια ότι προσπάθησα να αποκτήσω μια χελώνα ράτσας με παράνομα μέσα. Όμως, δεν πρέπει να τιμωρηθώ για το έγκλημα. Τα ανθρώπινα όντα δεν είναι τίποτα άλλο από περίπλοκες μηχανές και, όπως οι μηχανές, η συμπεριφορά μας καθορίζεται ανηλεώς από μηχανιστικές διαδικασίες.

Τα εγκλήματά μου είναι το αναπόφευκτο αποτέλεσμα των γεγονότων της ζωής μου που έχουν προηγηθεί, τα οποία κι αυτά είναι αποτέλεσμα προηγούμενων γεγονότων και ούτω καθ’ εξής, μέχρι την γέννησή μου.

Επρόκειτο πάντα να αποπειραθώ να κλέψω μια χελώνα, επειδή τα ανθρώπινα όντα δεν μπορούν παρά να πράξουν όπως πράττουν. Συνεπώς, δεν είμαι υπεύθυνος για ό,τι συνέβη και δεν πρέπει να με κρίνετε ένοχο.

Δυστυχώς για τον Χάους, ο εισαγγελέας έχει καλέσει τον επιθεωρητή Χορς για να αντικρούσει αυτόν τον ισχυρισμό άμυνας. Ο επιθεωρητής ζητά από τους ένορκους να εξετάσουν το εξής σενάριο.

Ένας πεινασμένος γάιδαρος στέκεται ακριβώς ανάμεσα σε δύο απαράλλαχτα δεμάτια σανό. Δεν υπάρχει τίποτα στην περίπτωση αυτή, ούτε στο παρελθόν του γαϊδάρου, που θα μπορούσε να τον οδηγήσει να προτιμήσει ένα δεμάτι σανό από το άλλο.

Συνεπώς, αν ισχύει ο αιτιώδης ντετερμινισμός – όπως προτείνει ο Χάους- ο γάιδαρος δεν θα μπορεί να επιλέξει ανάμεσα στα δύο δεμάτια σανό. Θα στέκεται απλά εκεί, παγιδευμένος από την αδυναμία να διαλέξει μέχρι να πεθάνει από ασιτία. Είναι σχεδόν πιθανόν να φανταστούμε ότι κάτι τέτοιο μπορεί να συμβεί σε έναν γάιδαρο.

Όμως, είναι βέβαιο ότι ένας άνθρωπος σε παρόμοια κατάσταση θα πάρει μια απόφαση παρά να πεθάνει από ασιτία. Αυτό σημαίνει ότι αιτιώδης ντετερμινισμός δεν ισχύει για τα ανθρώπινα όντα. Έχουμε ελεύθερη βούληση. Συνεπώς, η υπεράσπιση του Έκτορα Χάους είναι λανθασμένη και πρέπει να κριθεί ένοχος για το έγκλημά του.

Έχει δίκιο ο επιθεωρητής Χορς; Το γεγονός ότι ένας άνθρωπος σε αυτήν την περίσταση θα επιλέξει σημαίνει ότι έχουμε ελεύθερη βούληση;


Λύση:

Ο επιθεωρητής Χορς έχει άδικο να ισχυρίζεται ότι το σενάριο που περιέγραψε, γνωστό ως το Παράδοξο του Όνου του Μπουριντάν, δείχνει ότι τα ανθρώπινα όντα έχουν ελεύθερη βούληση και ότι ο αιτιώδης ντετερμινισμός είναι λάθος.

Όμως, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι θέτει μία σημαντική πρόκληση απέναντι στην άποψη ότι η συμπεριφορά μας καθορίζεται από προηγούμενες αιτίες.

Το πρόβλημα είναι ότι η συγκεκριμένη περίπτωση δεν αποδεικνύει ότι ο αιτιώδης ντετερμινισμός αληθεύει και ότι, αν ένα άτομο που στέκεται ακριβώς στη μέση δύο απαράλλαχτων πηγών τροφής και δεν υπάρχει τίποτα για να τον προδιαθέσει προς τη μία αντί προς την άλλη πηγή, θα είναι ανίκανος να αποφασίσει ποια πηγή θα προσεγγίσει.

Όμως, επίσης φαίνεται ότι ισχύει ότι αν κάποιος βρισκόταν στην πραγματικότητα σε αυτήν την κατάσταση θα ήταν σε θέση να διαλέξει. Συνεπώς, φαίνεται ότι πρέπει να ισχυριστούμε ότι ο αιτιώδης ντετερμινισμός είναι λανθασμένος προκειμένου να αποδράσουμε από το παράδοξο.

Ακόμα και αν το επιχείρημα είναι αρκετά πειστικό, δεν είναι αδιαμφισβήτητο. Σκεφτείτε, για παράδειγμα, ότι κάποιος μπορεί να ισχυριστεί ότι ένα άτομο που θα βρεθεί πράγματι σε τέτοια κατάσταση δεν θα μπορούσε να διαλέξει. Με άλλα λόγια, είναι πιθανόν να δεχόμαστε το επιχείρημα εδώ και να αποδεχθούμε κάτι που δείχνει άκρως ασύμφωνο προς την διαίσθησή μας: δηλαδή, ότι ένα άτομο μπορεί να πεθάνει από ασιτία αντί να επιλέξει.

Βεβαίως, δεν είναι ασυνεπές να επιχειρηματολογήσουμε ότι στην πραγματικότητα δεν θα προκύψει παρόμοια κατάσταση.

Είναι άκρως πιθανόν ότι θα υπάρχει πάντα κάποιος παράγοντας στην ιστορία ή στην συνθήκη, που θα μας δώσει μια βάση για να επιλέξουμε.

Ίσως, για παράδειγμα, το γεγονός ότι είμαστε δεξιόχειρες και όχι αριστερόχειρες ή ο τρόπος που πέφτει το φως πάνω στις πηγές τροφίμων.

Συνεπώς, αν και ο επιθεωρητής Χορς έχει ένα δυνατό επιχείρημα απορρίπτοντας τον αιτιώδη ντετερμινισμό, δεν έχει αποδείξει πειστικά ότι είναι λανθασμένος. Επιπλέον, υπάρχουν επιστημονικές ενδείξεις που υποδεικνύουν ότι η ελεύθερη βούληση είναι ψευδαίσθηση και ότι ισχύει κάτι παρόμοιο με τον αιτιώδη ντετερμινισμό.

Συγκεκριμένα, η έρευνα του Μπένζαμιν Λίμπετ υποδεικνύει ότι οι εκούσιες πράξεις προκαλούνται υποσυνείδητα στον εγκέφαλο πριν ακόμα συνειδητοποιήσουμε ότι θέλουμε να δράσουμε. Είναι, λοιπόν, πιθανόν ο Έκτορας Χάους να έχει δίκιο και να μην ευθύνεται καθόλου για την απόπειρα κλοπής της χελώνας.