Έχει υποστηριχθεί ότι η Αποκάλυψη για την ανθρωπότητα θα έχει μια ολότελα αλλιώτικη μορφή από αυτή που συνηθίσαμε να περιμένουμε: δεν θα έρθει από τον ουρανό, αλλά από τα σπλάχνα της Γης.
Και δεν θα είναι άλλη από το «απλό» φυσικό γεγονός ότι το πετρέλαιο, ο χυμός που κινεί τον ανθρώπινο πολιτισμό, θα εξαντληθεί.
Ένα σενάριο που δεν ανήκει καθόλου στην επικράτεια της επιστημονικής φαντασίας, μιας και όλοι μιλούν πια ανοιχτά για αυτά τα 50-60 χρόνια που μας χωρίζουν από το τέλος του μαύρου χρυσού.
Αν η μηχανή εσωτερικής καύσης είναι λοιπόν η καρδιά του σύγχρονου ανθρώπινου πολιτισμού, το πετρέλαιο είναι αναμφίβολα το αίμα που κυλά στις φλέβες του. Αίμα που παραμένει πολύτιμο και καμιά σταγόνα δεν χάνεται, καθώς όλα αυτά τα δισεκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου που βγαίνουν ετησίως από τις πετρελαιοπηγές της οικουμένης καταναλώνονται μέσα στη χρονιά.
Με τέτοιους ρυθμούς άντλησης όμως, για πόσο ακόμα θα έχουμε πετρέλαιο να τροφοδοτεί τις μηχανές μας; Κάθε πετρελαιοπηγή έχει εξάλλου τη δική της καμπύλη παραγωγικότητας και ημερομηνία λήξης μερικών δεκαετιών φυσικά. Όσο για τις εταιρίες, βρίσκουν τα μεγαλύτερα και πιο εύκολα αντλήσιμα κοιτάσματα και μετά αναζητούν τα μικρότερα ή αυτά που είναι χωμένα στα έγκατα της Γης. Και με την τεχνολογία στο πλευρό τους, μπορούν πια και εκμεταλλεύονται κοιτάσματα που λίγα χρόνια πρωτύτερα θα ήταν αδιανόητο.
Πολλοί γεωλόγοι μάς λένε όμως πως πλέον είμαστε στο σημείο καμπής του πετρελαίου, στην απόλυτη κορυφή της καμπύλης παραγωγικότητας. Η οποία θα αρχίσει μετά να φθίνει. Πολλές χώρες εξάλλου έχουν περάσει εδώ και χρόνια το σημείο καμπής. Το αμερικανικό πετρέλαιο, για παράδειγμα, άγγιξε την κορυφή του το 1971 και έκτοτε η παραγωγή μειώνεται σταθερά. Όσο για τη συνολική παγκόσμια παραγωγή, έφτασε στο καλύτερό της σημείο το 2005, παρουσιάζοντας μειωτικές τάσεις την τελευταία δεκαετία. Της απομένουν δηλαδή άλλα 40 χρόνια!
Αυτά τα εμπειρικά ευρήματα επιβεβαιώνουν με τον πλέον κατηγορηματικό τρόπο τον γεωλόγο Μάριον Κινγκ Χούμπερτ, που μας άφησε κληρονομιά την υπόθεσή του. Ο Χούμπερτ, που δούλευε στη Shell, εκτίμησε ότι από τη στιγμή που ένα κοίτασμα αγγίξει την κορυφή της παραγωγής του, του απομένουν το πολύ 40 χρόνια ζωής. Το 1970, όταν οι ΗΠΑ ήταν η μεγαλύτερη πετρελαιοπαραγωγός χώρα του πλανήτη, ο Χούμπερτ βγήκε και είπε πως σε 40 χρόνια το αμερικανικό πετρέλαιο δεν θα έφτανε ούτε για τις τοπικές ανάγκες. Αποδείχτηκε φυσικά σωστός και έκτοτε η Υπόθεση Χούμπερτ εφαρμόζεται για την εκτίμηση τόσο της ζωής ενός κοιτάσματος όσο και της παγκόσμιας παραγωγής πετρελαίου.
Άλλοι βέβαια εμφανίζονται πιο αισιόδοξοι. Το 2006, για παράδειγμα, το Cambridge Energy Research Associates (CERA) εκτίμησε πως κάπου 3,74 τρισ. βαρέλια πετρελαίου απομένουν στον κόσμο, μια υπόθεση που είναι κατά τρεις φορές μεγαλύτερη από εκτιμήσεις άλλων παραγόντων και θεωρητικών της αγοράς πετρελαίου. Το CERA μας λέει πως η κορυφή της παραγωγικότητας θα έρθει κάποια στιγμή στα μέσα του 21ου αιώνα.
Όποτε κι αν έρθει όμως, νωρίτερα ή αργότερα, όλοι συμφωνούν πως θα έρθει! Και όλοι μιλούν για γεγονότα τουλάχιστον ανατριχιαστικά: η τιμή του τελευταίου πετρελαίου θα εκτοξευτεί στα ύψη, η παγκοσμιοποίηση θα φτάσει στο τέλος της, η αναρχία θα εγκαθιδρυθεί στην οικουμένη και όλοι θα τρέχουν τώρα για λίγες σταγόνες μαύρου χρυσού.
Μόνο αν απεμπλακούμε σταδιακά από την πετρελαϊκή μας εξάρτηση δεν θα ζήσουμε στιγμές απείρου κάλλους ως ανθρωπότητα. Οι εναλλακτικές πηγές ενέργειας και τα ανανεώσιμα βιοκαύσιμα θα μπορούσαν να απαντήσουν ενδεχομένως στο πρόβλημα που θα έρθει.
Ας δούμε λοιπόν τι προφητεύουν για την εποχή που η ζήτηση του πετρελαίου δεν θα ικανοποιείται από την παραγωγή…
Θα ξυπνήσουμε λοιπόν μια ωραία πρωία και θα ακούσουμε από τα μέσα ενημέρωσης τις ανατριχιαστικές ειδήσεις πως τα κοιτάσματα πετρελαίου εξαντλούνται και δεν μπορεί να καλυφθεί η παγκόσμια ζήτηση. Υποθετικό σενάριο, θα πει κάποιος, καθώς μέχρι τότε θα έχουμε λάβει τα μέτρα μας. Είμαστε σίγουροι γι’ αυτό;
Ό,τι πετρέλαιο απομένει πια, βρίσκεται σε κυβερνητικά χέρια και ιδιωτικούς κολοσσούς. Η τιμή του έχει αγγίξει ταβάνι και είναι πια σαφές πως το μαύρο καύσιμο δεν είναι για τις χαμηλές και μεσαίες εισοδηματικές τάξεις.
Πρώτα απ’ όλα θα πληγούν οι πολύβουες πόλεις και οι επιχειρήσεις που απαιτούν τη φυσική παρουσία των υπαλλήλων τους. Οι μητροπόλεις της Δύσης με τις λεωφόρους που κατακλύζονται από την καθημερινή οδύσσεια του να πας στη δουλειά σου θα ερημώσουν. Οι δρόμοι που οργώνονταν καθημερινά από χιλιάδες φορτηγά θα παραμείνουν για πρώτοι φορά στη σύγχρονη ανθρώπινη ιστορία ολότελα αδειανοί.
Οι Δυτικοί που έχουν βασίσει όχι μόνο την καθημερινότητα αλλά και την ίδια τους τη ζωή στο πετρέλαιο θα πληγούν περισσότερο. Εξαρτημένοι από το αναγκαίο αυτοκίνητο, δεν θα μπορούν ούτε μέχρι το σούπερ μάρκετ να πεταχτούν για τα ψώνια της εβδομάδας. Το 89% των Δυτικών που οδηγούν αμάξια διψασμένα για βενζίνη και πετρέλαιο θα απομείνουν με μεταλλικά κουφάρια στα χέρια τους.
Παρά το γεγονός ότι η Δύση προσπαθεί να αλλάξει ρότα υιοθετώντας υβριδικές τεχνολογίες, όπως το φυσικό αέριο και η ηλεκτροκίνηση, η γενίκευση των νέων τεχνολογιών παραμένει ταπεινή και χρόνος για ριζική αλλαγή πλεύσης δεν υπάρχει. Τρανό παράδειγμα είναι εδώ το Πακιστάν, που έχει υιοθετήσει το φυσικό αέριο ως βασικό καύσιμο εδώ και κάμποσο καιρό, έχοντας περάσει δεκαετίες και δεκαετίες προσπαθώντας, μετατρέποντας μηχανές και εκπαιδεύοντας τους πολίτες του για την αλλαγή.
Όπως μας λένε παράγοντες της αγοράς, μόνο οι επιχειρήσεις που επιτρέπουν στους υπαλλήλους τους να εκτελούν τα καθήκοντά τους online θα προσαρμοστούν στα νέα ενεργειακά δεδομένα, τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μεσοπρόθεσμα. Όλες οι άλλες θα απομείνουν χωρίς άνθρωπο μέσα τους. Εκτός κι αν ζούνε δίπλα.
Τι θα γίνει όμως με το ηλεκτρικό; Εδώ το πράγμα θα κριθεί ανά χώρα και περίπτωση. Όσα κράτη συνεχίζουν να βασίζονται στο πετρέλαιο για την παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος θα πληγούν ανεπανόρθωτα. Άλλοι πάλι δεν θα αντιμετωπίσουν σοβαρό πρόβλημα με την ηλεκτροδότηση των πόλεών τους, έχοντας αλλάξει ήδη το καθεστώς παραγωγής. Στις ΗΠΑ, για παράδειγμα, μόλις το 1% του ηλεκτρισμού παράγεται με τη βοήθεια του πετρελαίου.
Σε έκθεση της Energy Information Administration του 2015 διαβάζουμε πως το 1/3 παράγεται από κάρβουνο, το άλλο 1/3 από φυσικό αέριο και το υπόλοιπο ποσοστό από υδροηλεκτρικούς και πυρηνικούς σταθμούς. Το ρεύμα της Αμερικής δεν θα απειληθεί λοιπόν από το στέρεμα των πετρελαιοπηγών, τουλάχιστον όχι άμεσα. Κάτι που δεν μπορεί φυσικά να ειπωθεί για πολλές χώρες του πλανήτη.
Αν σώσει όμως το ρεύμα της, η Αμερική δεν θα μπορέσει να κάνει κάτι για τα αυτοκίνητα και τα συγκοινωνιακά της μέσα. Κι έτσι τα τρένα και τα φορτηγά που μεταφέρουν κάρβουνο στους σταθμούς παραγωγής ενέργειας θα μείνουν καθηλωμένα στον δρόμο, προκαλώντας τελικά πρόβλημα στο ρεύμα κυριολεκτικά από το παράθυρο.
Το πετρέλαιο δεν χρησιμοποιείται όμως μόνο στους κινητήρες των τετράτροχων και στην παραγωγή ρεύματος, αλλά στο πλαστικό, τη φαρμακοβιομηχανία, τους κατασκευαστές παιχνιδιών και κάθε κυριολεκτικά παραγωγική δραστηριότητα. Η τοπική παραγωγή αγροτικών προϊόντων θα γενικευτεί επομένως, καθώς το πετρέλαιο που χρειάζεται για να καλλιεργήσεις φρούτα και λαχανικά και να τα μεταφέρεις στην παγκόσμια αγορά θα χρησιμοποιηθεί για να λειτουργήσει ο απαραίτητος αγροτικός εξοπλισμός.
Πιο εύκολα μένεις χωρίς φορτηγά παρά χωρίς τρακτέρ και θεριζοαλωνιστικές μηχανές. Και η ψύξη όμως θα γίνει φάντασμα του παρελθόντος, καθώς η ανθρωπότητα θα παστώνει ξανά τα κρέατά της αντί να τα καταψύχει.
Η Βρετανία, για παράδειγμα, εισάγει το 40% των πραγμάτων με τα οποία τρέφονται οι πολίτες της, χρησιμοποιώντας παράλληλα 7 εκατ. τόνους πετρελαίου τον χρόνο για να λειτουργήσει η τοπική παραγωγή τροφίμων. Μπορεί κάλλιστα να ειπωθεί ότι η Δύση τρώει πετρέλαιο δηλαδή.
Αναλυτές εκτιμούν μάλιστα πως ο αναπτυγμένος κόσμος θα βρει τα νέα πατήματά του μετά την καταστροφή, λέγοντάς μας πως αυτοί που θα πληγούν αποφασιστικά είναι οι αναπτυσσόμενες χώρες. Αναμένοντας γεωπολιτικές ανακατατάξεις στην Αφρική, τη Μέση Ανατολή και τη Λατινική Αμερική.
Μια πρόγευση εξάλλου πετρελαϊκών κρίσεων έχει πάρει συχνά πυκνά η οικουμένη και ποτέ δεν ήταν καλό για κανέναν. Η πρόσφατη πετρελαϊκή κρίση που ακολούθησε την παγκόσμια ύφεση του 2014 μας άφησε μια πικρή γεύση, αν και δεν ήταν παρά ψήγμα αυτού που θα συμβεί όταν αρχίσει το πετρέλαιο να σώνεται πραγματικά. Επαναστάσεις, κοινωνικοπολιτικές αναταραχές και αλλαγές σκυτάλης θα συμβούν σχεδόν αναμφίβολα στις πετρελαιοπαραγωγές χώρες του ΟΠΕΚ, οι οποίες υφίστανται ήδη τους νευρικούς κλυδωνισμούς της παγκόσμιας οικονομικής αστάθειας.
Κράτη όπως η Αλγερία, η Βενεζουέλα και η Νιγηρία, που συνεχίζουν να έχουν το πετρέλαιο στην καρδιά της εθνικής τους οικονομίας, θα γνωρίσουν ανακατατάξεις που θα τις αλλάξουν εντελώς. Ακόμα και ο ηγέτης του ΟΠΕΚ, η Σαουδική Αραβία, και οι σύμμαχοί της στον Περσικό Κόλπο έχουν περάσει τις τελευταίες δεκαετίες επενδύοντας τα πετρελαϊκά τους κέρδη σε ξένα επενδυτικά κεφάλαια, καθώς προετοιμάζονται για τις βροχερές μέρες που θα έρθουν στην έρημο.
Ειδικά για τη Σαουδική Αραβία, οι εκτιμήσεις λένε πως θα τα καταφέρει εκμεταλλευόμενη το κομπόδεμα που έχει εξασφαλίσει, πυροδοτώντας ωστόσο κολοσσιαίες εθνικές αλλαγές στις χώρες που προμηθεύει πετρέλαιο όταν στερέψουν οι κάνουλές της. Και δεν έχουμε μιλήσει καν για τις συμφορές που θα πλήξουν Κίνα και Ινδία, δυο από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες οικονομίες του πλανήτη που έχουν ταυτοχρόνως και τις μεγαλύτερες ενεργειακές ανάγκες.
Ο καθηγητής εφαρμοσμένης φυσικής στο Στάνφορντ και νομπελίστας Robert Laughlin έχει υποδείξει εδώ και καιρό ότι στα 50-60 χρόνια που μας χωρίζουν από το τέλος του πετρελαίου (και τα 150 περίπου μέχρι να σωθεί και το εκμεταλλεύσιμο κάρβουνο) η ανθρωπότητα θα αλλάξει αναγκαστικά πρόσωπο. Όχι απαραίτητα γιατί το θέλει.
Μέχρι και οι ψυχολόγοι έχουν μιλήσει για το τέλος της εποχής του πετρελαίου, φέρνοντας στην επιφάνεια μια άλλη συνιστώσα-υποπροϊόν της εξάντλησής του. Η ανθρωπότητα θα πρέπει να αποδεχτεί ότι ο σύγχρονος κόσμος όπως τον ήξερε δεν υπάρχει πια και όπως κάθε οριακή περίοδος αλλαγών, το γεγονός θα ενέχει σοβαρές συναισθηματικές και ψυχολογικές επιπτώσεις.
Σήμερα ο κόσμος καταναλώνει 30-35 δισ. βαρέλια μαύρου χρυσού τον χρόνο, ένα τρελό νούμερο που όλοι συμφωνούν πως δεν μπορεί να συνεχιστεί με τον ίδιο ρυθμό χωρίς να απειληθεί άμεσα το μέλλον της ανθρωπότητας. Σε μια περίοδο μάλιστα 40 χρόνων, από το 1965-2005, η οικουμένη καταναλώνει 2,5 φορές περισσότερο πετρέλαιο (αλλά και διπλάσιο κάρβουνο και τριπλάσιο φυσικό αέριο), καθώς καλύπτει τριπλάσιες ενεργειακές ανάγκες. Κι αυτό για έναν παγκόσμιο πληθυσμό που έχει «απλώς» διπλασιαστεί!
Στην τελευταία στατιστική της έκθεση, η BP μας λέει ότι η βασική πηγή ενέργειας της ανθρωπότητας συνεχίζει να είναι το πετρέλαιο με 33%, ακολουθούμενο στενά πια από το κάρβουνο (30%), εξαιτίας του γεγονότος ότι είναι η πρωταρχική πηγή ενέργειας στις ραγδαία αναπτυσσόμενες χώρες της Κίνας και της Ινδίας. Το φυσικό αέριο έρχεται τρίτο (24%), και μετά ακολουθεί η υδροηλεκτρική ενέργεια και η πυρηνική με 5-6% η καθεμιά.
Ο ορυκτός πλούτος εξακολουθεί να τροφοδοτεί την καρδιά του πολιτισμού μας κατά 87%, αν και το να υποθέσει κανείς ότι αν σωθεί το πετρέλαιο δεν έγινε και κάτι φοβερό, ανταλλάζοντάς το με κάποια άλλη πηγή ορυκτού καυσίμου, είναι βαθύτατα παραπλανητικό και εξόχως λανθασμένο.
Τίποτα δεν έχει το υψηλό ενεργειακό φορτίο του πετρελαίου ούτε και την ευκολία μετατροπής του σε υγρό καύσιμο, γι’ αυτό εξάλλου και είναι η πρωταρχική πηγή τροφοδοσίας και μετακίνησης της ανθρωπότητας. Είναι όμως και το άλλο, το γεγονός ότι σε ό,τι βασιζόμαστε ως οικουμένη, από την τροφή μας, τον υλικό πολιτισμό, τα ρούχα, την υψηλή τεχνολογία, τα φάρμακα, όλα πρακτικά στηρίζονται στο φτηνό αργό πετρέλαιο.
Αν δεν αλλάξουμε άρδην γραμμή πλεύσης, η υπονόμευση των κοιτασμάτων του σημαίνει και υπονόμευση της ίδιας μας της ζωής. Τα 84 εκατ. βαρέλια που χρησιμοποιούμε καθημερινά για τις δράσεις μας είναι ένας αριθμός που δεν αφήνει και πολλά περιθώρια αμφιβολίας τι θα συμβεί αν μείνουμε ξαφνικά στα κρύα του λουτρού.
Τόσο η International Energy Administration του Υπουργείου Ενέργειας των ΗΠΑ όσο και η γαλλική αντίστοιχη υπηρεσία, Energy Information Agency, εκτίμησαν πρόσφατα πως θα έχουμε απωλέσει ακριβώς τη μισή παραγωγή πετρελαίου μέχρι το 2030. Είπαν όμως και κάτι άλλο: πως για να επιβιώσουν οι ανθρώπινες μετακινήσεις στο φως των εκτιμήσεών τους θα πρέπει μέσα στα επόμενα χρόνια να περιορίσουμε τις συγκοινωνίες και τα ταξίδια μας κατά 70%! Η Αγγλία και μόνο, αναφέρουμε χαρακτηριστικά, θα χρειαστεί 34 εκατομμύρια ηλεκτρικά αυτοκίνητα μέχρι το 2030 αν δεν θέλει να πάει με τα πόδια, νούμερο που όλοι θεωρούν ανέφικτο, μιας και όλοι πρέπει να αγοράσουν άμεσα ηλεκτρικό αμάξι.
Το πετρέλαιο τελειώνει και τελειώνει γοργά, σε ιστορικό τουλάχιστον χρόνο. Κι αν τα παγκόσμια αποθέματα δεν θα σωθούν κάποια στιγμή στα επόμενα χρόνια, θα το κάνουν αναμφίβολα σε μερικές δεκαετίες. Φτάνει να μη μας βρει η αναποδιά απροετοίμαστους…
