Αποφάσισε να καταγράψει το «πρόσωπο» του θανάτου κι αυτό ήταν το αποτέλεσμα

Ο θάνατος βρίσκεται μέσα στη ζωή μας! Οξύμωρο σαν φράση, όπως όμως κάθε επιστήμονας και φιλόσοφος θα μπορούσε να μας διαβεβαιώσει, απολύτως αληθινό. Γνωρίζουμε ότι σήμερα ζούμε, ακριβώς επειδή μέσα μας κουβαλάμε τη γνώση του θανάτου, τη γνώση ότι όλοι θα πεθάνουμε. Παρότι όμως ο θάνατος είναι η απολύτως οικουμενική γνώση που όλοι κατέχουμε, πόσο εύκολο είναι να τον… απεικονίσουμε; Με το έργο αυτό αποφάσισε να καταπιαστεί ένας φωτογράφος, ονόματι Paul Gambino. Στο βιβλίο «Morbid Curiosities», ο Gambino επιχειρεί να δώσει μιαν απάντηση στο ερώτημα «Πώς μπορείς να φωτογραφήσεις, να καταγράψεις τον θάνατο;» Ξεφυλλίζοντας τις σελίδες, διαπιστώνεις πως ο Gambino τα κατάφερε μάλλον αρκετά καλά. Παραμορφωμένα ανθρώπινα κρανία, μουμιοποιημένα μέλη του σώματος, ζωτικά όργανα στη φορμόλη, σύνεργα δολοφονίας, ακόμη και το αποτέλεσμα της… «καλλιτεχνικής ανησυχίας» κατά συρροή δολοφόνων. Αυτά και πολλά ακόμη περιλαμβάνονται «Στις συλλογές του Ασυνήθιστου και του Αλλόκοτου», όπως είναι ο υπότιτλος του βιβλίου. Κατά τη διάρκεια ενός πολυετούς ταξιδιού, ο Gambino συναντήθηκε με πάμπολους συλλέκτες και φωτογράφισε τα μακάβρια κειμήλια που διατηρούσαν. Κάμποσα από αυτά παρουσιάζονται μάλιστα για πρώτη φορά στο κοινό.

Η πληροφορία που έμπασε τον Gambino στο σύμπαν του θανάτου

Το ταξίδι του Gambino στον κόσμο του «θανάτου ξεκίνησε με μια πληροφορία: ότι 158 παιδιά ανά 1.000 θα πέθαιναν. Το ποσοστό αυτό δεν είναι σημερινό. Το τρομακτικό ποσοστό θνησιμότητας αφορά σε βρέφη στην Βρετανία και την Ουαλία, στα τέλη του 1800. Την ίδια εποχή, ο κόσμος γνωρίζει μια νέα εφεύρεση, μια μηχανή ικανή να… παγώσει τον χρόνο, αποτυπώνοντας στην αιωνιότητα το πρόσωπο όπως εμφανίζεται στο σήμερα. Ο λόγος φυσικά για τη φωτογραφική μηχανή. Ο συνδυασμός της φρίκης του μεγάλου ποσοστού θανάτου βρεφών, σε συνδυασμό με τη ντελικάτη ομορφιά των φωτογραφιών της περιόδου, εξάπτει τη ζωηρή φαντασία του Gambino. Ξεκινά έτσι ένα μακρύ ταξίδι για την αναζήτηση του δικού του «Ιερού Δισκοπότηρου», όπως ο ίδιος περιγράφει, που δεν είναι άλλο από φωτογραφίες -κυρίως παιδιών- της βικτωριανής εποχής. Το ταξίδι θα διαρκούσε 20 χρόνια. Κατά τη διάρκεια αυτών, ο Gambino έμελλε να συναντήσει εκατοντάδες συλλέκτες. «Προσκλήθηκα σε ιδιωτικά ‘αμφιθέατρα’ με συλλογές ικανές να ανταγωνιστούν ενός μικρού μουσείου, σε ποσότητα, ποιότητα και παρουσίαση», εξηγεί ο φωτογράφος περιγράφοντας μάλιστα και τους ιδιόρρυθμους συλλέκτες: «Έζησα την ευαίσθητη πλευρά μιας γυναίκας που ψάχνει ένα ανθρώπινο κεφάλι(!) για να το κρεμάσει στον τοίχο της και ήμουν μάρτυρας της επιθετικής, ύπουλης συμπεριφοράς συλλεκτών που ανταγωνίζονται για το ίδιο ζευγάρι μουμιοποιημένων χεριών».

«Γιατί να συλλέγεις ενθύμια θνητότητας;»

Ακούγοντας για τα πειστήρια θανάτου που πολλοί συλλέγουν, εύλογα κάποιος θα αναρωτηθεί γιατί να κάνεις κάτι τέτοιο; Γιατί να αποζητάς μια μόνιμη υπενθύμιση της θνητότητάς σου; Όπως ανακάλυψε ο Gambino, είναι μάλλον ένας τρόπος ελέγχου του θανάτου: να τον αποκρυσταλλώνεις, να τον ονοματίζεις, να τον κρατάς με το χέρι σου! Όσο για τον ίδιο, μιλώντας στο Smithsonian Magazine, ομολογεί ότι το να περιβάλλεται από αυτό που τον τρομοκρατεί, του προσφέρει κάπου είδους παρηγοριά.

Το τρομακτικό, το αλλόκοτο, ο εφιάλτης

Στο βιβλίο δεν φιλοξενούνται μόνο αντικείμενα και θέματα που συνδέονται στενά με το θάνατο. Το τρομακτικό, το αλλόκοτο, ο εφιάλτης βρίσκουν επίσης μια θέση στις σελίδες του «Morbid Curiosities». Πολλές από τις εικόνες είναι δυσάρεστες και μόνο να τις κοιτάς. Άλλες όχι και τόσο ή τουλάχιστον μέχρι να διαβάσεις την περιγραφή που τις συνοδεύει. Για παράδειγμα, μια φωτογραφία δείχνει ένα δοχείο γεμάτο χαρτονομίσματα, συμμετρικά σκισμένα σε τετράγωνα. Η περιγραφή αναφέρει: «Το Δοχείο της Τρέλας». Στην πραγματικότητα τα προσεκτικά σκισμένα νομίσματα είναι έργο μιας σοβαρής περίπτωσης ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής. Μιαν άλλην εικόνα που ο ίδιος ο καλλιτέχνης επέλεξε να μνημονεύσει είναι το «Σκοτεινό Παιχνίδι». Προέρχεται από τη συλλογή του Calvin Von και φαινομενικά είναι ένα μικρό ξύλινο παιχνίδι που όταν το χτυπήσεις, η φιγούρα στο κέντρο περιστρέφεται. Όμως το παιχνίδι συνοδευόταν από ένα σημείωμα που έγραφε: «Η μητέρα σου έπαιζε με αυτό δύο ώρες πριν πεθάνει». «Απλά αλλάζει τελείως τα πράγματα. Νομίζεις ότι κοιτάς ένα μικρό παιχνίδι και είναι γλυκό. Ξάφνου όμως γίνεται τόσο λυπηρό. Μπορείς να φανταστείς τον γιο ή την κόρη που απλά κοιτούν αυτό το πράγμα ενώ σκέπτονται: “Αυτό είναι το τελευταίο πράγμα που η μητέρα μου άγγιξε όταν ήταν ζωντανή”». Εξηγώντας τη στάση του αυτή, ο Gambino περιγράφει: «Όταν έκανα έρευνα για το βιβλίο, έμεινα μακριά από συλλέκτες που απλά συνέλεγαν αντικείμενα επειδή ήταν δυσάρεστα και φρικτά. Το να γνωρίζεις την ιστορία πίσω από το αντικείμενο το αλλάζει εντελώς». Ενδεικτικό μάλιστα της αίσθησης που αφήνουν οι λήψεις είναι η στάση που κράτησαν οι εκδότες. «Χρειάστηκαν 7 χρόνια πριν ένας εκδότης επιλέξει το βιβλίο μου. Όλοι οι εκδότες έλεγαν “Είναι απλά πολύ τρομακτικό”», θυμάται ο Gambino.

Συνδυάζοντας επιστήμη, θρησκεία… και μαγεία

Περιγράφοντας τους ανθρώπους που κατέχουν τις μακάβριες συλλογές, ο Gambino λέει: «Πολλές από αυτές τις συλλογές είναι απλά άνθρωποι που προσπαθούν να κατανοήσουν τον κόσμο. Εάν κοιτάξεις τις συλλογές, είναι ένας συνδυασμός επιστήμης, θρησκείας και μαγείας». Εξηγώντας πώς τους έπεισε να παρουσιάσουν τις συλλογές τους στο βιβλίο, παραδέχεται ότι δεν ήταν εύκολο. «Ανησυχούσαν ότι θα τους παρουσίαζα σαν σαλεμένους ή πραγματικά σαν σκοτεινούς ανθρώπους». Τα περισσότερα κεφάλαια του βιβλίου ξεκινούν με ένα πορτραίτο του συλλέκτη, ωστόσο δύο εξ αυτών δεν συμπεριλαμβάνονται. Είναι η Jessica η οποία συλλέγει αντικείμενα κατά συρροή δολοφόνων και ο Sky που η συλλογή του περιστρέφεται γύρω από το θάνατο. «Οι συλλέκτες του μακάβριου συχνά ονοματίζονται με ανακριβείς και αγενείς χαρακτηρισμούς, όπως τρελοί, μανιακοί ή σατανιστές. Και οι δύο θέλησαν να διατηρήσουν την ανωνυμία τους για ακριβώς αυτόν το λόγο. Αντιλαμβάνομαι ιδιαίτερα την αποστροφή της Jessica. Μόλις συνδεθείς με δημιουργίες κατά συρροή δολοφόνων, οι άνθρωποι αμέσως σκέφτονται “το άτομο αυτό είναι για το τρελοκομείο”», δηλώνει ο  Gambino στο Smithsonian Magazine. Δείτε όλα τα θέματα του Weekend