Χτισμένη ανάμεσα στα βράχια, η Μονή της Παναγίας της Χοζοβιώτισσας, στην Αμοργό, είναι ορατή μόνο από το πέλαγος. Σαν λευκή ζωγραφιά, πάνω σε βράχους απειλητικούς κι απόκρημνους, με το Αιγαίο να απλώνεται γενναιόδωρα 300 μέτρα πιο κάτω. Το λευκό της χρώμα, που αντανακλά εκτυφλωτικά τον ήλιο, δεν υπήρχε βέβαια εξαρχής.
Η Μονή ήταν στην αρχή στα χρώματα της πέτρας που την περιβάλλει, καθώς στόχος ήταν να λειτουργεί ως ασφαλές παρατηρητήριο όπου εκείνοι που βρίσκονται μέσα θα μπορούν να παρακολουθούν χωρίς να είναι εύκολα ορατοί.
Στο λιτό, απέριττο και ταυτόχρονα επιβλητικό μοναστήρι ο επισκέπτης φτάνει ανεβαίνοντας περίπου 300 σκαλιά. Δεν έχει σημασία αν είναι κανείς θρήσκος ή όχι. Δεν μπορεί παρά να σταθεί με δέος μπροστά σε αυτό το παράξενο δημιούργημα του 1017, που έχει μήκος σαράντα μέτρα, πλάτος πέντε και σε ύψος εκτείνεται σε οκτώ ορόφους.
Στενές σκάλες, πέτρινες ή χτιστές, σκαλισμένες πάνω στον βράχο, συνδέουν τους ορόφους της Μονής. Ο εσωτερικός χώρος είναι δαιδαλώδης και περίπλοκος, με καμάρες, τόξα από πέτρες ή πωρόλιθο από τη Μήλο, δοκάρια και ξυλοδεσιές. Λαξευμένα στον βράχο είναι και τα κελιά των μοναχών, τα μαγειρεία, οι αποθήκες, τα πατητήρια και τα πηγάδια. Ο βράχος μεταμορφώνεται σε λειτουργικό οικοδομικό στοιχείο και όλο το μοναστήρι αναδεικνύεται σε εξαιρετικό δείγμα λαϊκής αρχιτεκτονικής. Και περνώντας από επίπεδο σε επίπεδο, από γωνιά σε γωνιά, οι φιλόξενοι μοναχοί κερνούν καφέ και λουκούμι τους επισκέπτες.
Μέσα στη μονή υπάρχουν δύο ενεπίγραφες εικόνες της Παναγίας και ένα εξαπτέρυγο που χρονολογείται από την εποχή του αυτοκράτορα Αλέξιου Α’ Κομνηνού. Οι εικόνες αποτελούν τις ζωντανές μαρτυρίες της καταγωγής της εικόνας, που προέρχεται από την περιοχή Χοζιβά ή Χόζοβο των Αγίων Τόπων, από όπου πήρε και το όνομά της.
Άλλωστε και το συγκεκριμένο σημείο όπου χτίστηκε το μοναστήρι είναι, όπως λέγεται, η ακριβής θέση που η Παναγία όρισε να κατασκευαστεί ο ναός της αφού έφτασε «δια θαλάσσης, με θαυματουργό τρόπο», όπως λέει η προφορική διήγηση, στον όρμο της Αγίας Άννας, κοντά στη Μονή.
