Ο τρομοκράτης του γκράφιτι με κωδικό όνομα Μπάνκσι

Τον έχουν αποκαλέσει «επαναστάτη του street art», «αντάρτη της τέχνης», «προβοκάτορα της κουλτούρας του δρόμου» και πολλά πολλά ακόμα, καθώς το άκουσμα και μόνο του ονόματός του εγείρει πολεμικές διαμάχες και πύρινους διαξιφισμούς. Αυτός βέβαια προτιμά το απλούστερο «ποιοτικός βάνδαλος»!

Ο μυστηριώδης βρετανός που υπογράφει τις δημιουργίες του πάνω σε πέτρινους τοίχους και καλοσοβατισμένα εξωτερικά, καθώς γι’ αυτόν όλη η πόλη είναι ένας καμβάς, είναι αναμφίβολα ο πιο γνωστός, πολυπαινεμένος και αμφιλεγόμενος καλλιτέχνης του δρόμου που έχει δει ποτέ η παγκόσμια σκηνή.

Το γεγονός ότι η πραγματική του ταυτότητα παραμένει άγνωστη παρά τα 20 χρονάκια της δράσης του σε δρόμους και τοίχους της οικουμένης μόνο μυστήριο προσθέτει στα χρονικά του, δίνοντας το κατιτίς παραπάνω στο έργο του.

Δουλειές του Μπάνκσι έχουν εμφανιστεί στην Αγγλία, τις ΗΠΑ, την Αυστραλία, τον Καναδά, τη Γαλλία, το Ισραήλ, την Τζαμάικα και την Παλαιστίνη. Όπου κι αν ταξιδεύει (πάντα ινκόγκνιτο) ο περιβόητος γκραφιτάς, αφήνει το στίγμα του, τα εικονογραφικά σατιρικά και συχνά καυστικότατα μηνύματά του που διατρέχουν χαλαρά τα σύνορα τέχνης, φιλοσοφίας, πολιτικού στοχασμού, κοινωνιολογίας, χιούμορ και ναρκισσισμού φυσικά.

Ο Μπάνκσι είναι ο πατέρας μιας νέας μορφής λαϊκής τέχνης που ξεπήδησε από τους δρόμους, καθώς χρησιμοποίησε την εικαστική γλώσσα που δημιούργησαν παλιότερα οι συνάδελφοί του για να μεταδώσει πανίσχυρα μηνύματα μέσω του εύκολα προσβάσιμου γκράφιτι. Όλοι οι περαστικοί μπορούν να απολαύσουν τις άλλοτε αναιδείς και βλάσφημες άλλοτε ευαίσθητες και πολιτικοποιημένες δημιουργίες του, την ίδια ώρα που τα δημοτικά συμβούλια των πόλεων διχάζονται για το αν πρέπει να καθαρίσουν το παράνομο ψέκασμα του Μπάνκσι ή αντιθέτως να το προστατεύσουν και να το αναδείξουν!

Ακόμα όμως και τα έργα της εφήμερης τέχνης του που έχουν καταστραφεί έχουν προλάβει να μεταδώσουν τα πολιτικά και κοινωνικά κηρύγματά τους…

Κωδικό όνομα: Μπάνκσι

Τα έργα του Μπάνκσι έλκουν την έμπνευσή τους από παλιότερους φωστήρες της τέχνης του δρόμου αλλά και από παραδοσιακούς καλλιτέχνες, καθώς παρθενογένεση στην τέχνη δεν υπάρχει. Ο ίδιος έχει δηλώσει ότι έμπνευση αντλεί από την περίφημη βρετανική μπάντα Massive Attack και το μέλος της (και φοβερό γκραφιτά) Robert «3D» Del Naja, αν και είναι σαφές ότι η δουλειά του έχει πολλά κοινά με τον διαβόητο γάλλο καλλιτέχνη του δρόμου και «πατέρα του στένσιλ» Blek Le Rat.

Παρά το γεγονός ότι ο Blek ήταν άλλοτε ευχαριστημένος που η δουλειά του ενέπνεε νέους καλλιτέχνες, πλέον έχουν καταφερθεί δημόσια κατά του κοπιαρίσματος του έργου του από τον Μπάνκσι. Ο ίδιος ο Μπάνκσι έχει πει ότι κάθε φορά που κάνει κάτι διαπιστώνει εκ των υστέρων ότι ο Blek το είχε κάνει 20 χρόνια πρωτύτερα!

Παρά τις εκλεκτικές συγγένειες με πολλούς παλιότερους και σύγχρονους γκραφιτάδες όμως, η δουλειά του Μπάνκσι έχει αποκτήσει το δικό της αναγνωρίσιμο στιλ ξεπηδώντας πια ως αιχμή του δόρατος στο street art. Σωστό φαινόμενο πια, το ασεβές κοινωνικο-πολιτικό έργο του Μπάνκσι έχει αφήσει ανεξίτηλο το χνάρι του στον κόσμο, όντας το πιο πολιτικοποιημένο και οργισμένο σχόλιο πάνω στην ανθρωπιστική κρίση της Δύσης, μια πραγματική σπουδή στη σύγχρονη ανθρώπινη κατάσταση. Και βέβαια έχει γνωρίσει τη μεγαλύτερη αποδοχή και εμπορική επιτυχία, μεταμορφώνοντας το τοπίο της τέχνης του δρόμου και αλλάζοντας καθοριστικά την υποδοχή της από πλευράς κοινού.

Η σχολή σκέψης και εικαστικής δημιουργίας που ξεπήδησε από τη δουλειά του Μπάνκσι έχει ανοίξει διάπλατα τις πόρτες για τόσους και τόσους νέους καλλιτέχνες του δρόμου, δημιουργώντας ένα ολοκαίνουριο φαινόμενο που οι κοινωνικοί αναλυτές ονόμασαν «Επίδραση Μπάνκσι»!

Ποιος είναι ο μυστηριώδης γκραφιτάς;

Η ερώτηση για την ταυτότητά του ανακυκλώνεται εδώ και δύο δεκαετίες, σε ένα ατέρμονο παιχνίδι θεωριών και σεναρίων συνωμοσίας. Όσο μάλιστα ο Μπάνκσι κρύβει επιμελώς το ποιος είναι, τόσο οι θεωρίες φουντώνουν. Η δημοφιλέστερη απ’ όλη τον θέλει γέννημα-θρέμμα του Μπρίστολ της Αγγλίας και του δίνει μάλιστα και όνομα: Robin Gunningham.

Ο βρετανικός Τύπος έχει φιλοξενήσει συχνά εκτενή άρθρα για τον Gunningham, επιστρατεύοντας ακόμα και παλιούς συμμαθητές του, οι οποίοι τον τοποθετούσαν στους τρεις καλύτερους μαθητές με καλλιτεχνικές ανησυχίες στην τάξη! Μια φωτογραφία που φέρεται να απεικονίζει τον Μπάνκσι επί τω έργω στην Τζαμάικα είναι οι στυλοβάτης της εν λόγω θεωρίας…

Αν είναι πράγματι ο Gunningham, όπως ορκίζεται πια η βρετανική εφημερίδα Daily Mail, τότε φοιτούσε ως παιδί σε πανάκριβο ιδιωτικό σχολείο του Μπρίστολ, το οποίο εγκατέλειψε ωστόσο στα 16 του για να αφιερωθεί στο γκράφιτι και να γνωρίσει τον κόσμο, εγκαταλείποντας τελικά και την πόλη. Ο δημοσιογράφος Simon Hattenstone του Guardian είναι ένας από τους ελάχιστους ανθρώπους που έχουν πάρει συνέντευξη από τον γκραφιτά, αν και δεν κατάφερε να τον αναγνωρίσει, καθώς φορούσε καπέλο, διέκρινε πάντως ένα χρυσό δόντι στο στόμα του!

Αν ο Μπάνκσι είναι ο Gunningham, κάτι το οποίο αρνείται σθεναρά ο καλλιτέχνης, τότε γεννήθηκε το 1973. Ο ίδιος ο Μπάνκσι, μεγάλος προβοκάτορας πάντα, φιλοτέχνησε μια ψευτο-αυτοπροσωπογραφία του πάνω σε τοίχο του Λονδίνου ως Gunningham.

Λάδι στη φωτιά του μυστηρίου έριξαν πρόσφατες αναφορές για τη φερόμενη κυρία Μπάνκσι, την πολιτική ακτιβίστρια Joy Millward. Σύμφωνα με αδιευκρίνιστες πηγές, ο καλλιτέχνης έχει καταφέρει να κρύψει την ταυτότητά του ακόμα και από την οικογένειά του και τα πεθερικά του φυσικά. Άλλη φωτογραφία τέλος που εμφανίστηκε με τον ίδιο πάλι επί τω έργω έχει στρέψει αλλού τις έρευνες…

Πρώτα χρόνια

Ο Μπάνκσι δραστηριοποιείται στην τέχνη του δρόμου ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1990. Συνδέθηκε αρχικά με μια ομάδα γνωστών καλλιτεχνών του street art του Μπρίστολ, την DryBreadZ Crew (DBZ). Εκεί συνεργάστηκε με τον επίσης γνωστό Inkie και άλλα βαριά ονόματα της βρετανικής σκηνής του γκράφιτι, με αρκετούς από τους οποίους συνεργάζεται ακόμα.

Με βάση τις αναφορές του ίδιου, ο Μπάνκσι ανέπτυξε τη δική του τεχνική στένσιλ έπειτα από την πρώτη συνάντησή του με τον νόμο: ήταν 18 χρονών όταν επιχείρησε να γράψει κάτι με σπρέι πάνω σε βαγόνι τρένου και εμφανίστηκε μαγικά η αστυνομία. Την ώρα που τα λοιπά μέλη της συμμορίας κατάφεραν να φύγουν, αυτός κρύφτηκε κάτω από ένα σκουπιδιάρικο, όπου και άρχισε να σκέφτεται τρόπους για να γίνει το γκράφιτι γρηγορότερο. Την ίδια μέρα είδε τα πρώτα γράμματα με την τεχνική του στένσιλ και το νέο του στιλ είχε μόλις γεννηθεί.

Μέχρι το 2000, ο Μπάνκσι είχε μετακομίσει στο Λονδίνο και δουλειές του εμφανίζονταν πια πάνω στους δίσκους μιας δισκογραφικής που δούλευαν οι δυο καλοί του φίλοι, Luke Egan και Jamie Eastman. Από τις δουλειές του που άρχιζαν να ξεπηδούν σωρηδόν στη συνοικία Hackney του Λονδίνου, όλοι συμπέραιναν ότι εκεί κάπου ζούσε ο καλλιτέχνης. Στα χρόνια του Λονδίνου είναι που θα αποκτήσει η δουλειά του φανατικό κοινό, καθώς θα φτάσει στα μάτια χιλιάδων πολιτών, κάτι που θα καταλήξει στις πρώτες διεθνείς εκθέσεις του έργου του…

Διεθνής προβολή

Η πρώτη διεθνής έκθεση με τα έργα του Μπάνκσι, με τίτλο «Existencilism», φιλοξενήθηκε σε γκαλερί του Λος Άντζελες το 2002. Η επόμενη οργανώθηκε σε μυστικό χώρο του Λονδίνου το 2003, με τίτλο «Turf Wars», μια παλιά αποθήκη στα ανατολικά της πόλης.

Τα προκλητικά του σκίτσα που ακολούθησαν, που παρουσίαζαν για παράδειγμα τη βασίλισσα Βικτορία σε πρόδηλες σκηνές λεσβιακού έρωτα (αναπαραγωγές πάντα από γκράφιτι που εμφανίζονταν στο Λονδίνο), έγιναν ανάρπαστα και πολλοί έσπευσαν να τα αποκτήσουν, όπως η τραγουδίστρια Christina Aguilera που αγόρασε ένα έναντι 25.000 λιρών!

Κατόπιν ο καλλιτέχνης έβαλε στο στόχαστρο κλασικούς πίνακες μεγάλων ζωγράφων, όπως ο Άντι Γουόρχολ, ο Μονέ, ο Χόπερ και ο ΝταΒίντσι, σατιρίζοντας όχι βέβαια το έργο των μεγάλων δασκάλων αλλά τη σύγχρονη εποχή μας.

Μεταξύ 2003-2004, χτύπησε στο Σίδνεϊ της Αυστραλίας φιλοτεχνώντας αρκετά στένσιλ και διοργανώνοντας εκθέσεις, ενώ το 2004 κυκλοφόρησε μια από τις μνημειώδεις εκτός τοίχου δουλειές του, το χαρτονόμισμα των 10 λιρών με την κεφαλή της πριγκίπισσας Νταϊάνα! Την ώρα που πολλοί προσπάθησαν να τα πασάρουν σε καταστήματα του Λονδίνου(!), τα χαρτονομίσματα είναι πλέον συλλεκτικά και σε πρόσφατη δημοπρασία του οίκου Bonhams ένα από αυτά έπιασε 24.000 λίρες!

Πιάνοντας την καλή

Μέχρι το 2006, ο άλλοτε περιθωριακός καλλιτέχνης είχε εκτοξευτεί στην παγκόσμια δόξα, καθώς δικά του γκράφιτι φιγούραραν πια παντού και ήταν άμεσα αναγνωρίσιμα. Σταθμός στην ακτιβιστική του πορεία ήταν το 2005, όταν ταξίδεψε στο Ισραήλ και υπέγραψε 9 γκράφιτι στο Τείχος της Ντροπής της Δυτικής Όχθης, δημιουργώντας παγκόσμια αίσθηση με το έργο του.

Η αξιομνημόνευτη σειρά εκτέθηκε στο Λος Άντζελες, με τίτλο «Barely Legal», και τον ενθρόνισε πια στην κορυφή του παγκόσμιου πολιτικοποιημένου street art.

Την ίδια εποχή, φιλοτέχνησε μια σειρά πορτρέτων του μοντέλου Κέιτ Μος στη γνώριμη τεχνοτροπία του Άντι Γουόρχολ, με τις μεταξοτυπίες να πιάνουν στο Sotheby’s περισσότερες από 50.000 λίρες! Ακόμα περισσότερο έπιασε η «πειραγμένη» Μόνα Λίζα του Μπάνκσι, μετατρέποντάς τον έτσι σε αουτσάιντερ του κόσμου της τέχνης!

Οι αναπαραγωγές των έργων του πωλούνταν πλέον έναντι δεκάδων χιλιάδων ευρώ και το ρεκόρ ήρθε το 2007, όταν το έργο του «Space Girl & Bird» έπιασε σε δημοπρασία του λονδρέζικου Bonhams τις 288.000 λίρες!

Οικίες που έχουν την τιμή να φιλοξενούν στένσιλ του Μπάνκσι στους εξωτερικούς τους τοίχους βγαίνουν συχνά σε δημοπρασία καθώς η εικαστική υπογραφή του γκραφιτά τις κάνει ανάρπαστες. Κανείς δεν ξέρει αν ο Μπάνσκι είναι ευχαριστημένος από την εμπορική απήχηση του έργου του.

Στην επίσημη ιστοσελίδα του, ο καλλιτέχνης είχε άλλοτε ανεβάσει μια φωτογραφία από δημοπρασία των έργων του με τη λεζάντα: «Δεν το πιστεύω ότι είστε τόσο ηλίθιοι που αγοράζετε αυτά τα σκ@τ@!»…

Μεγάλες εγκαταστάσεις

Η επιτυχία τον έκανε όμως να πλήττει, γι’ αυτό και ο Μπάνκσι επιδόθηκε πια σε νέες περιπέτειες, τη διοργάνωση ομαδικών εκθέσεων δηλαδή αλλά και τη δημιουργία έργων μεγάλων διαστάσεων. Το γνωστότερο φυσικά απ’ όλα είναι το «Στόουνχεντζ του Μπάνκσι», μια ρέπλικα του προϊστορικού βρετανικού μνημείου καμωμένη από φορητές τουαλέτες!

Και βέβαια ένα από τα γνωστότερα πια έργα του είναι ο στραπατσαρισμένος τηλεφωνικός θάλαμος που εμφανίστηκε στο Σόχο του Λονδίνου το 2006, πριν αφαιρεθεί άρον-άρον από τη δημοτική αρχή της πόλης!

Τον Μάιο του 2008, ο Μπάνκσι διοργάνωσε μια ομαδική έκθεση 39 διεθνώς αναγνωρισμένων καλλιτεχνών του δρόμου («Cans Festival») σε ένα υπόγειο τούνελ των Κανών, κατά τη διάρκεια του φημισμένου φεστιβάλ κινηματογράφου, για να γνωρίσει το διεθνές κοινό κι άλλους φοβερούς γκραφιτάδες.

Σειρά είχαν κατόπιν οι ΗΠΑ, όπου ο Μπάνκσι περιδιάβηκε τις πολιτείες και άφησε το ανεπανάληπτο στίγμα του σε πολλές πόλεις και ιδιαίτερα στην ισοπεδωμένη από τον τυφώνα Νέα Ορλεάνη. Τα σατιρικά του έργα όμως με τα μέλη της Κου Κλουξ Κλαν σβήστηκαν στα γρήγορα.

Η εισβολή στα μουσεία: Ο φαντομάς Μπάνκσι

Διατρέχοντας πάντα σύνορα και καταρρίπτοντας τα όρια της τέχνης, ο Μπάνκσι έχει κάνει και μια σειρά εντελώς αμφιλεγόμενων παρεμβάσεων σε χώρους τέχνης και μουσεία. Το 2005, για παράδειγμα, έβαλε πολλούς δικούς του και ανατρεπτικούς πίνακες σε αρκετά μουσεία της Νέας Υόρκης, συμπεριλαμβανομένων του ΜΟΜΑ, του Met και του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας.

Κρέμασε επίσης ένα πρωτόγονο σκίτσο του με προϊστορικούς ανθρώπους να σπρώχνουν καροτσάκι σουπερμάρκετ στο Βρετανικό Μουσείο, αν και αυτό καταστράφηκε λίγο αργότερα από τους ιθύνοντες του μουσείου.

Το 2006, αντικατέστησε 500 αντίτυπα του πρώτου δίσκου της Πάρις Χίλτον με ένα εναλλακτικό δικό του εξώφυλλο, με αρκετά να βρίσκουν μάλιστα τον δρόμο της αγοράς πριν ανακαλυφθεί η φάρσα. Σήμερα βέβαια τα δικά του CD πωλούνται έναντι 500 και 600 ευρώ online! Την ίδια χρονιά, ο Μπάνκσι τοποθέτησε μια φουσκωτή κούκλα ντυμένη σαν τρόφιμο του Γκουαντάναμο στο θεματικό πάρκο της Ντίσνεϊλαντ στην Καλιφόρνια!

Μέχρι και τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Λονδίνου το 2012 υποδέχτηκε με τη δική του ανατρεπτική ματιά, γεμίζοντας τη βρετανική πρωτεύουσα με τη νέα του δουλειά.

Παρά τη φήμη και το καθεστώς θρύλου που απολαμβάνει πια ο βρετανός γκραφιτάς, δημοτικά συμβούλια, ιδιοκτήτες και συνάδελφοί του καλλιτέχνες του δρόμου καταστρέφουν συχνά τα έργα του: η δουλειά του στη Μελβούρνη της Αυστραλίας, το Ντιτρόιτ των ΗΠΑ και το Τορόντο του Καναδά, ας πούμε, έχει εξαφανιστεί σχεδόν. Ακόμα και στη γενέτειρά του οι Αρχές σπεύδουν να καλύψουν με λευκή μπογιά το αναγνωρίσιμο εικαστικό του χνάρι…

Πέρα από καλλιτέχνης του δρόμου, ο Μπάνσκι είναι επιτυχημένος συγγραφέας και σκηνοθέτης. Το φιλμ του «Exit Through the Giftshop» (2010), που παρουσιάζει τον Mr. Brainwash, έφτασε μέχρι τα Όσκαρ!

Ταυτοχρόνως, έχει εκδώσει 6 βιβλία-λευκώματα της δουλειάς του, που παρουσιάζουν ωστόσο πολλές από τις απόψεις του: «Λένε ότι τα γκράφιτι τρομάζουν τους ανθρώπους και αποτελούν δείγμα κοινωνικής παρακμής. Αυτό είναι ψέμα. Τα γκράφιτι κρύβουν κινδύνους μόνο για τους πολιτικούς, τα στελέχη των διαφημιστικών και τους γκραφιτάδες»…

Παρά τις κριτικές, λίγοι θα έσπευδαν να τον αποκαλέσουν βάνδαλο, καθώς η δουλειά του παραείναι έξυπνη, καυστική και πολιτικοποιημένη για να περάσει ως καταστροφή. Και κάτι ακόμα: καθώς όλη του η δουλειά είναι αμφιλεγόμενη, εκεί ίσως εδράζεται το μεγάλο μυστικό της επιτυχίας του…

Δείτε όλα τα πρόσωπα που φιλοξενούνται στη στήλη «Πορτραίτα» του newsbeast.gr